واژه نامه فلسفی و كلامي آثار منثور ناصر خسرو

1393/4/15 ۱۲:۳۹

در این کتاب مجموعه‌ای از اصطلاحات فلسفی و کلامی آثار ناصرخسرو همراه با تعاریف یا توضیحاتی از آنها معرفي شده است. ناصرخسرو از شاعران و نویسندگان درجه‌ اول ادبیات فارسی است که در فلسفه و حکمت دست داشت. آثارش از گنجینه‌های ادب و فرهنگ ایران محسوب می‌شوند. عمر دراز وی در یکی از ادوار پرسانحه و بغرنج تاریخ ایران گذشته است. پنج سال پیش از تولد ناصر، محمود سبکتکین بر سامانیان غلبه یافت و این‌ گونه دوران سلسله‌های ایرانی آغاز شد. بازتاب دوران پر تلاطم زندگی‌اش را می‌توان در آثارش بازیافت.

در این کتاب مجموعه‌ای از اصطلاحات فلسفی و کلامی آثار ناصرخسرو همراه با تعاریف یا توضیحاتی از آنها معرفي شده است.

ناصرخسرو از شاعران و نویسندگان درجه‌ اول ادبیات فارسی است که در فلسفه و حکمت دست داشت. آثارش از گنجینه‌های ادب و فرهنگ ایران محسوب می‌شوند. عمر دراز وی در یکی از ادوار پرسانحه و بغرنج تاریخ ایران گذشته است. پنج سال پیش از تولد ناصر، محمود سبکتکین بر سامانیان غلبه یافت و این‌ گونه دوران سلسله‌های ایرانی آغاز شد. بازتاب دوران پر تلاطم زندگی‌اش را می‌توان در آثارش بازیافت.

ناصرخسرو به تاریخ 394 هجری قمری به دنیا آمد. بر اغلب علوم عقلی و نقلی زمان خود از قبیل فلسفه یونانی و حساب و طب و موسیقی و نجوم و فلسفه و کلام تبحر داشت و در شعرهای خویش به کرات از احاطه داشتن خود بر این علوم تأکید کرده‌ است. او به تاریخ 481 هجری قمری از دنیا رفت.

آثار منثور ناصرخسرو قبادیانی بلخی فیلسوف و حکیم قرن پنجم سرشار از اصطلاحات فلسفی و کلامی است. وی برای نشر ایدئولوژی در بستر فلیفه به تبلیغ پرداخت و آیات الهی و اخبار رسول (ص) را با برهان‌های عقلی پیوند زد و تفکری ویژه و منسجم را گسترش داد، نشاط و عشق و انگیزۀ طرح علوم دینی با تکیه بر فلسفه و تأثیرپذیری از آن و نقد و بررسی آرای اهل نظر از ویژگی‌های بارز آثار منثور و منظوم اوست. نظام فکری وی متأثر از جریان‌های فکری زیر است: اندیشه‌های کلامی مأخوذ از قرآن و حدیث؛ اندیشه‌های متفکران اسماعیلی مذهب؛ تفکرات فلاسفۀ یونان و روم.

«گشایش و رهایش» مرکب از سی پرسش و پاسخ‌های آنها دربارۀ مسائل کلامی مهم دعوت و اصول عقاید فاطمی است. «جامع الحکمتین» در تلفیق دو حکمت یعنی فلسفه و دین به ویژه فلسفۀ یونانی و دین اسلام تدوین شده است. «خوان الاخوان» از تألیفات متأخر ناصرخسرو از صد فصل دربارۀ موضوعاتی چون معاد، ثواب، مراتب عقل و نفس ترکیب شده و «وجه دین» از 51 فصل تشکیل شده که نویسنده در آن روشن‌ترین تفسیر باطنی یا تأویل خود را از اعمال و مراسم عبادی مطرح می‌کند. در «زادالمسافرین» دربارۀ مطالب بسیار متنوع طبیعی و ماوراءالطبیعی نظیر مادۀ بسیط، حرکت، حدوث عالم، پاداش و پادافره بحث می‌نماید.

این کتاب مجموعه‌ای است از اصطلاحات فلسفی و کلامی آثار ناصرخسرو همراه با تعاریف یا توضیحاتی که وی از آنها به دست داده؛ بنابراین دربردارندۀ اصطلاحاتی نیز می‌شود که بدون تعریف و در میان عبارات وی قرار گرفته است. هدف از تدوین این مجموعه عبارت بوده از:

1. گردآوری اصطلاحات همراه با تعاریف و توضیحات آنها از کتاب‌های پنجگانه که اسباب سهولت دریافت مقاصد و مفاهیم فلسفی و کلامی اشعار وی را ـ که ناگزیر از طرح موجز آنها به مناسبت ساختار شعر و ویژگی آن بوده است ـ فراهم می‌سازد.

2. گردآوری مجموعۀ این اصطلاحات و تعاریف آنها توانایی و توجه ناصرخسرو را به «قیمتی درّ لفظ دری» آشکار می‌سازد که خود می‌تواند خدمتی به زبان فارسی به شمار آید.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار؛ مقدمه؛ فلسفه؛ تقسیمات حکمت مشایی؛ علم کلام؛ شرح حال ناصرخسرو؛ آثار ناصرخسرو؛ اسماعیلیه؛ نام حکما، کتاب‌ها، گروه‌ها، پیامبران در آثار منثور ناصرخسرو؛ اصطلاحات فلسفی و کلامی؛ فهرست اصطلاحات.

واژه نامه فلسفی و كلامي آثار منثور ناصر خسرو نوشته فاطمه حيدري در 304 صفحه، قطع وزيري، در شمارگان 550 نسخه به بهاي 150000 ريال در سال 1392 از سوي نشر زوار منتشر شده است.

میراث مکتوب