رابطه زهرآگین؛آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه

1393/4/10 ۱۳:۰۱

جنگ عراق علیه ایران، از جمله حوادث تاریخی است که به رغم گذشت بیش از ربع قرن از پایانش، در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی تاثیراتی شگرف به جای گذاشته است. از جمله مواردی که از جنگ هشت‌ساله باقی مانده، یاد، خاطره و آثار حملات شیمیایی عراق است. بی‌تردید حجم حملات شیمیایی عراق در جنگ علیه ایران و جنگ‌افزارهای شیمیایی در این جنگ، که برای نخستین‌بار علیه غیر نظامیان به کار گرفته شد، از پایان جنگ جهانی اول تاکنون بی‌سابقه بوده است. اگر چه در سال‌های اخیر کتاب‌های متعددی در زمینه جنگ عراق علیه ایران در کشور و در سطح جهان منتشر شده است، اما آثار بسیار معدودی درباره کاربرد جنگ‌افزارهای شیمیایی در این جنگ انتشار یافته است.

دبا / محمود فاضلی: جنگ عراق علیه ایران، از جمله حوادث تاریخی است که به رغم گذشت بیش از ربع قرن از پایانش، در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی تاثیراتی شگرف به جای گذاشته است. از جمله مواردی که از جنگ هشت‌ساله باقی مانده، یاد، خاطره و آثار حملات شیمیایی عراق است.  بی‌تردید حجم حملات شیمیایی عراق در جنگ علیه ایران و جنگ‌افزارهای شیمیایی در این جنگ، که برای نخستین‌بار علیه غیر نظامیان به کار گرفته شد، از پایان جنگ جهانی اول تاکنون بی‌سابقه بوده است. اگر چه در سال‌های اخیر کتاب‌های متعددی در زمینه جنگ عراق علیه ایران در کشور و در سطح جهان منتشر شده است، اما آثار بسیار معدودی درباره کاربرد جنگ‌افزارهای شیمیایی در این جنگ انتشار یافته است.

کتاب 520 صفحه‌ای «رابطه زهرآگین؛ آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه» اثر دکتر «یوست‎ آر. هیلترمن» که ترجمه فارسی آن به قلم یعقوب نعمتی وروجنی، در ایران منتشر شده، در نوع خود جامع‌ترین کتاب در این زمینه به شمار می‌آید؛ کتابی که با رویکردی علمی و تا حدودی بی‌طرفانه به این موضوع پرداخته و در سال 2007 میلادی  به همت انتشارات دانشگاه کمبریج انتشار یافته و تاکنون به زبان‌های کردی، عربی، ترکی و هم اینک فارسی ترجمه شده است.

متن فارسی کتاب، مشتمل پیش‌گفتار، مقدمه ترجمه فارسی، مقدمه نویسنده بر ترجمه فارسی، مقدمه اصلی و 10 فصل است. فصل اول؛ عبور از آستانه شیمیایی، فصل دوم؛ واکنش آمریکا، مهار اوضاع، فصل سوم؛ میان‌پرده حملات شیمیایی، فصل چهارم؛ جنگ در کردستان، فصل پنجم؛ حلبچه، فصل ششم؛ تاثیر بازتاب واقعه حلبچه، فصل هفتم؛ ایران و کاربرد گاز(شیمیایی)، فصل هشتم؛ بررسی شواهد، فصل نهم؛ به سوی کویت، فصل دهم؛ نتیجه‌گیری، پیامدهای ناگوار نام دارند. در پایان هر فصل پی‌نوشت‌های همان فصل آمده و در صفحات انتهایی نقشه‌های مرتبط با موضوع است. آخرین عنوان کتاب، کتابشناسی است.

در بخشی از فصل چهارم کتاب آمده است:«از بخت بد، سردشت گرچه نخستین شهرِ(کردنشینی) بود که آماج حملات شیمیایی عراق قرار گرفت، اما فاجعه حلبچه بر این واقعه سایه افکند و سرگذشت آن را در فرهنگ و معارف قوم کُرد تحت تاثیر قرار داد. از طرفی، دولت ایران نیز اخبار این حمله را پخش نکرد زیرا بنا به گفته یکی از مقامات وزارت خارجه این کشور در مصاحبه‌ای در سال 2002م (1381ش) دولت ایران نگران بود که این اقدام موجب ایجاد ترس و وحشت عمومی و تخریب روحیه مردم شود. در مقابل روزنامه‎های ایران حملات شیمیایی (عراق) در جبهه جنوبی جنگ را به طور مرتب و به تفصیل پوشش می‌دادند. طولی نکشید که آنچه در سردشت رخ داده بود فراموش شد و تنها چیزی که از آن واقعه باقی ماند، قربانیان آن بودند که همچنان سالگرد آنان گرامی داشته می‌شود.

یوست‌آر. هیلترمن یکی از کارشناسان با تجربه امور خاورمیانه است که هنگام تدوین کتاب یادشده، مدیریت اجرایی بخش جنگ‌افزار سازمان دیده‌بان حقوق بشر را برعهده داشته است. او در حال حاضر معاون رئیس بخش خاورمیانه و آفریقای شمالی گروه بحران بین‌المللی است. نویسنده کتاب که به مناسبت رونمایی از کتابش در اسفند 92 به ایران سفر داشته است در «موزه صلح» تهران اعلام داشت«این کتاب را 14 سال پیش شروع به نوشتن کردم و حدود هشت سال پیش به زبان انگلیسی منتشر شد. این کتاب به زبان کردی، عربی و ترکی منتشر شده بود اما برایم بسیار حائز اهمیت بود که کتاب رابطه زهر‌آگین آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه به زبان فارسی نیز ترجمه شود. مخاطب باید در وهله نخست این کتاب را خوانده و سپس به نتیجه‌گیری آن بپردازد اما ناگفته نماند بنده به عنوان یک پژوهشگر، دسترسی به منابع برایم بسیار مشکل بود. منابع به سهولت در دسترس ما نبود.

به اعتقاد وی هنوز ناگفته‌هایی از جنگ ایران و عراق وجود دارد که تاکنون درباره آن چیزی بیان نشده است. در کتاب به کاربرد سلاح شیمیایی در جنگ ایران و عراق اشاره کرده‌ام در کتاب به صورت مشخص به استفاده و کاربرد سلاح شیمیایی عراق علیه ایران پرداخته‌ام. عراق از مواد شیمیایی بسیاری همانند «کلر» تا مواد قوی‌تری نظیر گاز «خردل» و سپس مواد شیمیایی پیچیده‌تری را در حملات کوچک در جبهه‌های جنگ و در حد وسیع در شهرهای مختلف علیه مردم بی‌سلاح استفاده کرده است. عراق نخستین کشوری بود که بعد از جنگ جهانی دوم گاز شیمیایی را علیه مردم بی‌سلاح ایران استفاده کرد، همچنین من در این کتاب تنها نمی‌خواهم بگویم که چطور سلاح‌های شیمیایی علیه ایران استفاده شد بلکه می‌خواهم بگویم چه اتفاقاتی رخ داد که این سلاح شیمیایی از سوی عراق مورد استفاده قرار گرفت. استفاده از سلاح شیمیایی برای پایان دادن جنگ‌، شیوه‌های استفاده عراق از بمب‌های شیمیایی‌و داستان تهدید عراق مبنی بر کاربرد کلاهک‌های شیمیایی بر روی موشک «اسکات» نیز در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. عراق در طول جنگ به مدت شش سال از این سلاح‌ها استفاده کرد. نکته‌ای که در رابطه با کاربرد سلاح‌های شیمیایی توسط عراق مطرح است‌، این است که این اقدام در سکوت جهانی و مشارکت‌سایر کشورهای دیگر انجام شد».

وی تاکید دارد «آن چیزی که می‌خواستم در این کتاب بیان کنم دلایل سکوت و مشارکت سایر کشورها به استفاده از سلاح شیمیایی عراق از مواد شیمیایی ساده تا پیچیده آن علیه مردم غیرمسلح ایران و جنایات در شهرهای حلبچه و سردشت است. در دهه 90 برای سازمان دیده‌بان حقوق بشر کار می‌کردم که در آن زمان از طریق سازمان مامور به اعزام به کردستان عراق شدم تا درباره ناپدید شدن 10 هزار شهروند کرد تحقیق کنم. با مردم زیادی درباره ناپدید شدن شهروندان کرد صحبت کردم و اسناد بسیار مهمی هم از پلیس امنیت عراق نیز دریافت کردم که در آن حین متوجه شدم که در سال 1988، عراق حملاتی علیه شهروندان کرد انجام داده است».

رابطه زهرآگین؛ آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه

دکتر یوست‎ آر. هیلترمن

ترجمه: یعقوب نعمتی

انتشارات: مرزوبوم

نوبت اول: 1392

قیمت: 9500 تومان