پاسداشت ايراني سال مولانا؛ روايت اهالي كتاب

1386/2/16 ۰۳:۳۰

حتماً شما هم شنيده‌ايد كه امسال بزرگداشت هشتصدمين سال تولد مولاناست. براي بزرگداشت سال مولانا همايش‌هايي در سطح كشور برگزار شده و خواهد شد.

نمايشگاه - سحرحسين طلا:
حتماً شما هم شنيده‌ايد كه امسال بزرگداشت هشتصدمين سال تولد مولاناست. براي بزرگداشت سال مولانا همايش‌هايي در سطح كشور برگزار شده و خواهد شد.

سراي اهل قلم نمايشگاه بيستم نيز از اين قاعده مستثني نيست و سه نشست «مولانا و جوانان»، «فهم زبان مولانا» و «اقتباس‌هاي نمايشي از آثار مولوي» در اين سرا برپا مي‌شود.

اما آيا اين اقدامات براي بزرگداشت مقام شاعري كه جهان او را مي‌شناسد كافي است؟‌ اين پرسشي است كه گزارش حاضر طرح مي كند.

سماع كنندگان حلقه مي‌زنند و با آن لباس‌هاي سفيد و كلاه‌هاي بلند چرخ مي‌زنند. اين مراسم همه ساله، افراد زيادي را از سراسر جهان به قونيه مي‌كشاند. اما داستان مولاناي بلخي، مولاناي رومي، مولاناي ايراني هنوز محل مناقشه است. ما ايرانيان چه كارهايي انجام داده‌ايم براي اينكه مولانا را يك شاعر ايراني معرفي كنيم؟

پري صابري، يكي از كساني است كه درباره شناساندن مولانا كارهايي انجام داده است. اين كارگردان تئاتر كه نمايش «شمس پرنده» او بر مبناي زندگاني مولانا به روي صحنه رفت،‌ اين روزها تلاش مي‌كند كه اين نمايش را دوباره به روي صحنه ببرد.

او مي‌گويد:«شمس پرنده حاصل يك كار دو سه ساله است و به متني تبديل شده است كه مولانا و ارتباط او را با شمس معرفي مي‌كند. اما در صورت اجراي دوباره قصد دارم با يك ديدگاه جديد آن را به روي صحنه بياورم. در طول چند سالي كه از اجراي آن گذشته، روي آن كار كرده‌ام و ابعاد جديدتري هم براي خود من كشف شده. حتماً اگر اجراي جديدي داشته باشم تغييرات را در آن اعمال خواهم كرد.»

شمس پرنده در صورت انجام توافق‌هاي لازم در مهر ماه 86 در تالار شهيد آويني فرهنگسراي بهمن به روي صحنه مي‌رود.

انجمن ترويج زبان و ادب فارسي ايران چه مي‌كند؟

انجمن ترويج زبان و ادب فارسي ايران يكي از نهادهايي است كه در ارتباط با بزرگداشت مولانا فعاليت‌هايي انجام داده است.

دكتر مهدي محقق، رييس اين انجمن درباره اين فعاليت‌ها مي‌گويد: «بزودي دو كتاب درباره مولانا منتشر مي‌كنيم. يكي كتاب مثنوي معنوي است كه متعلق به مرحوم استاد جلال‌الدين همايي بوده و ايشان در همه صفحات آن حواشي توضيحي نوشته‌اند و مشكلاتش را در حواشي توضيح داده‌اند كه در برخورد با لغات و اصطلاحات مشكل، توضيحات كارگشايي خواهد بود. اين كتاب حدود 900 صفحه است و خود من يك مقدمه فارسي و يك مقدمه انگليسي براي آن نوشته‌ام.»

او درباره كتاب ديگر كه توسط اين انجمن منتشر مي‌شود، مي‌گويد: «كتاب تاليفي «رحمت و غضب الهي از نظر مولانا جلال الدين محمد بلخي» نوشته حميده حجازي نيز بزودي با مقدمه فارسي و انگليسي من چاپ مي‌شود. اما انجمن در صدد است كه بعضي از كتاب‌هاي ديگر را هم منتشر كند از آن جمله كتابي است كه در آن مولانا با غزالي مقايسه شده و ان شاءالله اگر وسايلش مهيا شود، آن را هم چاپ خواهيم كرد.»



شهر كتاب و بزرگداشت مولانا

موسسه شهر كتاب از مرداد ماه گذشته به طور مرتب جلسات درس گفتارهايي درباره مولانا را برگزار كرده است.

علي اصغر محمدخاني معاون فرهنگي شهر كتاب درباره اين جلسات مي‌گويد:«اين جلسات چهارشنبه‌ها ساعت 17 در شهر كتاب مركزي برگزار مي‌شود و ان شاء‌الله تا پايان سال 2007 ادامه خواهد يافت. تا به حال دكتر محمد علي موحد، دكتر سيروس شميسا، دكتر توفيق سبحاني، كريم زماني، دكتر مهدي محبتي، مهدي ستايشگر، دكتر قدمعلي سرامي، دكتر محمد يوسف نيري و غلامرضا خاكي به ترتيب جلساتي را درباره مقالات شمس، غزليات شمس، آثار منثور مولانا مكتوبات و مجالس سبعه و فيه مافيه، زماني مثنوي و آراي مختلف او، نظريه‌هاي ادبي مولانا، موسيقي در آثار مولانا، شرح مثنوي و تطبيق آن با غزليات شمس، مباحث عرفاني مولوي و بررسي مناقب العارفين برگزار كرده‌اند.

از 12 ارديبهشت هم با حضور آقاي مهدي سيدي اين بحث‌ها ادامه خواهد يافت و از اكثر مولوي‌پژوهان داخلي و خارجي دعوت كرده‌ايم كه در اين جلسات شركت كنند. اين درس گفتارها شايد يكي از جدي‌ترين كارهايي باشد كه درباره مولوي انجام شده است.»

وي درباره اقدامات شهر كتاب براي معرفي اين سلسله درس گفتارها مي گويد:

«خوشبختانه گروه فرهنگ و انديشه ديني شبكه چهارم سيما اين مباحث را ضبط كرده و ساعت 23 روزهاي چهارشنبه پخش مي كند.»

محمدخاني درباره فعاليت‌هاي «انجمن حكمت و فلسفه» نيز مي‌گويد: « اين انجمن مسئوليت ستاد بزرگداشت مولوي را دارد وخوشبختانه يكي از جاهايي است كه به صورت پيگير كار كرده و همايش‌هايي كه با همكاري دانشگاه‌هاي كشور برگزار كرده است، اما متاسفانه فعاليت‌هاي اين ستاد خوب انعكاس داده نشده است.

همايش عرفان مولوي در دانشگاه تهران،‌ همايش مولوي و عطار در دانشگاه مشهد،‌ همايش مولوي و دين در دانشگاه شيراز برخي از اين همايش‌هاست كه در هر همايش به طور متوسط 15 تا 20 نفر مقالاتي را ارائه داده‌اند. اين همايش‌ها به صورت سلسله‌وار تا كنگره بين‌المللي مولانا در آبان ماه 86 ادامه پيدا مي كند.»



رومي يا ايراني، مولاناي بزرگ

روزگاري كه بهاء‌ولد در گرماگرم حمله مغول به قونيه هجرت كرد، شايد هرگز فكرش را هم نمي‌كرد كه روزي فرزندش به عنوان يك ايراني شناخته نشود. اگر چه مولانا تمامي اشعارش را به زبان فارسي نوشته است، اما امروز جهانيان مولانا را بيشتر به عنوان يك شاعر ترك مي‌شناسند تا يك شاعر ايراني.

صابري در اين باره مي‌گويد: «كشور ما كه زادگاه اصلي مولانا است، بنابراين ما مسئوليم و وظيفه داريم كه بزرگداشت قابل توجهي براي اين نابغه جهاني برگزار كنيم. چون در تمام دنيا دارند جشن مي‌گيرند و راجع به او صحبت مي‌كنند و حيف است كه ما تلاش بيشتري نكنيم چون به هر حال ميزبانيم.»

او درباره ايراني شناخته نشدن مولوي مي‌گويد: «مولانا مثل يك گوهر ناب است و هر مملكتي دلش مي‌خواهد اين گوهر ناب را از آن خودش بداند. در هر حال نمي‌توان انكار كرد كه مولانا بخش زيادي از زندگي‌اش را در تركيه گذرانده ولي اين را هم نمي‌توان انكار كنيم كه تمام اشعار خودش را به فارسي سروده است.

براي هر مملكتي اين يك نوع افتخار است كه بخواهد هويت اصلي اين آدم را از آن خود بداند و ما اگر كوشش نكنيم، طبيعتا اين فكر در دنيا منتشر مي‌شود. ما زماني مي‌توانيم جلوي انتشار اين فكر را بگيريم و ثابت كنيم كه او ايراني است، كه راجع به او كار كنيم، فيلم بسازيم و بزرگداشتش را از آن خودمان بدانيم.»

دكتر مهدي محقق نيز مي‌گويد: «ايراني‌ها بايد آثار متعددي را تاليف و صادر كنند، بعد خود به خود ثابت مي‌شود كه مولانا ايراني بوده. ما وقتي كه كاري نكنيم، ديگران دانشمندان ما را به نام خود مي‌كنند.

امسال به مناسبت هشتصدمين سال تولد مولانا چند كتاب در ايران چاپ شده؟ اگر تحقيقات علمي و انتقادي دانشمندان ايراني به زبان‌هاي خارجي ترجمه شود، نشر اين آثار در خارج از ايران مي‌تواند نشان دهنده اين باشد كه مولانا به چه ملتي تعلق داشته ولي وقتي كاري نكنيم و اثري را ترجمه نكنيم، هيچ اتفاقي نمي‌افتد.

امسال بايد حداقل ده كتاب به زبان انگليسي درباره مولانا از ايران صادر شود ولي امكاناتش نيست. مي‌گويند امسال تركيه 17 - 16 كتاب درباره مولانا چاپ كرده و مي‌گويند تا انتهاي سال 2007 به سي عنوان مي‌رسد. اين است كه ما بايد يك مقدار تحركمان زيادتر باشد و امكانات بيشتري در اختيارمان گذاشته شود تا پرچمدار معرفي مولانا به دنيا بشويم.»

وي مي‌گويد: «براي انعكاس جهاني فعاليت‌هاي ايران در سال مولانا كار زيادي نشده. انجمن ترويج زبان و ادب فارسي ايران در سال 3 يا 4 ميليون تومان از وزارت علوم كمك مي‌گيرد كه اين مبلغ به اجاره محل انجمن و چاپ كتاب نمي‌رسد. اگر در تركيه 30 كتاب درباره مولانا چاپ مي‌كنند، وزارتخانه‌اي كه عهده دار تبليغ فرهنگ و علم است روي آن سرمايه گذاري مي‌كند. همين طوري كه نمي‌شود كتاب علمي منتشر كرد و صادر كرد.»

محمدخاني هم معتقد است كه تا كنون كار چنداني در كشور انجام نشده است.

او مي‌گويد:«نهادهاي مختلف بايد از لحاظ علمي، فرهنگي و هنري برنامه‌هايي تنظيم كنند. البته مسئول اين كار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است، بنابراين به نظر من بايد خيلي بيش از اينها كار مي‌شد.»

وي مي‌افزايد: «وزارت فرهنگ تركيه، مسئول ستاد مولاناست و روي اين كار سرمايه گذاري كرده. طبيعي است كه آنها چون بيشتر كار مي كنند ممكن است اين طور در دنيا تلقي شود كه مولوي ترك است. علتش اين است كه ما كمتر كار كرده‌ايم. در مورد شاعران ديگرمان هم همين طور است.»



آيا اقدامات ما كافي است؟

صابري مي‌گويد: «تا آنجا كه اطلاع دارم الان هندي‌ها دارند تدارك مي‌بينند كه فيلمي درباره مولانا بسازند. در آمريكا كه اين قدر از ما دور است، مولانا مثل يك گل سرسبد است. ترك‌ها هم مولانا را از آن خود مي‌دانند اما به هر حال واقعيت تاريخي اين است كه مولانا از بلخ آمده كه جزء ‌ايران بوده و تمام اشعارش را به فارسي گفته.

اگر ما اين تلاش را نكنيم كسان ديگري كه خواستار او هستند، برايش بزرگداشت مي‌گيرند و مي‌گويند مال ماست. من اعتقاد دارم كه شخصيت‌هاي به اين بزرگي جهانشمولند و مال همه دنيا هستند ولي به هر حال از نظر تاريخي و هويت ملي مولانا مال ايران است.

سرمايه اصلي مولانا سواي شخصيت فيزيكي‌اش كه از زادگاهي بلند مي‌شود و در جايي هم به خاك سپرده مي‌شود، مال ايران است و بحثي در آن نيست.»

او ادامه مي‌دهد: «ما وارث فرهنگ بسيار غني و پرباري هستيم. فقط در ادبيات و شعر چند گوهر داريم كه مثل خورشيد دارند نورافشاني مي‌كنند اما به هر حال اگر تلاشي نكنيم، ديگران پيشدستي مي‌كنند.»

صابري با دريغ مي‌گويد: «امپراتوري بزرگ ايران فقط همين گربه كز كرده نيست! پيكره ايران، پيكره خيلي وسيعي بوده. اگر ديگران كاري درباره مولانا مي‌كنند اشكالي ندارد چون افكار اين آدم، جهانشمول است ولي ما اگر راجع به او كوتاهي كنيم، به فرهنگ خودمان بي اعتنايي كرده‌ايم.»

منبع: روزنامه همشهری



سعیده خان احمدی