1395/3/22 ۱۲:۱۸
«نارسینا» نیایشگاه باستانی عیلام نوی، کتاب پژوهشی قابل‌تاملی است که از اردشیر صالح‌پور به‌تازگی منتشر شده است. از سویی تخصص این استاد دانشگاه آزاد اسلامی در هنرهای نمایشی است که در این حوزه صاحب پژوهش‌ها و تحقیقات ارزشمندی است و دیگر اینکه او خود از مردمانی است که نسل‌شان به عیلامی‌ها می‌رسد. در همین‌باره با او به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
حسن محمودی: «نارسینا» نیایشگاه باستانی عیلام نوی، کتاب پژوهشی قابل‌تاملی است که از اردشیر صالح‌پور به‌تازگی منتشر شده است. از سویی تخصص این استاد دانشگاه آزاد اسلامی در هنرهای نمایشی است که در این حوزه صاحب پژوهش‌ها و تحقیقات ارزشمندی است و دیگر اینکه او خود از مردمانی است که نسل‌شان به عیلامی‌ها می‌رسد. در همین‌باره با او به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
شما تلاش کرده‌اید تا بین اسطوره و آیین پلی بزنید و شرحی بدهید. بهتر نبود تنها به امر آیین و نمایش می‌پرداختید؟ هم فضای نیایشگاه نارسینا و هم نگارکندها و نقش و نگاره‌ها و هم معنای جوهری آنان که همانا اجرای مراسم آیینی و مناسکی و به عبارتی نیایشی- نمایشی بود، خود به خود مرا بر آن داشت تا این نسبت و اشتراک شکلی و معنایی را در پژوهش باز کرده و به تبیین آن بپردازم. در ادوار کهن هم دین و هم آیین نسبتی انفکاک‌ناپذیر داشته و دین بدون آیین وجود نداشته یا بسیار کم بوده است. پیش از ادیان، اساطیر وجود داشته که آیین‌ها از آن زاده شده‌اند. درواقع اسطوره‌ها، مناسک‌سازند و این آیین‌ها هستند که اسطوره‌ها را زنده نگاه می‌دارند و هنر تئاتر از دل اسطوره‌ها پدید آمده است. یونانیان، هنرشان را دینی نکردند، بلکه دین‌شان را هنری کردند. به همین اعتبار مقوله هنر همواره بی‌واسطه و بلافاصله با دین و باورهای مذهبی عجین بوده و هنرمند به زیباترین و ماندگارترین اشکال، مفاهیم ارزشمند دین و حقایق ازلی- ابدی را جاودانه کرده است. هنر قدیم با حکمت دین آمیخته است. فقط به جنبه‌های زیبایی‌شناسی و لذت‌گرایانه توجه نمی‌کند بلکه به جوهر حقایق و هستی‌شناسی آن توجه داشته و خود را هنرمند خطاب نمی‌کرده، بلکه گویی فریضه را به جا آورده است. او به هنر به شکل شهودی نگاه می‌کرد و دست و دل‌شان و دین‌شان در این خصوص یکی بوده است. زمان آنان بیکران و ازلی است. حاصل روحی جمعی است و مقبولیت عام دارد. نوعی سلوک در آن احساس می‌شود. نمادگرایانه و رمزپردازانه است. زبانی مشترک دارند. تکرار و تداوم در آنان دیده می‌شود. به نیاز روحی پاسخ می‌دهند. انس ایجاد می‌کنند. پیوندی حقیقی با طبیعت دارند. پس هنر قدیم، کهن است، اما کهنه نیست، زیرا با نهاد و ضمیر آدمی سروکار داشته و بر درونمایه‌های بشری استوار است. به همین دلیل است که همواره اجرای آثار هنری کلاسیک تکرار و تازگی می‌پذیرند و دست زمان چندان بر آنان کارگر نیست. این روابط و مفاهیم در هنر مدرنیته یا «امروزگی» دیده نمی‌شود. خواننده بدون شناخت و اشتراکات و افتراقات این مسائل هرگز نمی‌توانست به درکی عمیق از مبنا و منشأ و حکمت این سنگ‌نگاره‌ها برسد. درواقع این فصول خواننده را برای دریافت و ارتباط ماهوی و جوهری با نقوش مهیا می‌کند. من فقط نمی‌خواستم به اشکال بپردازم، بلکه به چیستی یا هستی‌شناسی آنان نیز توجه داشته‌ام.
بر این باور هستید که «نارسینا» در آیین و نمایش قدمتی بیش از یونان دارد؟ در آیین و نمایش بله اما در «تئاتر» خیر. صاحب‌نظران امروزه تفاوتی بین دو واژه «نمایش» و «تئاتر» قائل هستند. تئاتر وجه کامل و مفهومی و اتفاق دراماتیکی است که به نمایش گذاشته می‌شود و عملی را برای رسیدن به حقیقتی زنده و جاندار بر صحنه پیش چشمان تماشاگر به منصه ظهور می‌رساند و در این زمینه یونانیان و جامعه آتنی پیشتاز بوده‌اند ولی درمورد آیین و نمایش و نیایش ما از آنان جلوتریم. هنر تئاتر در عصر پریکلس قریب به دوهزار سال با هخامنشیان ایجاد شده است، درحالی که سابقه حکومتی عیلامیان به بیش از پنج‌هزار سال می‌رسد، به عبارتی «شوش» کهن‌شهری شش‌هزار ساله است. اگر نسبت بین دین و آیین و نیایش و نمایش را مدنظر داشته باشیم، بی‌شک ما پیشگام هستیم. همچنان‌که به اعتبار همین سنگ‌نگاره نارسینا، نمایش‌واره‌های آیینی و مناسکی و به عبارتی کاروانی و دسته‌روی یا «کارناوالیته» را پیش از یونان‌باستان در نارسینا «کولفرح» ایذه خوزستان مشاهده می‌کنیم که در آن 117 نفر نیایشگر در صفوفی منظم، سرودخوان و دعاگزار در حالی که پیکره‌ای را حمل می‌کنند و مذبوحه‌هایی را در صفوف خود مشایعت می‌کنند، به همراه گروه ارکستراسیون موسیقی قریب به هفت کیلومتر را طی می‌کنند و همه آحاد ازجمله کاهنان، نیایشگران، شخصیت‌ها و منصب‌ها و هنرمندان نوعی نمایش- نیایش میدانی- آیینی را برای ما به یادگار می‌گذارند. این سنگ‌ها قدمتی سه‌هزار ساله دارند و از نظر زیبایی و هنرهای صخره‌ای و نیز ترکیب و کمپوزیسیون و قلم‌گیری و نقش برجسته در نوع خود بی‌مانند هستند. نکته مهم و قابل‌توجه آن است که اگرچه در ایران تئاتر به مفهوم «دیونیزوسی» آن مانند یونان وجود نداشته، اما منظر ذهن ایرانی بر رویه نمایش شرقی استوار بوده و ما صدها نوع نمایش و آیین‌های نمایشی دینی، کشاورزی و حرمت‌گذاری به طبیعت و مواهب هستی را داشته‌ایم. اصولا جهان‌بینی شرق و غرب در نسبت به نوع نگاه به عالم و هستی و کائنات و انسان متفاوت است و این سنگ‌نگاره‌ها را می‌توان به‌عنوان قدیمی‌ترین نمایش‌ها و نیایش‌های کارناوالیته مطرح و معرفی کرد.
البته برخی معتقدند به جز همان نقش و نگارها شواهد دیگری موجود نیست و پرسش من این است که تا چه اندازه می‌توان چنین ادعای مهمی را ثابت کرد و برای ثبت آن چه کاری باید کرد؟ چندین گل‌مهر را که جنبه روایتگری داشته‌اند در همین کتاب آورده‌ام و از همه مهم‌تر جام معروف «کیدین هوتران» ارجان بهبهان که هم‌دوره عیلام نو است و نیز به فاصله کمی از همین جغرافیا قرار دارد، گویای این وجه روایتگری‌های نمایشی است که در آنجا نیز شاهد حرکات نمایشی اعم از حرکت به روی «چوب پا» یا راه رفتن روی دست‌ها و نیز عملیات موسیقایی نمایشی هستیم. ضمن آنکه به‌طور کلی جام کیدین هوتران موسوم به جام زندگی در واقع داستان و واقعه‌ای را در لایه‌های به هم پیوسته به نمایش می‌گذارد که نشانگر علاقه عیلامیان به جنبه‌های نمایش و روایتگری‌های نمایشی به زبان تصویری بوده‌اند.
با توجه به تدریس‌تان در دانشگاه آزاد اسلامی، امر پژوهش تا چه حد در رشته هنرهای نمایشی مدنظر است و تا چه اندازه این مساله دغدغه دانشجویان است؟ خوشبختانه طی سالیان اخیر همواره رویکرد و دغدغه نمایش و ریشه‌های نمایش ایرانی مدنظر بوده و تحقیقات و پژوهش‌های بسیاری در این زمینه صورت گرفته و پایان‌نامه‌های تحصیلی زیادی بدان پرداخته است. بی‌شک خلق و آفرینش آثار هنری مستلزم دو مقوله «پژوهش» و «آموزش» است و این سه با هم پیشرفت و تعالی تئاتر ایران را تضمین می‌کند. تئاتر و نمایشی که مبتنی‌بر هویت ایرانی و فرهنگ خودی باشد و قطعا برای ماندگاری و تحقیق اصولی این امر باید به دانشگاه تسری یابند. البته وجود گرایش «پژوهش هنر» در دانشگاه آزاد اسلامی نیز زمینه خوب و موثری برای این رویکردهاست.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید