نوآفرینی در کهن‌نامه‌ها/ بررسی اهمیت بازآفرینی نسخه‌های قدیمی

1395/7/10 ۱۱:۱۰

هر‌ازگاهی کتابی با عنوانی قدیمی و ناآشنا روی قفسه‌های کتابفروشی‌ها خودنمایی می‌کند؛ کتابی که به جای نویسنده اصطلاح مصحح زیر عنوان‌هایشان آمده است. این آثار درواقع بر پایه یک سنت دیرین نسخه‌پژوهی به واسطه همت مصححان و نسخه‌پژوهان از کنج کتابخانه‌های مهم دنیا یا قفسه کلکسیونرهای معروف روی قفسه‌های کتابفروشی در سطح شهر می‌آیند. زنده کردن نسخه‌های قدیمی کتاب و بازگرداندن آنها به چرخه مطالعه مردم کاری است مهم و ضروری که مسئولیت آن بر دوش پژوهشگران است. اهمیت این کار در دو نکته مهم خلاصه می‌شود که با کمک آذرتاش آذرنوش، به آن پرداخته‌ایم.

زهرا سلیمانی‌اقدم : هر‌ازگاهی کتابی با عنوانی قدیمی و ناآشنا روی قفسه‌های کتابفروشی‌ها خودنمایی می‌کند؛ کتابی که به جای نویسنده اصطلاح مصحح زیر عنوان‌هایشان آمده است. این آثار درواقع بر پایه یک سنت دیرین نسخه‌پژوهی به واسطه همت مصححان و نسخه‌پژوهان از کنج کتابخانه‌های مهم دنیا یا قفسه کلکسیونرهای معروف روی قفسه‌های کتابفروشی در سطح شهر می‌آیند. زنده کردن نسخه‌های قدیمی کتاب و بازگرداندن آنها به چرخه مطالعه مردم کاری است مهم و  ضروری که مسئولیت آن بر دوش پژوهشگران است. اهمیت این کار در دو نکته مهم خلاصه می‌شود که با کمک آذرتاش آذرنوش، به آن پرداخته‌ایم.

  تکه‌های گم‌شده پازل فرهنگ ایران
کتاب تازه منتشر شده «فرسنامه قیم نهاوندی» به کوشش آذرتاش آذرنوش و نادر مطلبی‌کاشانی بهانه‌ای برای پرداختن به اهمیت بازآفرینی آثار قدیمی شد. علم و اصول و روش نگهداری فرس، که همان اسب است، در فرسنامه‌ها بیان می‌شده است. آذرتاش آذرنوش که مولف و محقق در زبان و ادبیات عرب و مدیر بخش ادبیات عرب در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و همچنین استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران بوده است در باب اهمیت پرداختن به چنین آثاری مساله مهم فرهنگ را به میان می‌کشد و توضیح می‌دهد این کتاب‌ها فرهنگ ما را یعنی فرهنگ 2500 ساله ایران را تشکیل می‌دهند و ما ناچاریم از میراثی که اجدادمان برای ما به ارث گذاشته‌اند دفاع کنیم و آنها را زنده نگاه داریم. کتاب «فرسنامه قیم نهاوندی» در سال 555 هجری نوشته شده است؛ یعنی چیزی نزدیک به 1000سال پیش. این کتاب شیوه برخورد ایرانیان را با بزرگ‌ترین ابزار انتقال و جنگ در آن زمان، یعنی اسب، نشان می‌دهد.
یکی از کارهایی که به واسطه نسخ قدیمی صورت می‌گیرد پژوهش در امر فرهنگ و درآوردن ظرایف فرهنگی است. درواقع پژوهش در نسخه‌های قدیمی یکی از کارهای اصلی پژوهشگران است. چنانچه آذرتاش آذرنوش در این باره می‌گوید: «برای زنده نگاه داشتن میراث فرهنگی، پژوهشگران دست‌کم هر هفته یا هر ماه باید به پژوهش در یک نسخه قدیمی بپردازند و آن را منتشر کنند. گاهی بعضی از این نسخه‌ها دارای شهرت هستند و اکثریت پرداختن به آنها را وظیفه و امری واجب می‌دانند. مثل نسخه‌ای قدیمی از حافظ یا شاهنامه. اینها هم بخشی از میراث ما هستند. ما چندین هزار سال است که روی نسخه‌های خطی شاهنامه، حافظ یا سعدی کار کرده و کلمه‌یابی، پژوهش و ریشه‌یابی می‌کنیم و به واسطه آنها ادبیات را تصحیح می‌کنیم. اما آثار دیگری هم هستند مانند همین کتاب فرسنامه که به یکی از جنبه‌های مهم زندگی مردم ایران در آن روزگار پرداخته است، پس باید ما به این دست از کتاب‌ها هم بپردازیم.»

  احیای زبان و ادب فارسی
آنچه از این دست کتاب‌ها حاصل می‌شود به این معنا نیست که همه مطالب آنها درست هستند؛ اما این کتاب‌ها بخش‌ها و تکه‌هایی از پازل فرهنگی ایران بزرگ را برایمان جور می‌کند. «شاید وقتی در این کتاب از علم دامپزشکی صحبت می‌شود تا حدودی دانش آن از کار افتاده است؛ اما مهم این است که در این کتاب ما به زبان مردم هزار سال پیش و بر حسب دانش و بینش آنها در آن دوره از تاریخ نسبت به بیماری‌ها، صحبت می‌کنیم.»
از لحاظ لغت‌شناسی این کتاب اهمیت بسیاری دارد. نمونه این نوع  کتاب را در ادبیات فارسی با عنوان فرسنامه بسیار داریم؛ اما ویژگی این اثر، قدیمی بودن آن در نوع خودش است. از این رو چنانچه آذرتاش آذرنوش شرح می‌دهد زبان و ادبیاتی که در این اثر به کار گرفته شده بسیار قابل توجه است. کسی که چنین اثری را نوشته است اسب سوار بوده نه نویسنده یا دانشمند یا لغت‌پرداز. پس وقتی حرف می‌زده به زبان مردم عادی سخن می‌گفته و همان‌ها را هم مکتوب می‌کرده است. در نتیجه یکی دیگر از ارزش‌های پرداختن به این نسخه‌های قدیمی استفاده از آنها به عنوان سندی مهم برای شناخت و بررسی‌های زبان‌شناسانه است.
نکته دیگری که آذرنوش به آن اشاره می‌کند این است که در این کتاب مقدار زیادی کلمه به دست خواهیم آورد که فارسی هستند؛ اما ما امروز به جای آنها کلمات عربی یا اروپایی به کار می‌بریم. در صورتی که همین کلمات در آن زمان معادل‌های فارسی بسیار شیوا و زیبایی داشته‌اند که او سعی کرده در انتهای کتاب آنها را در بخش «واژه‌های دشوار» جای دهد. او با تحقیق روی این واژه‌ها معانی و نوع تلفظ آنها را درآورده و نوشته است.
 

منبع: فرهیختگان