دشمن مشترک چرا و چگونه؟

1395/8/19 ۰۹:۰۹

حســـــین فاطمــــــی، سیاستمدار و روزنامه‌نگار که دوره‌ای هم وزیر خارجه مصدق بود ظرف سه سال یک بار ترور و درنهایت اعدام شد؛ آن هم توسط دو گروه مجزا. او یک بار در ۲۵ بهمن‌ ۱۳۳۰زمانی که نماینده مردم تهران در مجلس بود، توسط محمد‌مهدی عبدخدایی از اعضای فدائیان اسلام مورد سوء قصد قرار گرفت و ترور شد. او از این ترور جان سالم به در برد، اما در مرگ‌خواهی گروه بعدی متاسفانه نتوانست جان سالم به در برد و توسط حکومت در ۱۹ آبان ۱۳۳۳ اعدام شد.

بررسی ‌انگیزه محمد‌مهدی عبد‌خدایی برای ترور فاطمی

 زهرا سلیمانی‌اقدم : حســـــین فاطمــــــی، سیاستمدار و روزنامه‌نگار که دوره‌ای هم وزیر خارجه مصدق بود ظرف سه سال یک بار ترور و درنهایت اعدام شد؛ آن هم توسط دو گروه مجزا. او یک بار در ۲۵ بهمن‌ ۱۳۳۰زمانی که نماینده مردم تهران در مجلس بود، توسط محمد‌مهدی عبدخدایی از اعضای فدائیان اسلام مورد سوء قصد قرار گرفت و ترور شد. او از این ترور جان سالم به در برد، اما در مرگ‌خواهی گروه بعدی متاسفانه نتوانست جان سالم به در برد و توسط حکومت در ۱۹ آبان ۱۳۳۳ اعدام شد. گفته شده است که اشرف پهلوی بیشترین اصرار را برای اعدام او داشت. درباره چرایی این مرگ‌خواهی‌ها سراغ محمد‌مهدی عبد‌خدایی رفته‌ایم و درباره فعالیت‌های این دشمن مشترک فدائیان اسلام پرسیده‌ایم که منجر به مرگ وی شده است.

چه می‌شود که فدائیان اسلام درست زمانی که فضای سیاسی برای رسیدن جبهه ملی به اهدافش فراهم بود به این نتیجه می‌رسد که شخصی چون فاطمی باید حذف شود؟
قبل از اینکه رزم‌آرا روی کار بیاید بین اعضای جبهه ملی در منزل حاج محمود آقایی در خیابان ایران جلسه‌ای تشکیل شد که اعضای جبهه ملی در آن جلسه شرکت کردند. فاطمی به نمایندگی از مصدق در این جلسه شرکت کرد و گفته بود «من اصالتا از طرف مصدق شرکت می‌کنم و نیابتا از طرف خودم.» در آن جلسه تصمیم گرفته شد رزم‌آرا حذف و نفت ملی شود و همگی قول دادند حکومت را اسلامی اعلام کنند.  در 16 اسفند 1329 حاج‌علی رزم‌آرا در مسجد‌شاه به وسیله خلیل طهماسبی، عضو فدائیان اسلام ترور شد. 24 اسفند هم ملی شدن صنعت نفت در مجلس ایران و در 29 اسفند هم در مجلس سنا تصویب شد. در اواخر فروردین 1330 با توجه به اینکه حسین علاء، نخست‌وزیر شد مجتبی نواب‌صفوی در روزنامه‌ها اعلامیه‌ای داد با این مضمون که حسین علاء زمامداری ملت مسلمان درخور لیاقت تو نیست؛ فورا برکنار شو. علاء هم فورا استعفا داد. در مجلس هم جمال امامی پیشنهاد کرد مصدق نخست‌وزیر شود. محمد مصدق با توجه به اینکه اطمینان نداشت دولتی تشکیل بدهد که تا آخر دوره شانزدهم ادامه پیدا کند به شرطی نخست‌وزیری را پذیرفت که وکیل هم باشد. مصدق به این امر معتقد بود که برای ملی شدن نفت، حمایت شاه را لازم دارد و باید در این مورد همکاری شاه را جلب کند.

دغدغه اصلی فدائیان اسلام هم از همین مساله رقم خورد؟
وقتی مصدق به سمت شاه جلب شد اختلافاتی پیش آمد. هماهنگی مصدق با شاه یک قربانی داشت که آن هم فدائیان اسلام بود. در خرداد همان سال اعضای فدائیان اسلام دستگیر شدند، از جمله نواب‌صفوی. تقریبا یک توافق پشت پرده بین مصدق و شاه صورت گرفت. مرحوم نواب‌صفوی در اردیبهشت همان ماه مصاحبه‌ای می‌کند و می‌گوید من مصدق و جبهه ملی را به محاکمه‌ای اخلاقی دعوت می‌کنم. او این مصاحبه را مخفیانه با یوسف مازندی، خبرنگار آسوشیتدپرس در تهران انجام می‌دهد.
 این مصاحبه پرده از این اختلاف بر‌می‌دارد؛ چون مرحوم نواب‌صفوی معتقد بود که بین شاه و مصدق اگر نگوییم توافق، سازش به وجود آمده است که این سازش و توافق تا30 تیر 1331 وجود داشت. به همین دلیل مصدق دست ثریا را در بانک ملی می‌بوسد و با شاه روابط حسنه برقرار می‌کند. در اینجا می‌گفتند رابط بین مصدق و شاه، فاطمی است؛ چون سیدحسین فاطمی مورد اعتماد مصدق است و شاه هم به او اعتماد کرده است. دلیل اینکه بعد از آنکه فاطمی از بیمارستان مرخص می‌شود سمت وزارت خارجه را می‌گیرد هم همین است. او حتی نشان همایونی از شاه می‌گیرد؛ چون فداییان اسلام متقاعد می‌شوند بین مصدق و شاه توافق به وجود آمده و رابط این توافق فاطمی است به همین جهت تصمیم می‌گیرند فاطمی را حذف کنند تا رابطه مصدق و شاه به هم بخورد. تا وقتی بین شاه و مصدق توافق بود، فدائیان اسلام صدمه می‌خوردند اما وقتی بین شاه و مصدق به هم خورد، نواب‌صفوی از زندان آزاد شد.

با توجه به این توافق چرا فاطمی در نهایت به دست خود حکومت اعدام شد؟
فاطمی را به خاطر اینکه عضو جبهه ملی است، اعدام نکردند. در آن زمان رهبر جبهه ملی، مصدق به سه سال حبس محکوم شد یا باقی کسانی هم که قصد براندازی شاه را داشتن به سه سال محکوم شدند، در حالی که فاطمی اعدام شد. درواقع فاطمی به خاطر اقدامات شخصی‌اش علیه شاه و خانواده او، اعدام شد؛ کما اینکه فقط هم فاطمی نبوده؛ کریم پور‌شیرازی، مدیر روزنامه «شورش» نیز چون به خانواده شاه فحاشی کرده بود در زندان او را آتش زدند. فاطمی هم اقداماتی این‌چنین داشت. مثلا وقتی وزیر امور خارجه بود به تمام سفارتخانه‌ها پیغام فرستاده بود که از شاه استقبال نکنند. یا مقاله‌ای نوشته و گفته بود این دربار ننگین ایران روی دربار سیاه فاروق را سفید کرده است.
همه مطالبی که فاطمی علیه شاه در آن سه روز نوشته بود، خشم خانواده پهلوی را علیه او تحریک کرده بود. بنابراین اعدام فاطمی نه به خاطر ایدئولوژی جبهه ملی بود و نه به خاطر حمایت از مصدق، بلکه به خاطر رفتار تندش علیه خانواده دربار بود.

منبع: فرهیختگان