اسماعیل رائین در ۱۲۹۸ش در بوشهر دیده به جهان گشود. پس از گذراندن دورۀ ابتدایی و متوسطه به تهران آمد و در ادارۀ پست و تلگراف مشغول به کار شد. فعالیت مطبوعاتی خود را با چاپ مقاله در نشریۀ خلیج فارس بوشهر آغاز کرد و پس از آن پیوسته به کار مطبوعاتی در نشریات کیهان، خواندنی‌ها، تهران مصور، آتش و روشنفکر پرداخت. از نویسندگان و خبرنگاران زبردست جراید بود که پس از شهریور۱۳۲۰ به نگارش مقالات سیاسی روی آورد.

رائین به کشورهای زیادی سفر کرد و با گردآوری اسناد سیاسی و تاریخی مدارکی برای مقالات و کتابهای خود فراهم کرد. به گفتۀ استاد افشار، توسل به اسناد منتشرنشده موجب آن بود که نوشته‌هایش خواستار و خواننده بیابد. بیشتر به انتشار کتابهایی پرداخت که با تاریخ دورۀ قاجار مرتبط بود و چون صاحب ابتکار در تجسس موضوع بود، کتابهایش رواج می‌گرفت.

در ۱۳۴۴ش به عضویت هیئت مدیرۀ سندیکای نویسندگان و خبرنگاران درآمد. مهم‌ترین کتاب رائین، فراموشخانه و فراماسونری در ایران در۳ جلد است که شرحی است دربارۀ فراماسونری، معرفی لژها و نامهای فراماسونهای ایرانی در دورۀ پهلوی و قاجار. رائین در جمع‌آوری اسناد این کتاب متحمل زحمات زیاد شد و با مخارج زیاد و مهارت توانست آن اسناد را به دست آورد.

از دیگر آثار او می‌توان به انجمنهای سری در انقلاب مشروطیت ایران؛ حقوق‌بگیران انگلیس در ایران؛ اسرار خانۀ سدان و اولین چاپخانه ایران اشاره کرد. اسماعیل رائین در ۱۳۵۸ش دیده از جهان فروبست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

در مردادماه ۱۳۸۰ کتابخانۀ اختصاصی اسماعیل رائین از سوی خانوادۀ ایشان به مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی اهدا گردید. سیما رائین، دختر اسماعیل رائین، پس از مذاکرات حضوری هدف از انتقال این مجموعه به مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی را در نامه‌ای مرقوم کرد.

بدین ترتیب کتابخانۀ اسماعیل رائین به مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی انتقال یافت و در محلی جداگانه به نام ایشان قرار گرفت. این مجموعه دارای ۱۷۲۵ جلد کتاب، مجله و روزنامه در زمینه‌های مختلف از جمله ادبیات و تاریخ است.