مورخ سیاست خارجی

1394/11/18 ۱۱:۲۷

چهارشنبه 14 بهمن روزی بود که عبدالرضا هوشنگ ­مهدوی، در 85 سالگی پس از یک ماه بیماری بر اثر مننژیت در بیمارستان عرفان تهران درگذشت. خبر مرگ مهدوی هر چند چندان در میان رسانه‌ها و هیاهوی جشنواره‌ فجر و انتخابات و... دیده نشد، نمی‌توان از شخصیت علمی و آثار مهدوی به سادگی گذشت. بدون‌شک مهدوی یکی از اولین کسانی بود که به‌عنوان مترجم بخش مهمی از تاریخ سیاست خارجی ایران معاصر را تالیف کرد و در کنار آن دست به ترجمه آثاری زد که هر یک در زمان خود نمونه و الگویی مهم در بحث‌های تاریخی قلمداد می‌شدند. پیکر مهدوی جمعه 16 بهمن تشییع شد.

نگاهی به زمانه، آرا و آثار عبدالرضا هوشنگ مهدوی به مناسبت درگذشت او

سجاد صداقت: چهارشنبه 14 بهمن روزی بود که عبدالرضا هوشنگ ­مهدوی، در 85 سالگی پس از یک ماه بیماری بر اثر مننژیت در بیمارستان عرفان تهران درگذشت. خبر مرگ مهدوی هر چند چندان در میان رسانه‌ها و هیاهوی جشنواره‌ فجر و انتخابات و... دیده نشد، نمی‌توان از شخصیت علمی و آثار مهدوی به سادگی گذشت. بدون‌شک مهدوی یکی از اولین کسانی بود که به‌عنوان مترجم بخش مهمی از تاریخ سیاست خارجی ایران معاصر را تالیف کرد و در کنار آن دست به ترجمه آثاری زد که هر یک در زمان خود نمونه و الگویی مهم در بحث‌های تاریخی قلمداد می‌شدند. پیکر مهدوی جمعه 16 بهمن تشییع شد. با همه معایبی که درباره آثار او مطرح شده است،‌ باید گفت عبدالرضا هوشنگ مهدوی یکی از پیشروان تاریخ‌نویسی در باب سیاست خارجی در ایران معاصر است؛ مردی که سعی کرد ترجمه‌هایش راهی به این وادی باشد. شاید به همین دلیل ساده است که می‌توان به مناسبت درگذشت او نگاهی به آرا، افکار و کارنامه کاری‌اش داشت.

  زمانه مهدوی

عبدالرضا مهدوی در میانه عصر پهلوی اول و سال ۱۳۰۹ در تهران به دنیا آمد. از همان ابتدا علاقه به سیاست باعث شد تحصیلات خود را در رشته سیاسی در دانشکده حقوق دانشگاه تهران آغاز کند. مهدوی سال 1327 وارد دانشگاه تهران شد و در ۱۳۳۰ برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. او در پاریس رشته حقوق بین‌الملل را ادامه داد و سال ۱۳۳۴ از دانشگاه سوربن پاریس دکتری گرفت. پس از بازگشت به ایران یک سال را در وزارت دادگستری گذراند، اما سال ۱۳۳۷ در وزارت امور خارجه ایران استخدام شد. ریاست اداره اطلاعات و مطبوعات وزارت امور خارجه، وزیر مختار و کاردار سفارت ایران در لندن، رئیس اداره کتابخانه و آرشیو و رئیس اداره محرمانه وزارت امور خارجه شغل‌هایی بودند که او تا سال1359 که از این اداره بازنشسته شد، برعهده داشت.

  انقلاب اسلامی

گویا یکی از عجیب‌ترین اتفاقات در زندگی مهدوی این بود که او بر‌خلاف بسیاری از هم‌نسلان خود مهم‌ترین اتفاقات ایران بین سال‌های 1330 تا 1357 را در کشور تجربه نکرد. همان‌گونه که اشاره شد او در جریان اتفاقات بین سال‌های 30 تا 32، که منجر به کودتای 28 مرداد 1332 و سقوط دولت مصدق شد، در سوربن درس می‌خواند و در جریان انقلاب اسلامی در سال 1357 نیز در انگلستان بود. در آن زمان مهدوی به‌عنوان کاردار سفارت ایران در لندن مشغول فعالیت بود. گفته می‌شود در آن زمان مهدوی نقش مهمی در انتقال امور سفارت از پرویز راجی، آخرین سفیر رژیم پهلوی در انگلستان، به دانشجویان انقلابی داشته است. با وقوع انقلاب اسلامی او مسئولیت اولین هیات نمایندگی ایران در بریتانیا را به عهده گرفت.

  کتاب‌هایی برای تاریخ

عبدالرضا هوشنگ مهدوی سال ۱۳۶۷ تدریس خود در دانشگاه امام صادق (ع) را آغاز کرد و به مدت ۱۶ سال در این دانشگاه حضور داشت. او سه سال نیز به تدریس در دانشکده روابط بین‌الملل وابسته به وزارت امور خارجه پرداخت. بدون‌شک بخش‌های مهمی از کتاب‌هایی که توسط مهدوی تالیف یا ترجمه شده به دلیل سابقه و تجربه او در وزارت خارجه و فعالیتش در دانشگاه بوده است.

عبدالرضا هوشنگ مهدوی نزدیک به 80 جلد کتاب سیاسی و تاریخی تالیف و ترجمه کرده است. می‌توان درباره بسیاری از آثار او حرف زد. دو کتاب تالیفی مهدوی سال‌ها در دانشگاه‌های ایران به‌عنوان منبع مهم درسی تدریس شد. این دو کتاب «تاریخ روابط خارجی ایران: از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم (۱۵۰۰–۱۹۴۵)» و «سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی (۱۳۰۰–۱۳۵۷)» بود که تقریبا در سال‌های گذشته تاریخ سیاست خارجی ایران از صفویه تا پهلوی را پوشش داد.   او این رویکرد خود را در انتخاب آثاری که به ترجمه آنان نیز می‌پرداخت، پی گرفت.

در همین مسیر بود که کتاب «آخرین سفر شاه: سرنوشت یک متحد آمریکا» نوشته ویلیام شوکراس را ترجمه کرد؛ کتابی که رازهای بزرگی درباره محمدرضا پهلوی را برای خواننده فاش می‌کرد. او علاوه‌بر تاریخ ایران و تاریخ سیاست خارجی آن، در کتاب‌های دیگری به سرنوشت کسانی چون دوگل، ناپلئون، کندی و هیتلر پرداخت. مرگ عبدالرضا هوشنگ مهدوی پایان زندگی مردی بود که به تاریخ ایران و به‌خصوص سیاست خارجی ایران بسیار علاقه داشت  و به همین دلیل حتی تا سال‌های پایانی عمر خویش دست به ترجمه و تالیف آثاری در این باب زد. هوشنگ مهدوی توانست فهم تازه‌ای از تجربه‌های رخ داده در سیاست خارجی ایران را به خوانندگان بعدی منتقل کند؛ هر چند همواره منتقدان فراوانی کتاب‌های او را به نقد کشیده‌اند. با این اوصاف می‌توان عبدالرضا هوشنگ مهدوی را یکی از اولین و شاخص‌ترین مورخان سیاست خارجی ایران دانست.

منبع: روزنامه فرهیختگان