1394/12/9 ۱۱:۳۶
شعله آه (قصه عاشقانه ملک محمد و شمس بانو) داستان عاشقانه‌ای به قلم منشی غیوری دهلوی لچهمن سنگه است که به تازگی توسط دکتر مسعود جعفری تصحیح و منتشر شده است.
ادبیات کهن فارسی، به ویژه از دوره صفویه تا قاجار، در کنار نوع‌های فخیم ادبی، گنجینه‌ای سرشار از قصه‌ها و افسانه‌های عامیانه است. متأسفانه بسیاری از این قصّه‌ها هنوز چاپ نشده‌اند یا چاپ منقّح و سنجیده‌ای از آنها در دست نیست. شعله آه یا قصه ملک محمد و شمس بانو، یکی از همین قصّه‌هاست.
این قصه اثر قلم نویسنده‌ای هندی‌الاصل به نام لچهمن سینگه (سنگه) است. لقب فارسی و اسلامی این ادیب، «منشی غیوری دهلوی» است.
شعله آه یا قصه ملک محمد و شمس بانو، از آثار مسلّم منشی غیوری است. در آن دوران، چندین قصّه تألیف شده که قهرمان اصلی همه آنها، ملک محمد نام دارد؛ از جمله: ملک محمد و شاه کشمیر و ملک محمد و گیتی افروز. روایت‌های مشابه این قصّه در ادبیات عامیانه فارسی فراوان است. شاید بتوان قصه امیرارسلان نامدار را شکل‌یافته این روایت‌ها دانست. در حقیقت، بدون این قصّه‌ها، زمینه شکل‌گیری امیرارسلان، فراهم نمی‌آمده است.
زبان شعله آه، همچون دیگر قصه‌های عامیانه عصر صفوی تا قاجار، آکنده از واژه‌ها، ترکیب‌ها، تعبیرها و تکیه‌کلام‌هایی است که با نمونه‌های مرسوم در نثر کلاسیک فارسی، متفاوت است. صرفنظر از واژه‌ها و تعبیرات کم کاربرد و افراط در ترکیب‌سازی، نثر کتاب به جز در مقدمه و خاتمه، نثری ساده و روان است. ادیبانه‌نویسی مؤلف، دست او را باز گذاشته تا در جای جای کتاب، از اشعار مناسب استفاده کند. البته آوردن شعر در داستان‌های عامیانة آن عصر، رواج داشته. اغلب این اشعار، از شاعران نامدار همان عصر است: وحشی بافقی، محتشم کاشانی، صائب تبریزی، باباغانی، حزین لاهیجی و... . منشی غیوری از شعر شاعران گمنام عصر نیز به وفور بهره برده است: ضمیری اصفهانی، شفایی اصفهانی و... البته او چند شعر از نظامی، فردوسی، خاقانی و.. در متن گنجانده. بیشترین اشعار متن شعله آه، از مثنوی‌های وحشی بافقی است.
در تصحیح متن کتاب، از تصویر دو نسخه خطی در کنار چاپ سنگی هند استفاده شده است. اصل هر دو نسخه خطی مذکور در انگلستان نگهداری می‌شود. از نسخه نخست که در کتابخانه بادلیان آکسفورد (مجموعه اوزلی 167)نگهداری می‌شود، میکروفیلمی به شماره 1026 ـ که در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می‌شود ـ استفاده شده است.
نسخه دوم به شماره 848 در کتابخانه دیوان هند بریتانیا نگهداری می‌شود.
سومین نسخه، چاپ سنگی هند است که با عنوان «شعله آه» در سال 1262 ق./ 1846 م. در شهر لکهنو به اهتمام عبدالله و به فرمایش مولوی مرادالله به خط نستعلیق و بدون ذکر نام کاتب در 112 صفحه منتشر شده است.
در تصحیح این اثر، تمامی اختلاف روایت‌ها و حذف و اضافه‌های آنها، جداگانه بیان نشده است، زیرا مصحّح اثر معتقد است که اگر چنین می‌کرده، از هدف اصلی‌‌اش، یعنی عرضه خود داستان، دور می‌شده. وی در توضیح و توجیه دلیل کار خود، چنین آورده است: «اصولاً تفاوت‌های این‌گونه متن‌ها، به لحاظ ارزش‌های زبانی و ادبی، درخور توجه نیستند و در تصحیح و آماده‌سازی آنها نمی‌توان مثلاً به همان‌گونه عمل کرد که در تصحیح متون کهن عمل می‌کنیم؛ از همین رو، از ذکر نسخه بدل‌ها که عملاً نه روایت‌هایی متفاوت از متن، بلکه تعبیرهای متفاوتی از یک جمله یا عبارت ارائه می‌دهند، صرفنظر کردیم. سعی ما بر آن بوده که با اصل قرار دادن نسخه بادلیان که کامل‌تر است و زبان ادیبانه‌تری دارد، نکات اضافی و اشعار دو نسخه دیگر را نیز حتی‌الامکان از دست ندهیم.»
در انتهای کتاب، تعلیقات و واژه‌نامه‌ای آمده و در آن واژه‌ها و تعبیرهای نادر فارسی و عبارت‌های عربی متن، توضیح داده شده است. در فهرست الفبایی اشعار هم، گویندگان شعرها تا حد زیادی، شناسایی شده‌اند.
شعله آه (قصه عاشقانه ملک محمد و شمس بانو)، منشی غیوری دهلوی لچهمن سنگه، تصحیح و توضیح دکتر مسعود جعفری، تهران، سخن، 1394؛ 328 صفحه، شمارگان: 1100 نسخه، قیمت:25000 تومان.
منبع: کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید