1394/12/12 ۱۲:۳۸
مجله توفیق در دهه اول قرن چهاردهم هجری توسط روانشاد محمد علی توفیق بنیان نهاده شد و چندین سال به طور مداوم انتشار یافت و سپس به دستور دولت توقیف گردید. نخستین شمارهٔ توفیق در ۳۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۰۲ منتشر شد و انتشار آن در سه دورهٔ ناپیوسته ادامه یافت. دورهٔ نخست از ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۸ به مدیریت حسین توفیق بود که با درگذشت وی در ۱۳۱۸ به پایان رسید.
دبا: عصر روز سه شنبه یازدهم بهمن 1394 آقای حسن توفیق آخرین مدیر مجله فکاهی توفیق از مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی دیدن کرد و با تعدادی از اعضای شورای عالی علمی دائرةالمعارفبه گفت و گو دربارۀ کارهای مجله نگاری و حوادث زندگی خود پرداخت.
توفیق در اوایل این دوره، نشریه‌ای نیمه‌فکاهی و نیمه‌جدّی بود. از اواسط سال پنجم، با کسب امتیاز چاپ کاریکاتور در آن، بیشتر صورت فکاهی گرفت و پس از مدتی از سال ۱۳۱۱ کاملاً ادبی شد. طی شش سال فعالیت ادبی، اغلب مطالب توفیق منظوم بود. از سال ۱۳۱۷، توفیق دوباره به‌صورت کاملاً فکاهی-اجتماعی درآمد. تقارن نخستین دورهٔ توفیق با حاکمیت رضاشاه پهلوی (۱۳۰۴-۱۳۲۰)، سبب شد که مطالب نشریه با سانسور همراه شود، اما در دورهٔ بعد (۱۳۳۲–۱۳۲۰) این مشکل وجود نداشت. توفیق در دورهٔ اول بیشتر به مسائل اخلاقی و اجتماعی می‌پرداخت و ازاین‌رو بدون وقفه منتشر می‌شد.
پس از مرگ حسین توفیق، مجلهٔ توفیق دچار توقف شد و بالاخره از ۱۳۱۹ با مدیریت فرزندش، محمدعلی توفیق، دورهٔ دوم توفیق آغاز شد و تا کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ ادامه یافت. در این دوره، پس از شهریور سال ۱۳۲۰، با حاکم بودن فضای بازِ سیاسی و رهایی مطبوعات از اختناق همراه بود. ازاین‌رو، مطالب توفیق، با حفظ روش فکاهی و طنزآمیز خود، همانند اغلب جراید دیگر، سیاسی و انتقادی شد.
بی‌ثباتی سیاسی به سبب ناپایداری دولتها دستمایهٔ اصلی توفیق برای انتقاد روزافزون از دستگاه حاکم بود که به توقیفهای مکرر آن نیز انجامید. دلایل توقیف متعدد بود از جمله در اسناد سالهای ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ آمده‌است که فرمانداری نظامی مندرجات نشریهٔ توفیق را خلاف مصالح کشور و سیاست دولت تشخیص داده و دستور توقیف آن را به شهربانی کل کشور صادر کرده‌است.
موضوع اصلی توفیق انتقاد از عملکرد نخست‌وزیران بود و برای آنان نامهای طنزآمیز می‌ساخت.
خط مشی توفیق در دههٔ ۱۳۲۰ شمسی ضداستعماری بود که در سالهای بعد نیز ادامه یافت این جهت‌گیری توفیق را جزو جراید چپ قرار داده بود. در سال ۱۳۲۹ شمسی، دورهٔ نخست‌وزیری حاجی‌علی رزم‌آرا در فهرست شهربانی کل کشور توفیق در جرگهٔ جراید متمایل به چپ قرار داشت که دولت در صدد جلوگیری از انتشار آنها بود. توفیق در سالهای اوج‌گیری ملی‌شدن صنعت نفت، ضمن حمایت از ملی‌شدن نفت و ملی‌شدن شیلات، همچنان از دولتها انتقاد می‌کرد.
توفیق از درگیری با دربار پرهیز می‌کرد ولی در بحبوحه وقایعی که به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ انجامید، در مقاله‌ای با عنوان «فتنه روسیاه»، با تندی از شاه محمدرضا پهلوی انتقاد کرد. محمدعلی توفیق به سبب این تندروی مغضوب گردید و در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دفتر نشریهٔ توفیق و خانه‌اش تاراج شد و خودش به قلعهٔ فلک‌الافلاک در خرم‌آباد و جزیرهٔ خارک تبعید گردید و پس از یک سال آزاد شد مشروط بر آنکه فعالیت سیاسی نکندپس از کودتا فهرست جرایدی که اجازه فعالیت داشتند، منتشر شد ولی نام مجله توفیق در آن نبود. به این ترتیب انتشار توفیق تا پایان سال ۱۳۳۶ شمسی، به مدت چهار سال و هفت ماه، متوقف شد.
برادران توفیق حسن، حسین و عباس توفیق که در دورهٔ دوم توفیق کاریکاتوریست، نویسنده، شاعر و سردبیر و در سالهای آخر آن دوره گردانندگان اصلی تحریریهٔ توفیق بودند در ۲۹ اسفند ۱۳۳۶ روزنامه‌ای فکاهی و طنز آمیز را به نام «فکاهی» منتشر کردند که به شدت مورد استقبال مردم قرار گرفت. در سال ۱۳۳۷ محمدعلی توفیق نام روزنامهٔ توفیق و حق‌التألیف ۳۲ سال مندرجات آن را رسماً به برادران توفیق واگذار کرد. انتشار این دورهٔ پرسروصدای توفیق در زیر فشار شدید سانسور و با توقیفهای مکرر تا سال ۱۳۵۰ شمسی ادامه یافت. توفیق در دورهٔ سوم انتشار بسیار موفقیت‌آمیز خود و با انتقادات صریح و اساسی بسیار محکم و بی‌پروا ولی شیرین، رونقی بسی بیشتر از دههٔ ۱۳۲۰ هـ. ش یافت. در این دوره ظاهر نشریه تغییراتی کرد، از جمله جلدش رنگی و صفحاتش بتدریج بیشتر شد. سرمقاله شماره نخست دوره سوم حکایت از وضع جدیدی داشت و به خواننده می‌فهماند که به سبب محدودیتهایی قادر به درج هر مطلبی نیست. همچنین درج عبارت «توفیق روزنامه‌ای‌ست ملی و مستقل که به هیچ حزب و دسته و جمعیتی بستگی ندارد» در پشت جلد وابسته نبودن توفیق به هیچ گروهی را را یادآور می‌شد. شمارهٔ نخست با استقبال مردم مواجه شد، به‌طوری‌که سهمیهٔ شهرستان‌ها نیز در تهران توزیع گردید.
از آن پس دیگر خبری از توفیق در میان نبود و فقط مسئولین وقت نشریه، اطلاعیه ای به طنز نوشته و در مجله یغما انتشار دادند و از نشریات دیگر که سطری هم در باب عدم انتشار توفیق و تعطیلی آن ننوشته بودند سپاسگزاری کردند. چاپ این اطلاعیه موجب توقیف مجله یغما شد به گونه ای که صفحه مذکور از مجله جدا شد و تنهابه این ترتیب بود که مجله یغما اجازه انتشار یافت.
با وقوع انقلاب و آزادی مطبوعات، صاحبان مجله توفیق و از جمله حسن توفیق مدیر و صاحب امتیاز آن در فکر تجدید انتشار آن برنیامدند و به این ترتیب انتشار مجله توفیق برای همیشه متوقف ماند.
حسن توفیق در دیداری دو ساعته، برخی از خاطرات دوران مجله نویسی خود را برای اعضای شورای عالی علمی دئرةالمعارف بزرگ اسلامی بیان کردند. موسوی بجنوردی رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی دربارۀ مجله توفیق گفت: مجله توفیق از لحاظ فرهنگی وزنۀ بسیار مهمی در کشور بوده و جای تأسف است که این مجله وزین در رژیم گذشته به دلیل استبدادی که وجود داشت تعطیل شد، در حالیکه برای نشان دادن فولکلور وجوهر فرهنگی مردم و خیلی از عادات و رسوم مردمی این مجله نقش بسیار سازنده ای داشته به همین دلیل ما از آقای حسن توفیق به مناسبت نودمین سالروز تولدش دعوت کردیم و مراسم مختصری برگزار کردیم تا از ایشان تقدیر شود و نشان دهیم که ایشان را فراموش نکرده ایم.
این دیدار با حضور آقایان محمد کاظم موسوی بجنوردی، دکتر محمد حسن سمسار، دکتر اصغر دادبه، دکتر صادق سجادی، دکتر علی میر انصاری، دکتر محمد جعفری قنواتی، دکتر سید علی آل داوود و عنایت الله مجیدی برگزار شد.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید