همایون کاتوزیان در ۲۶ آبان‌ماه ۱۳۲۱ در تهران متولد شد. در ۱۳۳۹ش از دبیرستان البرز در رشتۀ طبیعی دیپلم گرفت و در همان سال در دانشکدۀ پزشکی تهران پذیرفته شد. اما یک سال بعد به دلیل علاقۀ بیشتر به علوم اجتماعی و انسانی به انگلستان رفت و از دانشگاههای برمینگام (۱۹۶۷)، لندن (۱۹۶۸) و کنت (۱۹۸۴)، به ترتیب، لیسانس، فوق‌لیسانس و دکترای اقتصاد گرفت. از ۱۳۴۷ تا ۱۳۸۵ش در دانشگاههای لیدز و کنت به تدریس اقتصاد پرداخت. در ۱۳۸۵ش برای ادامۀ مطالعات خود در تاریخ، ادبیات، علوم سیاسی و جامعه‌شناسی - به‌ویژه در ارتباط با ایران - خود را بازنشسته کرد و به آکسفورد رفت. وی اکنون استاد پژوهشی کالج سنت آنتونی و عضو دانشکدۀ مطالعات شرقی دانشگاه آکسفورد است. ضمناً در طول این سالها در دانشگاههای پهلوی (شیراز کنونی)، کالیفرنیا در لس آنجلس، مک مستر (کانادا)، کالیفرنیا در سن دیگو و مؤسسۀ مطالعات عالی پرینستون در اقتصاد و جامعه‌شناسی و تاریخ استاد مدعو بوده است.

علاوه بر مقالات علمی بسیار زیاد، کاتوزیان هجده کتاب به انگلیسی و در حدود سی و پنج کتاب به فارسی منتشر کرده است. بیشتر (ولی نه همۀ) آثار انگلیسی او به فارسی و بعضاً به اسپانیائی، ترکی، عربی و چینی ترجمه شده‌اند. از جمله می‌توان به کتابهای زیر اشاره داشت: ایرانیان: دوران باستان تا دوره‌ی معاصر؛‌ سعدی شاعر زندگی، عشق و شفقت؛‌ دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی؛ تضاد دولت و ملت: نظریۀ تاریخ و سیاست در ایران؛‌ عاشقی‌های سعدی؛ صادق هدایت: از افسانه تا واقعیت؛ درباره جمال‌زاده و جمال‌زاده‌شناسی؛‌ مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران؛ خلیل ملکی: سیمای انسانی سوسیالیسم ایرانی و‌ برگ‌هایی از خاطرات من.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

در ۱۳۹۷ش دکتر همایون کاتوزیان تمایل خود را از طریق نامه‌ای به دکتر علی میرانصاری برای اهدای ۶۶۰۰ برگ از اسناد پنجاه و پنج سال زندگی علمی و شخصی خود مشتمل بر موضوعات اجتماعی،‌ علمی، سیاسی و شخصی به یکی از مراکز اسنادی ایران اعلام کرد و انجام این مهم را به او محول ساخت. پس از آن در ۱۳۹۸ش دکتر علی میرانصاری طی نامه‌ای به طور رسمی مجموعۀ مذکور را به مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی اهدا نمود. مجموعۀ اختصاصی دکتر کاتوزیان علاوه بر اسناد یاد شده پیرامون ۲۰۰۰ مجلد کتاب است که آن نیز طی نامۀ جداگانه‌ای به مرکز اهدا شده که هنوز انتقال نیافته است.