تقدم برادری دینی بر پیوندهای قومی

1395/3/30 ۰۷:۲۷

اسلام منادی توحید و همدلی برادرانه در پیکره اجتماع است و تحقق کامل توحید را در ایجاد برادری میان جامعه اسلامی، بلکه اجتماع بشری با رویکرد یکتاپرستی می‌داند. در تعالیم اسلام تحقق اندیشه توحیدی با وحدت جامعه همسو بوده و این وحدانیت زمانی صورت تکاملی می‌یابد که انسان‌ها در سایه اعتقاد توحیدی و به مصداق «انما المؤمنون اخوه» در حلقه دوستی و مودت درآمده وهمه یکدیگر را برادر خویش بدانند و برای کمک به برادران خویش از هیچ تلاشی فروگذارنباشند.

گفت‌وگو با ماموستا حاج علی خالدی امام جماعت اهل سنت مسجد پاکنهاد مهاباد
 

اردشیر صدرالدینی:  اسلام منادی توحید و همدلی برادرانه در پیکره اجتماع است و تحقق کامل توحید را در ایجاد برادری میان جامعه اسلامی، بلکه اجتماع بشری با رویکرد یکتاپرستی می‌داند. در تعالیم اسلام تحقق اندیشه توحیدی با وحدت جامعه همسو بوده و این وحدانیت زمانی صورت تکاملی می‌یابد که انسان‌ها در سایه اعتقاد توحیدی و به مصداق «انما المؤمنون اخوه» در حلقه دوستی و مودت درآمده وهمه  یکدیگر را برادر خویش بدانند و برای کمک به برادران خویش از هیچ تلاشی فروگذارنباشند. این تعلیم، منادی و مروج نوعی بینش است که در آن همه کینه‌ها، نفرت‌ها، جهل‌ها،  حق کشی‌ها و نابرابری‌ها کنار گذاشته می‌شود و آحاد اجتماع برای تحقق اجتماعی برادرانه تلاش می‌کنند. براین اساس پیامبراکرم(ص)، دو بار بین مسلمانان پیمان اخوت ایجاد نمود، نخستین بار پیش از هجرت به مدینه و در میان برخی از مهاجران و بار دوم   در دوازدهم ماه رمضان سال اول هجرت  و در مدینه  میان برخی از انصار و مهاجران صورت گرفت.این پیمان با نزول آیه 72 تا 74 سوره انفال مستحکم شده و مسلمین ملزم به رعایت آن شدند. به این مناسبت  گفت‌و‌گویی انجام داده ایم با ماموستا حاج علی خالدی امام جماعت اهل سنت مسجد پاکنهاد مهاباد که پیش روی شما قرار دارد.

مفهوم برادری دینی در مجموعه تعالیم اسلام چیست و از چه پیشینه‌ای برخوردار است؟
بزرگترین و مؤثرترین عامل ارتباط دهنده میان مسلمانان که آنان را به هم نزدیک می‌کند، دین اسلام است و برادری در دین اسلام به مفهوم در کنار هم و با هم و برای هم بودن است، به این معنا که همدیگر را دوست داشته باشند، از با هم بودن لذت ببرند، یک دل بوده و در یک سنگر قرار بگیرند. همچنین در حوزه معیشت و اقتصاد و تولید ثروت، اغنیا فقرا را یاری کنند، تا آن حد که برادران دینی خود را بر برادران نسبی و سببی ترجیح دهند. یعنی قبل از تأمین نیازهای برادران نسبی و سببی خود،  برای تأمین نیاز برادران دینی خود اقدام کنند - به‌خاطر پیوندهای دینی – و در حد توان نیازهای مشروع یکدیگر را برآورده سازند تا فاصله‌ها کم شود. پیداست که در نتیجه چنین فضایی از مزاحمت و بدخواهی نسبت به همدیگر دوری خواهد شد و برای به اوج رساندن ارتباط، پیوستگی و اخوت اسلامی هر بهایی که ضروری باشد سخاوتمندانه تقدیم خواهد شد.
نمونه عملی این گونه برادری دینی در صدر اسلام و در پیوند میان مهاجران و انصار متجلی شد و ارتباط ناگسستنی و وثیقی بین مسلمانان در مدینه به‌وجود آمد که بعدها الگو قرار گرفت و براثر آن میان دو قبیله اوس و خزرج که کینه و عداوتی دیرینه وجود داشت و جنگ‌های تاریخی و طولانی مدت میان آنان به وقوع پیوسته بود، به برادری و صمیمت و صلح و صفا مبدل گشت. قرآن کریم از برادری دینی و اسلامی میان آنان این چنین یاد می‌کند:
(آنانی که قبل از آمدن مهاجران، خانه و کاشانه را آماده کردند و ایمان را در دل خود استوار داشتند. کسانی را دوست می‌دارند که پیش ایشان مهاجرت کرده‌اند و در دل به آنچه به مهاجران داده‌اند چشمداشتی ندارند و ایشان را برخود ترجیح می‌دهند، هرچند که خود سخت نیازمند باشند.(حشر / 9)
همچنین درباره صفات حمیده، اخلاص و دلسوزی آنان نسبت به برادران دینی خود می‌فرماید: «و کسانی که پس از مهاجران و انصار به دنیا می‌آیند می‌گویند: پروردگارا ما را و برادران ما را که در ایمان بر ما پیشی گرفته‌اند بیامرز و کینه‌ای نسبت به مؤمنان در دل‌هایمان قرار مده، پروردگارا تو دارای رأفت و رحمت فراوان هستی.»
و در باب به تصویر کشاندن جلوه‌ها و نشانه‌های این برادری، همدلی و تشریک مساعی در عرصه‌های مختلف در دوره جاهلی و اسلامی چنین می‌فرماید:   «نعمت خدا را برخود به یاد آورید آن هنگام که دشمنان همدیگر بودید و خدا میان دل‌هایتان پیوند داد، سپس  به نعمت او با هم برادر شدید....» آل عمران 103 می‌بینیم که خداوند در سایه اخوت دینی و اسلامی، مسلمانان را به چه مقامی از وحدت، همکاری، اخلاص، فداکاری، تعاون، محبت و صمیمیت رساند که به عنوان یک نعمت از آن یاد می‌شود.
 با توجه به اینکه طرح برادری دینی مورد توجه دین مبین اسلام بوده چرا همچون سایر مناسک مورد اهتمام نیست ؟
برادری دینی همچون دیگر مناسک و شعایرو وظایف دینی دارای حدود مشخص و مرزبندی معین نیست بلکه یک امر کلی، عاطفی و اختیاری است، ثانیاً: دعوتگران دینی در باب بیان اهمیت آن کوتاهی کرده‌اند که کم کاری در این زمینه مشهود و محسوس است.ثالثاً: بعد از اسقاط و سقوط خلافت اسلامی رفتار حاکمان همراه با تبعیض و نابرابری و جور و ستم شد و عدل و دادگری به باب فراموشی و یا مورد بی‌اعتنایی فراوان قرار گرفت به طوری که در میان مردم عداوت و کینه رواج پیدا کرد تا جایی که فاصله میان افراد مختلف مردم خیلی زیاد شد و در نتیجه زمینه ایجاد برادری دینی از بین رفت و مردم از برکات این نعمت الهی محروم شدند.
 برادری دینی شامل چه چیزهایی می‌شود؟
برادری دینی و اسلامی شامل محبت، صمیمیت و صفا، تعاون و یاری، امداد، تشریک مساعی، همسنگری، ایثار نسبت به یکدیگر، گذشت و... می‌شود برای بیان مظاهر و علائم برادری دینی می‌توان از حدیثی استمداد جست که اتفاقاً تحت عنوان اخوت اسلامی در رساله اربعین نووی چنین آمده است.
ابو هریره از پیامبر خدا – درود و سلام خدا بر او باد -روایت کرده است:«به یکدیگر حسد نورزید، قیمت کالا‌ها را بالا نبرید» (مشتری  را فریب ندهید)
کینه یکدیگر را به دل نگیرید، به یکدیگر پشت نکنید، معامله همدیگر را به نفع خویش بر هم نزنید، بندگان خدا و برادر  هم باشید، مسلمان برادر مسلمان است و به او ستم روا نمی‌دارد و از یاری دادن او خودداری نمی‌کند، او را تکذیب نمی‌کند، به تحقیر او نمی‌پردازد. ایشان سه بار به سینه خود اشاره نموده و فرمودند: تقوا در این جا است و همین اندازه مصونیت از شر مسلمانی نسبت به  مسلمان دیگر کافی است. همه چیز مسلمان اعم از خون، مال و ناموس او بر مسلمان دیگر حرام است، این حدیث را مسلم روایت کرده است  و خیلی دقیق و زیبا به مشمولات برادری دینی اشاره دارد. یعنی اقتضائات برادری دینی را برشمرده است.
موانع پیوند برادری دینی میان مسلمانان چیست؟
در ذات شریعت اسلام هیچ مانعی برای تحقق برادری دینی وجود ندارد. بلکه بر عکس اسلام در آموزه‌های خود به مسأله برقراری برادری دینی و اخوت اسلامی توصیه نموده و برای تحقق این ارزش بالا و والا محدودیتی قائل نیست.
اما در عمل و در میان مسلمانان می‌توان به موانع ساختگی مثل تعصب جاهلی، عداوت‌های مذهبی، حزبی، درگیری‌های مالی واجتماعی اشاره کرد.
راه‌های دستیابی به برادری دینی میان مسلمانان چیست؟
علمای منطق می‌گویند: «نقیض الشی رفعه» برای تحقق برادری دینی باید شرایط را محقق کرد و موانع مورد اشاره را از میان برد، چون در میان علما معروف و مشهور است که می‌گویند: «برای تحقق هر پدیده‌ای تحقق شرایط و انتفای موانع ضروری است که در رأس آنها  دست کشیدن از تعصب‌های جاهلی و ایجاد کینه و عداوت است که ثمره‌ای به جز فشل کردن امت اسلامی ندارد.»
برخی برادری دینی در قرآن را تعبیر به «تشبیه بلیغ» برخی «استعاره» و عده‌ای «قرارداد اجتماعی» کرده‌اند در فقه مورد پیروی شما برادری در قرآن به چه معنایی آمده است؟
با استفاده از حدیث مذکورمی‌توان آن را یک قرارداد اجتماعی به حساب آورد.
آیا برادری دینی الزام‌آور هم هست؟
برادری دینی در بعضی از شرایط الزام‌آور است و در بعضی از شرایط الزام‌آور نیست. در شرایط حاد و خطرناک مثل جنگ، کمک به یکدیگر در زمان فقر و،... الزام‌آور است و در شرایط عادی غیر الزام‌آور است.
برای برادری دینی بایستی مناسک خاصی همچون عقد اخوت جاری شود ؟
این مسأله به شرایط فرهنگی، دینی، علمی  و سیاسی بستگی دارد. بعضی از مواقع اقتضا می‌کند قرارداد بسته شود چنانکه در زمان حضرت پیامبر در مدینه این کار انجام شد ولی در زمان دو خلیفه اول و دوم نیاز به چنین کاری احساس نمی‌شد و لذا چنین امری انجام نشد.
برای ایجاد برادری دینی چه محدودیتی وجود دارد ؟
برای ایجاد برادری دینی زمینه‌های فراوانی وجود دارد و می‌توان در بخش دعوت اسلامی، تربیت دینی، انجام مسئولیت‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، پیمان اخوت بست ولی با وصف گسترده بودن زمینه‌ها و بخش‌های مختلف آن چنانکه اشاره شد محدودیت‌هایی هم وجود دارد و نباید از آن حدود گذشت. کما اینکه در مدینه النبی، وقتی بعضی از اصحاب فکر می‌کردند که بعد از عقد اخوت از همدیگر ارث می‌برند، حضرت رسول از آن ممانعت فرمود و خداوند تبارک و تعالی در آیه آخر سوره انفال فرمود:  «و اولوالارحام بعضهم اولی ببعض فی کتاب الله...» (انفال/75) از آن جلوگیری کرد یعنی نزدیکان و فامیلان به گرفتن ارث از هم اولی‌ترند.
آیا اخوت دینی را می‌توان به زنان هم تعمیم داد؟
اگر چه از نظر لغوی زیاد با این تعبیر موافق نیستم ولی از نظر معنی و با توجه به مسئولیت‌های دعوت‌گری دینی - اجتماعی منعی نمی‌بینم، چرا که آنان نیز با برقراری پیوند ایمانی و اسلامی بهتر می‌توانند مسئولیت‌هایشان را انجام دهند و مظاهری چند در صدر اسلام در این زمینه به چشم می‌خورد، از جمله در نحوه تقسیم کارها که  توضیحات اندیشمند اسلامی «حسن البنا» در موضوع تشکیل اسره‌های زنان شاهد این مدعا است.
اسلام نسبت به کوتاهی در این امر چه عکس‌العملی نشان می‌دهد؟
حضرت پیامبر فرموده است: «المسلم من سلم المسلمون من لسانه ویده» یعنی مسلمان کسی است که مسلمانان از آزار زبان ودستش در سلامت و امان باشند. به‌عبارت دیگر اگر فرد مسلمان با دست و زبان دیگران را اذیت کند مسلمان کامل نیست و در حدیث دیگر آمده است هر که شب را به روز برساند و به امور مسلمانان اهتمام نداشته باشد مسلمان نیست. نتیجه اینکه برادری دینی یک امر مشروع است و خیرات و برکات زیادی دارد و دارای زمینه‌های مختلف است.
 

منبع: ایران