1395/3/26 ۱۳:۲۱
ابوالفضل احمدزاده با اشاره به نظر فقها درباره پذیرش قوانین مربوط به مالکیت ادبی به‌ویژه کپی‌رایت، اظهار کرد: اکثر فقهای متقدم با توجه به این‌که در عصرشان، مسأله‌ای به نام مالکیت فکری و به تعبیر دیگر، مالکیت معنوی مطرح نبوده است، درباره این مسأله نظر و فتوایی نداشته‌اند. و این کاملاً منطقی و مطابق با قواعد تحقیقی است. اما در حال حاضر با توجه به این‌که مسأله مالکیت معنوی برای فقهای حاضر مطرح شده است و اهل فن سؤالات خود را در قالب استفتاء از آنها درخواست کرده‌اند، فقهای معاصر درباره این پدیده و این مسأله موضع‌گیری کرده و دیدگاه‌های فقهی خود را در قالب فتوا بیان کرده‌اند که با ملاحظه این فتاوا، متوجه می‌شویم اکثر فقهای معاصر شیعه دلیل «بنای عقلا» را برای اعتبار بخشیدن به مالکیت معنوی اقامه و بیان کرده‌اند.
وی افزود: علما در مواردی اظهار داشته‌اند که رویه عقلای عالم در مواجهه با مسأله مالکیت معنوی، احترام و پاسداشت زحمت و اندیشه‌های فکری صاحبان اثر است. از این‌رو این رویه عقلا در فقه شیعه نیز کاملاً پذیرفته شده است، چرا که هیچ‌گونه منعی از طرف شارع مقدس درباره آن صورت نگرفته است. پس در رویکرد فقهای معاصر و متأخر مالکیت معنوی به ویژه مالکیت فکری و ادبی پذیرفته شده و مورد تحلیل و تبیین حقوقدانان قرار گرفته است. بنده نظرات آنها را در قالب مقاله در دست چاپ با عنوان «مبانی مشروعیت مالکیت فکری در فقه اسلام» ارائه کرده‌ام. که در آن‌جا به تفسیر به بیان این مواضع پرداخته‌ام.
وی یادآور شد: اهمیت و ضرورت پیوستن ایران به کنوانسیون برن به عنوان یکی از پدیده‌های نوظهور، حدود 20 سال است که ریشه دوانیده است. هر چند بنده معتقدم که ریشه‌هایی از پذیرش حق معنوی را در آثار و فتاوای فقهای متقدم می‌توان یافت اما غالب صاحبنظران بر این عقیده‌اند که فقهای معاصر با بهره‌گیری از بنای عقلا و دلیل عقل به پذیرش این حق پرداخته‌اند.
نویسنده حوزه فقه و حقوق ادامه داد: اینجا این پرسش پیش می‌آید که آیا حق معنوی واجد مالکیت است؟ یا به تعبیر دیگر، آیا حق معنوی برای شخص ایجاد مالکیت می‌کند یا خیر؟ آیا صرف تراوشات ذهنی شخص و بهره‌گیری از دیدگاه‌های دیگران که به واسطه خواندن یا شنیدن در فکر و ذهن شخص منسجم و منتهی به خلق یک ایده می‌شود، می‌تواند موجب مالکیت ـ آن هم مالکیتی که فقط برای شخص پدیدآورنده منحصر باشد ـ شود؟ پاسخ این است که ما مالکیت معنوی را واجد تمام آثار مالکیت مادی نمی‌دانیم چرا که مالکیت مادی قابل نقل و انتقال و تصرفات مالک است اما آثار معنوی از لحظه‌ای که توسط خالق آن پدید می‌آید با توجه به گسترش روز افزون فناوری‌های جدید، انقطاع زمانی میان پدیدآورنده و اثر، ایجاد می‌شود. بنابراین دیگر شخص پدیدآورنده نمی‌تواند آن تصرفی را که در مالکیت مادی داشته است، عین همان تصرف را در مالکیت معنوی ایجاد کند.
احمدزاده افزود: به هر روی، عنوان مالکیت را بر آثار ادبی و تألیفی نمی‌توان بار کرد و این دیدگاهی است که هر چند پیروانی دارد اما در مقابل، دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که عنوان مالکیت را در آثار ادبی و تألیفی و هنری بار کرده‌اند. این افراد دلایل خاص خودشان را اقامه کرده‌اند. از این رو هرچند در اطلاق عنوان مالکیت بر آثار ادبی، هنری و فکری با مشکل مواجهیم اما آن‌چیزی که امروزه در دنیای معاصر رایج و مراعا است، همان اعتبار‌بخشی و اطلاق عنوان مالکیت در آثار مورد بحث است. ما نیز آن‌چنان مقاومتی در برابر این نوع رویه با رجوع به بنای عقلا به ویژه خرد جمعی صاحبنظران نداریم ولی در عین حال تبیین این دیدگاه‌ها و بحث‌های مرتبط با آن در حوزه تخصص مراجع علمی، دانشگاهی و حوزوی است که چند سالی است این دیدگاه‌ها نقد و ابرام شده است اما مواجهه نظام تقنینی ایران با مالکیت معنوی گویای همین چالش‌های نظری و مباحث فقهی است. این مسأله به درایت و کیاست دولت جمهوری اسلامی ایران برمی‌گردد که موضع روشن خود را درباره این قضیه اظهار دارد.
این پژوهشگر فقه و حقوق اسلامی ادامه داد: این نکته هم قابل ذکر است که هر کشور و هر نظام حقوقی برای خود یک سلسله قوانین و مقررات وضع می‌کند. جامعه ایرانی نیز بدون قوانین و مقررات نمی‌تواند به نظم و انتظام مناسبی رهنمون شود. بنابراین در حال حاضر ناگزیر از جعل یک سری قوانین و مقررات مرتبط با حوزه مالکیت معنوی است که در دنیای معاصر در کنوانسیون برن نمود پیدا کرده است.
وی ادامه داد: از آن‌جایی که نظام حقوق ایران نیز به نحو جزیره‌ای نمی‌تواند عمل کند، بنابراین پیوستن به آن فارغ از نظر صاحبنظران حقوق و فقه، می‌تواند آثار مثبتی برای جامعه ما داشته باشد. با استفاده از همین آثار می‌توان به تنظیم قرارداد با کشورهای دیگر درخصوص آثار و تألیف‌هایی که در ایران به وجود می‌آیند، اقدام کرد. حمایت از این آثار و نوشته‌ها با تأسی به کنوانسیون برن، نویسنده و خالق یک اثر ایرانی را در سطح جهانی نیز معرفی می‌کند و از هر‌گونه تعرض مصون نگه می‌دارد.
دین اسلام هیچ‌گونه معارضه‌ای با نظم جهانی ندارد
مدرس و مؤلف حوزه حقوق اظهار کرد: از دیگر سو، دین اسلام به نظم اهتمام دارد. این مهم، در اندیشه‌های امامان معصوم (ع) نیز وجود دارد. بنابراین فقه شیعه به تبع دین مبین اسلام هیچ‌گونه معارضه‌ای با نظم و انتظام جهانی که در راستای مصالح نظام اسلامی است، ندارد.
احمدزاده بیان کرد: هرآنچه امروز در حیطه علم و ادب دنیا تولید می‌شود، رنگ و بویی از ایده و اندیشه مسلمانان دارد. مسلمانان با تلاشی که در حیطه علوم و فنون و حتی گفت‌وگوهای بین ادیانی از خود نشان داده‌اند، ثابت کرده‌اند مخالفتی با گسترش علم ندارند.
مانع بزرگی برای پیوستن ایران به کنوانسیون برن نمی‌بینم
این پژوهشگر فقه اسلامی با طرح این مساله که اگر پیوستن ایران به کنوانسیون برن دغدغه دولت باشد، می‌تواند به نتیجه برسد، گفت: من مانع بزرگی بر سر راه ایران برای پیوستن به کنوانسیون برن نمی‌بینم. البته برخی می‌گویند، «ایران توان برخورد با دنیای بزرگ‌تر از خود را ندارد» که به نظر من دلیل قانع‌کننده‌ای نیست. امروز، مترجم ما به مؤلف اصلی ایمیل می‌زند به وی توضیح می‌دهد که شمارگان کتاب در ایران 200 و در نهایت، 500 نسخه است. بنابراین مؤلف اصلی در چنین شرایطی دنبال سهم خاصی نیست و می‌پذیرد که بدون گرفتن هزینه خاصی کتابش را ترجمه کنند.
پیوستن به کنوانسیون برن؛ فرصتی مناسب برای معرفی دقیق‌تر ایران
ابوالفضل احمدزاده عنوان کرد: بعد از پیوستن ایران به جریان جهانی حق مولف، ایرانی‌ها نیز می‌توانند آثار خود را با شمارگان بالا به دنیای غرب ارائه دهند؛ پیوستن به کنوانسیون برن فرصت خوبی است که ایران و مبانی نظام اسلامی به شیوه دقیق‌تری آن هم از سوی صاحبنظران و پژوهندگان داخلی به دنیای غرب معرفی شود. به تعبیر ساده‌تر پیوستن به کنوانسیون برن می‌تواند فرصتی باشد برای جامعه ایرانی و نظام جمهوری اسلامی ایران که به جهان نشان دهد که ساختار کنونی حاکم بر ایران از چارچوب‌های مستحکم علمی و فرهنگی برخوردار است.
نویسنده حوزه فقه و حقوق بیان کرد: این قلم و هنر ایرانی است که می‌تواند چهره واقعی ایرانی را ترسیم کند و نه بیست عکسی که گاهی عکاسان خارجی می‌گیرند و آن را به عنوان چهره واقعی و کامل ایران نمایش می‌دهند.
این منتقد مالکیت فکری افزود: با توجه به این‌که دولت کنونی اقدام‌های مناسبی را در حوزه‌های گوناگون انجام داده است و اهتمام ویژه‌ای نیز به ارتباط مناسب با دنیای کنونی از خود نشان داده است، به یقین در حیطه پیوستن به کنوانسیون برن راهکارهای اجرایی را بهتر از ناشران و مؤلفان می‌شناسد و می‌تواند در این خصوص مؤثر واقع شود. دولت باید خواست جدی مؤلفان و مصنفان را عملی کند.
منبع: ایبنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید