معرفی کتاب مهم «طرائف» اثر سید ابن طاووس

1394/12/9 ۱۱:۵۵

مؤلف کتاب طرائف تنها از کتب غیر شیعی استدلال‌های خود را آورده و به وسیله جدال احسن، مخالفان شیعه را محکوم کرده و با کلام خودشان حجت را بر آنها تمام کرده است.

مؤلف کتاب طرائف تنها از کتب غیر شیعی استدلال‌های خود را آورده و به وسیله جدال احسن، مخالفان شیعه را محکوم کرده و با کلام خودشان حجت را بر آنها تمام کرده است.

کتاب «الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف» در زمره کتابهایی است که نویسنده به طریقی استدلالی در پی اثبات حقانیت شیعه و رد مخالفین شیعه با استفاده از مشهورات و مقبولات مذاهب شیعی و سنی است. در این کتاب که انتساب جدی آن به سید بن طاووس مقبول محققین است، نویسنده خود را یک انسان تازه مسلمان فرض کرده که بعد از مسلمان شدن، اختلافاتی بین مسلمانان دیده و فرقه‌های متعددی مشاهده کرده است، لذا تصمیم به جست وجو و تفحص در منابع دینی می‌گیرد تا حقیقت امر بر او روشن شود، البته در همان ابتدا تصریح می‌کند که چون شیعیان متهم به غلو و کفر هستند، تنها از کتب اهل سنت استفاده خواهد کرد. بعد از تلاش فراوان، می‌بیند که یکی از این فرقه‌ها که شیعه نامیده می‌شود، موافق عقل و قرآن کریم و اخبار وارده در کتب فرقه‌های مختلف است و تضاد و تناقض فرقه‌های دیگر در آن نیست و بدین شکل خود را در سلک شیعیان دوازده امامی قرار می‌دهد.

مؤلف، در کتاب طرائف، همان طور که در ابتدای آن تصریح کرده، تنها از کتب غیر شیعی استدلال‌های خود را آورده و به وسیله جدال احسن، مخالفان شیعه را محکوم کرده و با کلام خودشان حجت را بر آنها تمام کرده است. ترجمه هایی از این کتاب انجام شده که گزارشی از میزان دقت و اعتبار آنها در دست نیست.

به دلیل وثاقت و استحکام این کتاب، بحث ها و ردیه های زیادی درباره ی آن انجام شده است که آقای دکتر حسن انصاری دو رساله از این ردیه ها که در قالب کتابی به نام «النکت واللطائف فی نقض کتاب الطرائف» نوشته شده را معرفی کرده اند.

کتاب الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف ابن طاووس که کتابی است ارزشمند با ماهیت مناظره ای و ردیه نویسی بر عقاید اهل سنت در موضوعات کلامی و فقهی و به ویژه در مباحث امامت چنانکه می دانیم به صورت یک نوشته ای تدوین شده که در آن شخصی که مسلمان نبوده و از اهل ذمه بوده است، در پی حقیقت جویی دست آخر به حقانیت مذهب تشیع دست می یابد و در این کتاب دلایل تغییر مذهب خود را بیان می کند. بنابراین نویسنده این کتاب ظاهرا چنین است که ابن طاووس نیست بلکه شخصی است که تنها نامی مستعار دارد.

با این وصف کما اینکه می دانیم این کتاب از ابن طاووس بوده و وی تنها از یک مدل جدلی و مناظره نویسی بهره برده تا از عقاید تشیع دفاع کند. گونه های مختلف این مدل داستانی البته در تشیع سابقه دارد و از آن جمله باید به رساله های حسنیه و یوحنا اشاره کرد که بنابر مشهور به ابوالفتوح رازی نسبت داده می شوند و در آن دو رساله داستانی ساختگی دستمایه بحثهای عقیدتی و جدلی شده اند. شاید هم دلیل آن انتقادات سختی است که در کتاب الطرائف نسبت به اهل سنت ابراز شده و اگر ابن طاووس الطرائف را در مدت اقامت خود در بغداد در زمان خلفای عباسی نوشته باشد، شاید نیازمند به بکارگیری شیوه تقیه بوده است.

در رساله کوچک الطرف هم ابن طاووس نام خود را پنهان کرده است. برادر ابن طاووس در عین العبرة نیز شیوه نام مستعار را برای نام نویسنده بکار بسته است. به هر حال در مورد این کتاب کلبرگ در کتابخانه ابن طاووس توضیحات لازم را داده است (ص ۹۹ تا ۱۰۳). کتاب ابن طاووس همانطور که کلبرگ نیز اشاره می کند، موجبات خشم سنیان را حتی مدتها بعد در شام بر می انگیخت. جالب است بدانیم که زیدیان یمن هم این کتاب را می شناخته اند و از آن بهره می برده اند؛ گو اینکه واقعی نویسنده آن را نمی شناخته اند. دلیل بهره وری از این کتاب این است که بیشتر مباحث این کتاب جزء مشترکات مذاهب شیعی است. نام این کتاب در میان زیدیه، نصرة الشیعة علی أهل المذاهب الشنیعة است و از آن نسخه های متعددی در کتابخانه های یمن یافت می شود که من دست کم دو نسخه از آنها را دیده ام.

در اینجا به معرفی کتابی می پردازیم که در رد بر الطرائف از سوی یک عالم سنی نوشته شده است. نسخه این کتاب در کتابخانه ملی پاریس در ضمن یک مجموعه به شماره عربی ۱۴۶۱ یافت می شود. این مجموعه شامل دو رساله ضد رافضی است یکی همین کتابی که از آن یاد کردم و دیگری یک رساله دیگر.

۱- رساله اول موسوم است به المناظرة والمعارضة فی رد الرافضة از شیخ عبد الله بن فارسی التازی المغربی. که تألیف ۱۶ ذیقعده ۱۰۰۹ق است.

۲- رساله دوم که ردی است بر الطرائف ابن طاووس موسوم است به «النکت واللطائف فی نقض کتاب الطرائف» که تاریخ تألیف (شاید کتابت) آن اواخر ماه شعبان ۱۱۲۷ق بر روی نسخه آمده است. نام نویسنده معلوم نیست. نویسنده به خوبی مطلع است که کتاب تألیف ابن طاووس است (۵۰ الف). در برگ ۵۴ الف (و نیز ۷۶ الف) اشاره به کتاب مختلف علامه حلی می کند و می گوید که شیعیان کتاب مختلف الأئمة نوشته اند و این نشان می دهد که امامان آنان هم از اختلاف مصون نبوده اند. وی در اینجا میان امامان و فقیهان شیعه خلط کرده است. در برگ ۷۲ از کتاب الثاقب فی المناقب یاد می کند. در برگ ۷۷ الف نیز بی شرمانه شیعیان را متهم به ربا و فسق و زنا می کند

منبع: مهر