1393/3/19 ۱۰:۴۰
تصور عمومی از روزگاران گذشته عموما از چشم‌انداز اینجا و اكنون صورت می‌پذیرد یعنی ما عادت كرده‌ایم با عیار دانستن وضعیت زمانه خود به سنجش ایام ماضی بپردازیم. از این منظر اما داوری‌های ما عمدتا غلط و ناهمزمان است. یكی از قضاوت‌های رایج كه با همین مفروض صورت گرفته تصویری است كه از وضع زنان در ایام قدیم حتی در عصر قاجار داشته‌ایم، تابلویی خیالی كه ویژگی‌هایی كلیشه‌یی و البته نادرست دارد مثل زنانی كه در پستو زندگی می‌كنند، نقشی در عرصه اجتماع ندارند و... استاد دكتر افسانه نجم آبادی، تاریخ نگار برجسته عصر مشروطه و استاد دانشگاه هاروارد اما با راه انداختن سایت «دنیای زنان در عصر قاجار» با همكاری دانشگاه هاروارد كوشیده این تصویر كلیشه‌یی را از میان بردارد، این‌بار به میانجی تصویرهایی كه خود گویای زمینه و زمانه زنان در آن دوران بوده است. در این سایت به نشانی http://www.qajarwomen.org/fa/ می‌توانیم به گشت و گذار در اسناد متنوعی كه از زندگی خصوصی و خانوادگی و موسساتی كه از سراسر دنیا فراهم آورده، بپردازیم. درباره این سایت با ایشان گفت‌وگویی كردم كه از نظر می‌گذرد.
پنجره‌یی به عالم نسوان عهد قجر
***
به نظر می‌آید كه دامنه سایت «دنیای زنان در عصر قاجار» از دانشگاه هاروارد گرفته شده است.
بله، این كاری تحقیقاتی و دانشگاهی است كه بودجه آن با راهنمایی و كمك دانشگاه هاروارد تامین شده است و بدون خدمات حمایتی دانشگاه امكان‌پذیر نبوده است زیرا به خصوص جوانب تكنیكی كار به صورتی است كه بدون حمایت‌های بیرونی ادامه دادن آن میسر نمی‌شود.
متاسفانه این سایت كمتر دیده شده و مورد توجه قرار گرفته است.
بله، این به دلیل كم كاری ما است. البته از عكس‌های سایت ما بسیار استفاده می‌شود ولی اغلب بدون ذكر منبع. اگرچه هر‌چه بیشتر از عكس‌ها و همه اسناد این آرشیو استفاده شود، ما خوشحال‌تر می‌شویم. منتها اگر منبع تصویررا هم بگویند، بیشتر ممنون می‌شویم. منبع قسمت عمده این اسناد خانواده‌هایی هستند كه این تصویر را در اختیار ما قرار می‌دهند یعنی از عكس‌ها و اسناد اسكن تهیه می‌كنیم و علاوه بر آن تصاویر اشیای زندگی روزمره و لباس مربوط به دوران قاجار در سایت هست. در واقع از هر تصویری كه به نوعی با زندگی روزمره زنان عصر قاجار ارتباط داشته است، استفاده می‌كنیم. این سایت آرشیوی از تصاویر دیجیتال است. بودجه اولیه ما نیز از بنیاد علوم انسانی آمد. علت آن هم كه به دنیای زنان قاجار توجه كردند، به این علت نبود كه فكر می‌كردند كه این موضوع مهم‌ترین سوژه علوم انسانی است بلكه این آرشیوی كاملا مجازی است. بسیاری از كتابخانه‌های بزرگ دنیا مثل كتابخانه بریتانیا آرشیوهایی دارند از زمانی كه امكان دیجیتالی كردن اسناد به وجود آمد. تصمیم گرفتند كه اسناد و مدارك خود را به صورت دیجیتال در اختیار مخاطبان، علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار بدهند تا بتوانند با استفاده از امكانات امروزه از آنها استفاده كنند اما این آرشیو ما یك معادل متمركز غیرمجازی ندارد بلكه اصل بسیاری از مدارك و اسناد در خانه‌های مردم است. كسی حاضر نیست كه عكس‌ها و اوراق و نامه‌های خانوادگی‌اش را به موزه یا آرشیوی دهد. بر این اساس تصمیم گرفتیم آرشیوی كاملا مجازی ایجاد كنیم تا این اسناد خصوصی در دسترس همه علاقه‌مندان قرار بگیرد.
درهیات مشاوران این سایت به اسامی برخی از بزرگ‌ترین پژوهشگران تاریخ معاصر ایران بر می‌خوریم در حالی كه در مطالب سایت صرفا با برخی اسناد و عكس‌ها به صورت خام و بدون هر‌گونه تحلیلی مواجه هستیم.
در واقع این قسمت از سایت پاسخگویی به اینكه افراد پژوهش‌هایشان را با یكدیگر رد و بدل كنند، نیست. ایده اولیه این سایت در سال 2003 به وجود آمد و بیشتر هم در واكنش به تحولاتی بود كه از اواسط دهه 1970 در رشته‌های علوم انسانی پدید آمده بود. در واقع یكی از تاثیراتی كه موج دوم جنبش زنان به وجود آورد، ایجاد رشته‌های مطالعات زنان بود اما علاوه بر آن موجب شد كه رشته‌های رایج علوم انسانی مثل تاریخ، اقتصاد و جامعه‌شناسی نیز تكان بخورند و با چالش‌هایی مواجه شوند یعنی این سوال اساسی پیش آمد كه جایگاه زنان در این رشته‌ها كجاست. در نتیجه رشته‌های درسی و تحقیقی زیر و رو شد. این جنب و جوش اما در رشته‌هایی كه كسانی چون من در آنها كار می‌كردند، مثل تاریخ ایران و تاریخ فرهنگی ایران چندان تاثیری نگذاشت یعنی بارها شده بود كه از مورخان دوره قاجار می‌پرسیدم كه چرا تاریخی كه می‌نویسید تا این اندازه یك جانبه است و زنان در آن حضور ندارند یعنی تاریخی كه رایج بود، عمدتا تاریخ سیاسی بود و تاریخ فرهنگی و اجتماعی مغفول واقع شده بود. كم و بیش پاسخ این مورخان این بود كه منبع نداریم، یعنی می‌گفتند كه در میان منابعی كه مورخان كلاسیك عادت كرده‌اند به آنها رجوع كنند یعنی اسناد و تا حد كمتری عكس‌ها، مطالبی كه به زنان می‌پردازند، بسیار كم است اما با تحقیق در شرایط متوجه شدیم كه چندان هم با كمبود اسناد مواجه نیستیم. درست است كه منابع رسمی برای این نوع تاریخ نگاری كمتر است اما منابع غیررسمی مثل اسناد و مداركی كه نزد خانواده‌ها هستند، بسیار زیاد هستند. مشكل اساسی نیز همین بود یعنی این مدارك نزد خانواده‌ها هستند. به همین خاطر فكر كردیم كه از امكان دیجیتال كردن می‌توان برای به وجود آوردن این آرشیو استفاده كنیم.
آیا قصد آن نیست كه روی این اسناد و مداركی كه گردآوری شده‌اند، تحقیق و پژوهشی صورت بگیرد؟
سایتی كه فعلا هست، فقط یك آرشیو است. مثل این است كه به سایت كتابخانه مجلس رجوع كنید. در این سایت‌ها فقط اسناد و مدارك را مشاهده می‌كنید تا محققان بتوانند از آنها استفاده كنند. بقیه كار جزو پروژه ما نبود اما در ادامه كارتصمیم گرفتیم در كنار این سایت كه همیشه آرشیو خواهد ماند، سایتی به نام پژوهشگاه راه‌اندازی كنیم كه تا چند ماه دیگر آماده استفاده عموم خواهد شد. در این سایت پژوهشگاه بخش‌های متنوعی مثل سوال و بحث، پژوهش‌های در دست تهیه و... ایجاد شده است كه در آنها افراد می‌توانند پژوهش‌های خود را در اختیار یكدیگر بگذارند. این سایت همچنین قسمتی دارد كه د ر آن از پژوهشگران تقاضا می‌شود كه اگر در مورد اسناد و عكس‌ها مطالبی دارند، برای ما ارسال كنند.
در سایت فعلی از پژو هشگرانی كه یاد كرده‌اید، چطور كمك می‌گیرید؟
این اساتید در این سایت نقش مشاوره‌یی دارند یعنی از ایشان كمك می‌گیریم كه خانواده‌های قدیمی را به ما معرفی كنند. دسترسی ما به بسیاری از خانواده‌ها و آرشیوها از طریق این مشاوران امكان‌پذیر شده است. كار این مشاوران در سایت ما تحقیق نیست، اما بسیاری از ایشان الان از این مطالب استفاده می‌كنند و در آثارشان از آنها بهره می‌گیرند. ضمن آنكه بسیاری از دانشجویان دوره‌های كارشناسی ارشد و دكترای تاریخ در دانشگاه‌هایی چون دانشگاه تهران و دانشگاه الزهرا كه من از نزدیك با آنها صحبت كرده‌ام، گفته‌اند كه در تحقیقات‌شان از این آرشیو استفاده كرده‌اند. هدف ما نیز همین است كه نسل بعد پژوهشگران، مساله سند نداشته باشند و بتوانند به راحتی تحقیق كنند.
روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید