گزارش از آیین نکوداشت استاد ایرج افشار

1393/2/29 ۰۸:۲۵

دبا: مراسم رونمایی از تندیس استاد ایرج افشار روز یکشنبه 28اردیبهشت ماه 1393، در محل دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با حضور جمعی از پژوهشگران، اندیشمندان و فرهیختگان کشور برگزارشد. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به منظور پاسداشت بیش از نیم قرن تلاش و کوشش صادقانه و خستگی ناپذیر در زمینۀ کتابشناسی، ایرانشناسی، تاریخ پژوهی و سند شناسی طی مراسمی از تندیس استاد ایرج افشار رونمایی کرد.

دبا: مراسم رونمایی از تندیس استاد ایرج افشار روز یکشنبه 28اردیبهشت ماه 1393، در محل دائرةالمعارف بزرگ اسلامی  با حضور جمعی از پژوهشگران، اندیشمندان و فرهیختگان  کشور برگزارشد.

مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به منظور پاسداشت بیش از نیم قرن تلاش و کوشش صادقانه و خستگی ناپذیر در زمینۀ کتابشناسی، ایرانشناسی، تاریخ پژوهی و سند شناسی طی مراسمی از تندیس استاد ایرج افشار رونمایی کرد.

این آیین با پخش آیاتی از کلام الله مجید و سپس سرود ملی جمهوری اسلامی ایران آغاز شد.

در ابتدای مراسم دکتر کیانوش کیانی هفت لنگ، مدیر ارتباطات و اطلاع رسانی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی ، رئیس پژوهشکدۀ ابوریحان بیرونی وابسته به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و مدیر برگزاری این مراسم ضمن خوشامدگویی به میهمانان گفت: دلبستگی به ایران، ویژگی اصلی استاد افشار بود. او گوشه گوشه های ایران را می شناخت و می شناساند. هر کس که نامش با نام ایران پیوند بخورد جاودانه است. از این رو، استاد افشار جاودانه خواهد ماند.

وی افزود: بخل و تنگ نظری علمی نداشت و هرگز کسی را تحقیر نمی کرد در حالیکه دریایی از علم بود، به قطره ها هم نهایت احترام می گذاشت. اهل بدگویی و غیبت نبود و صریح و رک نظرات علمی خود را در نهایت شهامت بیان می کرد. تندیس استاد نشان از آن دارد که او زنده است. استاد دین خود را به مملکت ادا کرد، حالا ما باید دین خود را به ایشان ادا کنیم.

در ادامه دکتر کیانی هفت لنگ  گفت: 9 ماه قبل از فوت ایرج افشار رهبر انقلاب در دیداری با وی گفته بودند:« من از دورانی که شما سردبیرمجلۀ سخن بودید، مقالات و نوشته های شما را می خواندم تا بعد در مجلۀ راهنمای کتاب و... من از نثر فارسی شما خوشم می آید، چون خون دار و جان دار است و نثر دلپذیر و درست و دلنشینی می نویسید.» یعنی یکی از جهاتی که ایشان به اقای افشار احترام می گذاشتند، قدرت قلم او بود. همچنین رهبر انقلاب پس از شنیدن خبر درگذشت استاد افشار فرمودند: « ایرج افشار، ایران شناسی برجسته و پرکار بود.»

استاد ایرج افشار از پاسداران فرهنگ ملی ایران بود

در ادامه کاظم موسوی بجنوردی، رییس مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی گفت: ملت ایران، هیچ وقت ایرج افشار را فراموش نمی‌کند. او بیش از 8 هزار مقاله و بیش از 300 تالیف و کتاب دارد و در زمان خودش بزرگ‌ترین ایران‌شناس بود.

وی افزود: افشار مهم‌ترین ایران‌شناس معاصر ما بود. احترام به بزرگان علم و ادب شایسته ملت با فرهنگ ایران است. او بیشتر نقاط ایران را ایرانگردی کرد و آب و هوای مناطق مختلف این مرز و بوم را به خوبی می‌شناخت.

رییس مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی افزود: استاد افشار از پاسداران به‌ نام فرهنگ ملی ایران بود و در زندگی به طور اعم ایران‌شناس و به طور اخص مردم‌شناس، زبان‌شناس، جامعه‌شناس و نسخه‌شناس بود.

بجنوردی ادامه داد: آثار افشار، از منابع دسته‌ اول هستند و دوستان محقق به من گفته‌اند که فیش‌های مذکور از همین منابع دسته اول هستند. وی از لحاظ شخصیتی بسیار فرهیخته و بزرگوار بود و با مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی هم همکاری زیادی داشت.

رییس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گفت: ما در زمینه‌های مختلف از استاد افشار استمداد می‌طلبیدیم و ایشان هم با بزرگواری به ما کمک می‌کرد. او سال‌های سال عضو شورای عالی علمی ما بود. وقتی کار دانشنامه فرهنگ مردم ایران را شروع کردیم، یک شورای عالی مشورتی تشکیل شد که در راس آن مرحوم افشار قرار داشت. ایشان در چند کلمه آن‌چه را که رفتارهای آیینی مردم ایران است توصیف و خیلی کوتاه و جامع، خط مشی این دانشنامه را بیان کرد.

خدمتگزاران به فرهنگ ایران ماندگاران واقعی سرزمین ما وحقایق جاوید هستند

در ادامه این برنامه، حجت‌الاسلام سید مصطفی محقق داماد، رییس شورای عالی فرهنگی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و رییس بنیاد موقوفات افشار گفت: استاد افشار از خاندانی بزرگ بود که همه از خدمتگزاران فرهنگ ایران بودند.

محقق داماد ادامه داد: خدمتگزاران به فرهنگ ایران ماندگاران واقعی سرزمین ما وحقایق جاوید هستند وهرگز قابل انکار نخواهند بود ،آنان باقی اند چون ایران باقی است .ایرج افشار یکی از خدمتگزاران به فرهنگ ایران است ودرقلب ملت ایران جای دارد.

بعد از وفات تربت ما در زمین مجوی / درسینه های مردم عارف مزار ماست

در این بخش از برنامه پیام تلفنی استاد منوچهر ستوده پخش شد.

استاد ایرج افشار از معدود کسانی بود که علم و اطلاع و دانش را با خرد جمع کرد

سخنران بعدی در این گردهمایی دکتر سید صادق سجادی معاون فرهنگی و پژوهشی، عضو و دبیر شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بود.

سجادی گفت : یکی از اسباب ماندگاری این سرزمین، فرهنگ، تمدن و تاریخ ایران وجود مردانی است که جامعۀ ایرانی هیچگاه از آن مردان تهی نبوده است. مطلب فقط دانش نیست. دانش هم مدعی زیاد دارد و هم در ادواری سطح علم و اطلاع بالا رفته و در ادواری پایین آمده، مطلب مهم ، خرد است. یعنی آنچه که جامعه را حفظ کرده و بارور کرده خرد است نه تنها علم و اطلاع.

وی در ادامه افزود:  تفاوتی که بین علم و اطلاع و خرد وجود دارد محرز است در سراسر تاریخ ایران، اسلام و جهان در میان رجال مخصوصا سیاسی، بی شمار کسانی بودند که آنها را در زمرۀ اهل دانش و علم و اطلاعات نمی شود قرار داد ولی به سبب برخورداری از خرد جامعه را هدایت کرده اند، ساخته اند و آن را به این شکلی که به دست ما رسیده، رسانده اند.

معاون پژوهشی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی اظهار داشت: مرحوم استاد ایرج افشار از معدود کسانی بود که علم و اطلاع و دانش را با خردمندی جمع کرد. استاد اعتقاد داشت سطح دانایی جامعه باید به سطح خرد عمومی ارتقاء پیدا کند. بارها و بارها در خدمت ایشان صحبت از سطح سواد و علم و اطلاع دانشجویان، سطح آموزشی دانشگاهها می شد، استاد معتقد بودند که در کنار آموزش علوم باید خرد دانشجو را ارتقا دهیم. تنها خواندن کتاب و تحقیق و تفحص در لا به لای متون همانطور که استاد تصریح می کردند کارساز نیست. ذهنیتی که باید برای هر علم ایجاد کرد که کارهایی که انجام می دهند بنابر چه دلایلی است و هدفشان از این کار چیست. یکی از مهمترین و مفیدترین طبقات برای ملک و ملت کسانی هستند که در عین برخورداری از دانش اهل خرد باشند و مضر ترین افراد برای ملک و ملت کسانی اند که اهل خرد نیستند.

این عضو شورای علمی دائرة المعارف بزرگ اسلامی خاطرنشان کرد: استاد افشار آثار و یادداشت های بسیاری از خود به جا گذاشته اند و اینها حاصل سالها تحقیق و تفحص و پژوهش علمی است و ما به سادگی نباید از آنها دور شویم.اهل علم وظیفه دارند که آنها را گردآوری و تنظیم و چاپ کنند. مرحوم ایرج افشار قسمتی از کوشش و همت خود را مصروف همین کار کرد و یادداشت هایی را که از علمای سلف ایشان بود و به همت استاد افشار چاپ شد، اکنون از منابع مهم تحقیقات ادبی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است. زنده یاد افشار نیز تحقیق، تفحص و پژوهش های علمی فراوانی را از خود برجای گذاشت که جوانان و اهل علم و دانش به ویژه نسل امروز وظیفه دارند آنها را جمع آوری و چاپ و احیا کنند. خوشبختانه استاد قبل از رحلتشان تعدادی از جوانان فاضل و محقق و علاقمند رابرای تنظیم قسمتی از یادداشت هایشان تعیین کردند. اما مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی که در حقیقت وارث گنجینۀ گرانبهای استاد و قسمت بزرگی از یادداشتهای ایشان است وظیفه دارد به جد به دنبال تنظیم یادداشتها و انتشار آنها باشد. بنابر، این رسالت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی که وارث گنجینه استاد ایرج افشار است به دنبال انجام این رسالت بوده و هست و کتاب ها، مقالات، یادداشت ها و بروشورهای علمی استاد که تاکنون منتشر نشده را در دست تنظیم و انتشار دارد. انتشار این یادداشت ها مخصوصا تحقیقات بسیار ذیقیمت خواهد بود. خوشبختانه مرکز دائرةالمعارف تا اینجا تا حد زیادی به وظایفش عمل کرده است.

دکتر سجادی در پایان گزارشی از کارهای آماده چاپ دکتر ایرج افشار ارائه داد.

ایرج افشار حلقۀ واسط سنت و مدرنیته

در ادامه مراسم دکتر کامران فانی، عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گفت: تاثیرآثار استاد در تمام حوزه ها و جلوه ها و جریان های فرهنگ ایرانی فراموش نشدنی ست

استاد افشار مولف، مصحح، مورخ، فهرست نویس، نسخه شناس ومن فقط به یک جنبه از جنبه های شخصیت ایشان اشاره می کنم که سرنوشت ساز بوده است و آن در واقع مسئلۀ تقابل سنت و مدرنیته است. تاریخ دویست سالۀ اخیر به روایتی تاریخ مقابلۀ سنت و مدرنیسم است و در واقع سرگذشت اشتیاق جانسوز نخبگانی ست که کوشیده اند علیرغم داشتن یک سنت پر بار و غنی در گذشته، از میان آن راهی نو پیدا کنند. در واقع ورود مظاهر تمدن جدید به ایران راه همواری نبوده است. یکی از این راهها، راه کتاب و کتابخوانی است. استاد افشار بی تردید نقشی اساسی در پیدایش و گسترش کتابداری نوین ایران داشت. آقای افشار در تمام عمرش یک شغل رسمی داشت و آن هم کتابداری بود و بقیۀ مشاغل در اصل شغل های فرعی او بود.

وی در ادامه گفت: ایرج افشار تحصیلات کتابداری نداشت و فقط دو ماه از طرف یونسکو به فرانسه رفت و در آنجا با اصول کتابداری آشنا شد. کتابداری ایران در آن سالها به کلی با علم کتابداری در جهان فاصله داشت. افراد سنتی علاقه ای به کتابداری جدید نداشتند و اصولا تصوری هم از این قضیه نداشتند و کتابدارهای ما فاقد مدرک دانشگاهی در این زمینه بودند. در این میان لازم بود که ما کتابداری را به عنوان یک رشته علمی و دانشگاهی ایجاد کنیم. سنت و تجددی که گفتم، بینشان یک شکاف است. باید کسی روی آن پلی بزند. یک واسط که هم دنیای سنتی گذشته او را بپذیرد و هم این دنیای جدید.  تا بتواند این دو دنیای جداشده از هم را به هم پیوند بزند. این شخصیت باید کسی باشد که در هر دو حوزه و قسمت صاحب اقتدار باشد ومورد قبول عام باشد.در این زمان این حلقۀ واسط آقای افشار بود. ایشان در واقع در جرگۀ سنت گرایان بود ولی حس کرده بود که دید باید عوض بشود. و در رشتۀ کتابداری تجربه کافی وجود ندارد و دنیا به خصوص در زمینۀ اطلاعات به سرعت در حال پیشرفت است. بنابراین در واقع ایشان بود که قدم پیش گذاشت و وموانعی را که وجود داشت، از سر راه این نو گرایی برداشت. تا درنهایت در سال 47،48 رشتۀ فوق لیسانس کتابداری به همت ایرج افشار در دانشگاه تهران تاسیس شد.

وی گفت: اگر امروز صدها دکترای کتابداری در ایران وجود دارد و این رشته به عنوان یک تخصص و علم در نزد جامعه علمی مقبول افتاده است مدیون استاد ایرج افشار بوده و خدمات وی در حوزه ایرانشناسی و کتابشناسی و تاریخ شناسی فراموش نشدنی است.

  ایرج افشار نکونام بـزیست و نکونام بـمرد

دکتر احمد اقتداری، عضو شورای عالی علمی دانشنامۀ خلیج فارس دیگر سخنران این همایش بود. وی گفت: ایرج افشار نکونام بـزیست و نکونام بـمرد؛ خدایش بیامرزاد!

من بـنام شاگرد ایرج افشار ، دوست و همراه و همـقدم و همـسفر ایرج افشار در مدت شصت و پنج سال در کوه و دشت و بیابان و کویر و جنگل و چمن و دَمَن ، در روستاها و شهرهای داخل و خارج کشور ، وظیفۀ خود می دانم از همت عالی اولیاءِ محترم مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی ، بخصوص تدبیر متعالی جناب سید کاظم موسوی بجنوردی ، رئیس محترم مرکز برای نصب مجسمۀ آن مرد بزرگ خادم حقیقی فرهنگ ایران در این تالار شکوهمند فرهنگی سپاسگزاری نمایم.

یقیناً نظر بزرگواران مرکز بر اعتلاءِ فرهنگ ایران و پاسداری و نگاهبانی یاد و نام ایرج افشار ، آن فـقید سـعیدِ کم نظیرِ تاریخ و ادب و فرهنگ ایرانـزمین بوده است.

آقایان آرش ، بهرام و کوشیار افشار ، فرزندان برومند مرحوم ایرج افشار از من خواسته اند خاطراتی از همـسفری هایم با آن مرحوم بـعرض برسانم. با اغـتـنـام فرصت بـعرض شما دوستداران ایرج افشار می رسانم. دکتر احمد اقتداری در ادامه به ذکر و شرح خاطراتی با استاد ایرج افشار پرداختند.

معنی کلمۀ «بزرگ» را با دیدن ایرج افشار و سلوک با او فهمیدم

آخرین سخنران این گردهمایی دکتر محمد افشین وفایی از شاگردان مرحوم ایرج افشار بود. وی گفت: در شش هفت سال پایانی عمر پربرکت استاد ایرج افشار – که خاک بر او خوش باد – من و چند تن از دوستانم این افتخار را داشتیم که از محضر آن بزرگ استفاده کنیم. برخی از ما نیز این بخت را یافتیم که در انجام برخی کارهای علمی اش یاریگر او باشیم. این همکاری جز اینکه برای ما مجالی فراهم می کرد تا بیشتر به دیدار آن بزرگ بشتابیم طبعاً فرصتی بود تا از ثمرۀ دانش وی نیز حضوراً برخوردار گردیم. به همان اندازه که از دانشش بهره بردیم، سعی کردیم از رفتار و منش و شخصیت کم‌نظیر آن مرد بزرگ نیز بیاموزیم. شخصیتی دوست داشتنی و مهربان و بیش از همه متواضع. در اصول خود استوار اما در عین حال در مواقعی که لازم بود انتقادپذیر. شاید برخی از این خصوصیات را در برخی استادان دیگر هم دیده بودیم اما دیدن همۀ آنها یکجا در وجود آن استاد برای همۀ ما سخت شگفت انگیز بود. برای ما از همه جالب تر این بود که می دیدیم افشار در همه حال خودش است. همان است که بود. تغییر اوضاع او را تغییر نمی داد. عوض شدن مخاطبانش سخنان او را عوض نمی کرد. قبلاً هم در جایی نوشته ام، من معنی کلمۀ «بزرگ» را با دیدن ایرج افشار و سلوک با او فهمیدم. گاهی که با دوستانم دربارۀ آن بزرگ حرف می زنیم وقتی به خودمان می آییم می بینیم ساعتها گذشته و حدیث ما هنوز به پایان نرسیده است. اکنون نیز دوست دارم ساعتها دربارۀ او با شما حرف بزنم چون می دانم شما هم از علاقه مندان آن مرد بی‌همتایید؛ اما این را هم می دانم که امروز برای کاری دیگر در اینجا جمع شده‌ایم.

در ادامه وفایی گزارشی از سرنوشت کارهای ناتمام استاد افشار داد و در خاتمه افزود: در انجام سخن دوست دارم یادآوری کنم که میراث علمی بسیاری از دانشمندان و فضلا مانند تقی زاده، قزوینی، جمال زاده و... این بخت را یافت تا به افشار سپرده شود و او نیز به بهترین شکل آنها را انتشار داد یا در چاپ آنها یاریگر خانواده شان شد. آخرین جلد مسائل پاریسیه اندکی پس از درگذشت افشار به بازار روانه شد. دربارۀ این کتاب می‌گفت این کتاب که چاپ شود وصیت تقی‌زاده را به‌جای آورده‌ام و دیگر چیزی از اوراق قزوینی پیش من نیست. امیدوارم میراث علمی افشار هم که بوسیلۀ فرزندان آن مرحوم و گنجینۀ پژوهشی ایرج افشار مراقبت می شود به بهترین شکل ممکن انتشار یابد و ما بتوانیم کاری را که افشار در حق میراث علمی دیگران انجام داد در حق میراث علمی او انجام دهیم و آنها را به صورتی درخور به طبع برسانیم.

در پایان مراسم کاظم موسوی بجنوردی از تندیس استاد ایرج افشار رونمایی کرد. این تندیس به دست محمد قاسمی‌زاده، نقاش و مجسمه‌ساز بزرگ ایرانی ساخته شده است .

متن لوح تندیس به شرح زیراست:

ایرج افشار

( ش / 1925- 2011 م1304-1389)

استاد دانشگاه، ایران شناس، محقق برجسته و کتاب شناس نامدار. بنیانگذار و نخستین رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ایرج افشار طی قریب به 65 سال کوشش های پژوهشی بیش از 300 کتاب و 3000 مقاله در زمینه های کتاب شناسی و کتابداری، تاریخ، جغرافیا، جغرافیای تاریخی، فرهنگ مردم و موضوع های دیگر تألیف و تصنیف و تصحیح کرده است. کتابخانه بزرگ و گرانبهای ایرج افشار در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی محفوظ است.