اعلام بی‏ طرفی ایران در جریان جنگ جهانی اول (1293 ش)

1395/8/10 ۰۹:۰۳

از حوادث مهم در دوره زمامداری كابینه میرزا حسن‏خان مستوفی‏ الممالك صدر اعظم احمد شاه قاجار، آغاز جنگ جهانی اول بود. گسترش جنگ بر وضع داخلی همه كشورهای جهان، به ویژه ایران كه از موقعیت استراتژیك و سیاسی خاصی برخوردار بود تاثیرنهاد.

از حوادث مهم در دوره زمامداری كابینه میرزا حسن‏خان مستوفی‏ الممالك صدر اعظم احمد شاه قاجار، آغاز جنگ جهانی اول بود. گسترش جنگ بر وضع داخلی همه كشورهای جهان، به ویژه ایران كه از موقعیت استراتژیك و سیاسی خاصی برخوردار بود تاثیرنهاد. از این رو، دولت مستوفی الممالك كه هجده روز پس از شروع جنگ جهانی اول، تشكیل شده بود پس از تصویب مجلس شورای ملی، برای صیانت مملكت از هر گونه حادثه ‏ای، بی‏ طرفی ایران در جنگ جهانی اول را در دهم آبان 1293 ش برابر با 12 ذی‏حجه 1332 ق مطابق با اول نوامبر 1914م اعلام كرد. وی طی بخشنامه‏ای از تمام ماموران دولت خواست كه فرمان را به مورد اجرا گذارند و كاری خلاف بی‏ طرفی انجام ندهند، لازمه حفظ بی‏ طرفی ایران این بود كه وضع یكسانی نسبت به متفقین و متحدین وجود داشته باشد و نمایندگان كشورهای در حال جنگ، در ایران اقدامی علیه هم صورت ندهند، اما چنین نشد. در این میان ضعف سیاسی حاكمان، اوضاع آشفته داخلی ایران و جنگ‏افروزی و توسعه‏ طلبی كشورهای درگیر جنگ موجب گردید تا بی‏ طرفی ایران نقض شود. به همین سبب، نیروهای انگلستان، روسیه و عثمانی با لشكركشی به ایران، سرزمین‏های وسیعی را اشغال و خسارت‏های بسیاری به كشور و مردم مسلمان ایران وارد كردند. در این اوضاع، ایران عملاً به یكی از جبهه‏ های جنگ جهانی تبدیل گشت. قسمتی از مملكت را روس‏ها اشغال كرده، قسمتی دیگر تحت سلطه عثمانی قرار داشت و بخشی دیگر نیز به تصرف انگلیس درآمده بود. همچنین چندی بعد نیز قوای آلمان وارد ایران شدند. دولت ایران كوشش داشت روسیه را قانع سازد تا قوای خود را از شمال ایران خارج سازد و بی‏طرفی ایران حفظ شود، اما نه روسیه و نه متحدین، توجهی به این امر نداشتند و پیوسته اهداف خود را به قیمت نابودی استقلال ایران دنبال می‏ كردند. حاصل این تجاوزات، قحطی و قتل و غارت مردم ایران بود كه آثار زیان‏ باری بر كشور نهاد.