دکتر انشاالله رحمتي: نيازمند نگاهي جديد در حوزه اخلاق هستيم

1394/12/19 ۰۷:۵۸

نخستين هم‌انديشي هنر و اخلاق در فرهنگستان هنر برگزار شد. در ابتداي اين مراسم علي معلم دامغاني، رئيس فرهنگستان هنر، سخناني درباره رابطه هنر و اخلاق ايراد کرد. سپس دکتر انشاالله رحمتي، دبير علمي هم‌انديشي هنر و اخلاق، موضوع سخن خود را به اخلاق هنجاري اختصاص داد و گفت : ما مقالات و سخنراني‌هاي اين هم‌انديشي را بر اساس اخلاق هنجاري گزينش کرديم. اخلاق هنجاري يک بخش نظري دارد و يک بخش کاربردي و يا حرفه‌اي. در اخلاق هنجاري يک دسته نظريه است که به آن کنش محور مي‌گويند. به عبارتي، وظيفه به درستي انجام داده شود.

 نخستين هم‌انديشي هنر و اخلاق در فرهنگستان هنر برگزار شد.

در ابتداي اين مراسم علي معلم دامغاني، رئيس فرهنگستان هنر، سخناني درباره رابطه هنر و اخلاق ايراد کرد. سپس دکتر انشاالله رحمتي، دبير علمي هم‌انديشي هنر و اخلاق، موضوع سخن خود را به اخلاق هنجاري اختصاص داد و گفت : ما مقالات و سخنراني‌هاي اين هم‌انديشي را بر اساس اخلاق هنجاري گزينش کرديم. اخلاق هنجاري يک بخش نظري دارد و يک بخش کاربردي و يا حرفه‌اي. در اخلاق هنجاري يک دسته نظريه است که به آن کنش محور مي‌گويند. به عبارتي، وظيفه به درستي انجام داده شود. بالاتر از آن نيز اخلاق فضيلت است که منش محور بوده بطوري که ما منش‌هايي را در خودمان ايجاد کنيم که وظيفه خود را به درستي انجام دهيم. اما چيزي بالاتر از وظيفه‌شناسي وجود دارد که آن فتوت است. اخلاق فتوت آن چيزي است که در سنت ما به آن عمل شده و حتي اخلاق کاربردي آن را نيز داريم و کافي است فتوت نامه‌هايي که براي تمام اصنافي که در جامعه فعال بوده‌اند، مرور کنيم

وي ادامه داد: پژوهش‌هاي مختلفي ذيل اين موضوع صورت گرفته است که آنها را مي‌توان در چهار عنوان قرار داد. اول اخلاق توصيفي است که پژوهشي توصيفي و علمي از جنس کار مردم شناسان است که اخلاقيات را در جوامع مختلف بررسي و تحليل مي‌کنند. اين موضوع کار دانش‌هاي توصيفي مثل جامعه شناسي است. دوم بحث روانشناسي اخلاق است که بحث‌هاي فلسفي محض در مورد اخلاق است. به اين معنا که مقدورات انسان براي اخلاقي عمل کردن تا چه حد است؟ و يا ساختار رواني و سرشت آنها به گونه‌اي هست که بتوان به آنها تعليم اخلاقي داد؟ سوم اخلاق هنجاري است. اگر پذيرفتيم که انسان‌ها مي‌توانند اخلاقي عمل کنند، سوال اين است که چه معيارهايي بايد براي آنها ارائه کرد؟ شاخه چهارم اين است که ما نسبت به همين اخلاق هنجاري مي‌خواهيم يک خودآگاهي پيدا کنيم که بحث نظري درباره اخلاق شدني است يا نه؟ ما در حوزه اخلاق چيزي را توصيف يا تقرير نمي کنيم بلکه تقدير و ارزشيابي مي‌کنيم. سوال اينجاست که در مورد اين بايدها و نبايدها مي‌توان بحثي کرد يا نه؟ در اينجا ديگر اخلاق مورد بحث ما نيست بلکه فلسفه اخلاق مورد نظر است که به آن فرااخلاق گفته مي‌شود. موضوع فرااخلاق ديگر اخلاق نيست و در واقع اخلاق‌شناسي است.

دکتر رحمتي گفت: اگر در حوزه هنر تامل کنيم، اين چيزي که امروز در مورد نسبت هنر و اخلاق گفته مي‌شود، براي فرهنگ ما تازگي ندارد و من اميدوارم زمينه‌اي براي چنين نگاهي به سنت اخلاقي خودمان به وجود بيايد.

دکتر شهين اعواني، عضو هيات علمي موسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران، نيز در اين هم انديشي به نظرات امانوئل کانت، فيلسوف آلماني، در عرصه اخلاق و هنر پرداخت و گفت : کانت، فيلسوف ايدئاليست آلماني دوره مدرن قرن هجدهم است. نظرات او در عرصه اخلاق و هنر اثرگذار بوده و هنوز هم مطرح است. او معتقد است فلسفه تا جايي که شامل شناخت اصول عقلي اشيا به کمک مفاهيم مي‌شود، به دو جز نظري و عملي قابل تقسيم است که فلسفه نظري را فلسفه طبيعت مي‌نامد و فلسفه عملي را فلسفه اخلاق مي‌نامد. ولي بايد دانست سوژه آن فاعل شناسايي و ابژه آن متعلق شناسايي است که در هنر هر دو قسمت مهم است.

اعواني در بخشي از سخنانش تاکيد کرد: از منظر کانت علاقه‌اي بي‌واسطه به زيبايي طبيعت داشتن همواره نشان از روح خوب است. من اگر از نظر اخلاقي درست باشم اثر هنري را هم به اخلاق مي‌بينم و اگر درون من خوب نباشد و وجدان من بيدار نباشد، برداشت ديگري از هنر مي کنم. بنابراين در صدور حکم ذوقي فرض قبلي ما اين است که رضايت مشابهي از عمل متقابل قواي ذهني در همه کساني که عين را مورد بحث قرار مي‌دهند اين زيبايي حاصل مي‌شود. يعني يک شعور و معياري به انسان مي دهد. اينجا اخلاق و هنر، فرهنگ‌ساز مي‌شود و وقتي فرهنگ‌ساز مي‌شود، کانت آشتي با طبيعت را مطرح مي‌کند. انسانيت مي‌تواند در هنر تبلور پيدا کند که خالق آن يک انسان اخلاق‌مدار است.

پس از سخنراني‌هاي فوق اين هم‌انديشي با ارائه سه سخنراني ادامه يافت. در اين بخش مقالات «امانوئل لويناس و اثر هنري: امكان بازكشف امراخلاقي در تجربة زيباشناسانه» توسط عليرضا صيادمنصور، «كاركرد روايت در تعمق اخلاق فضيلت» توسط ابوالفضل توكلي شانديز و «نقد اخلاقي و نقد زيبايي شناختي» نيز توسط «محسن كرمي» ارائه ‌شد. سپس ميثم سفيد خوش مقاله خود را با عنوان «نسبت هنر و تباهي اخلاقي دولتشهر از نظر افلاطون»، مهدي شعبانيان با ارائه مقاله «نسبت اخلاق و معماري در آرا وارويك فاكس» و احسان رجبي نيز با مقاله «زيبايي از منظر متون حكمت عملي در دورة اسلامي» ارائه کردند.