دانشنامه ایران

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

استاف، لئوپلد | ادبیات جهان اِستاف \ [e]stāf\ ، لئـوپُـلـد (1878-1957م/ 1257-1336ش)، شاعر لهستانی. او که با جنبش لهستان جوان در پایان سدۀ 19م پیوند داشت، از شاعران تأثیرگذار لهستان به شمار می‌رود.
استاکاتو | بخش موسیقی اِستاکاتو \ [e]stākāto\ (در ایتالیایی: ستاکّاتو\ stākkāto\ ، به معنای ناپیوسته)، در موسیقی، اصطلاحی بیانگر شیوۀ نواختن نُت به گونه‌ای کوتاه و جدا از نت بعدی که در نگارش، با نقطه‌ای روی نت مشخص می‌شود؛ همچنین پاساژی که در آن، همۀ نتها جدا از هم، و نه پیوسته، نواخته شوند. این شیوه به پاساژ حالت ضربی می‌دهد. نمو...
استاکتن | بخش جغرافیا اِستاکتِن \ [e]stākte(o)n\ ، شـهـر و مـرکـز شهـرستـان سَن اواکین (از 1850م) در مرکز ایالت کالیفرنیا در ایالات متحدۀ آمریکا. این شهر با 6 متر میانگین ارتفاع از سطح دریا، در محل تلاقی رودهای کَلِوِرِس (کالاوِراس) و سن اواکین، و در 132 کیلومتری شرق سان‌فرانسیسکو واقع است.
استافیلو کوک | علوم پزشکی اِستافیلوکوک \ [e]stāfilokok\ ، جنسـی از بـاکتریهـای کروی که معمولاً مشهورترین گونه‌های آن به‌فراوانی در غشاهای مخاطی و پوست انسان و دیگر جانداران خون‌گرم وجود دارند. واژۀ استافیلوکوک عموماً برای همۀ گونه‌های این جنس به کار می‌رود و به وضعیت قرارگرفتن این باکتریها کنار یکدیگر (به شکل خوشه‌های انگور) اشاره دار...
استالین گراد، نبرد | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستالین‌گراد، نبردِ\ nabard-e [e]stālin-g[e]rād\ (تابستان 1942- 2 فوریۀ 1943/ تابستان 1321- 13 بهمن 1321)، نبردی که به پیروزی کامل ارتش شوروی بر آلمانیها انجامید و نقطۀ عطفی در جنگ جهانی دوم شد. استالین‌گراد (نام کنونی آن: وُلگاگراد) مرکز صنعتی عمده و شهری بسیار مهم بود و دستیابی به رود ولگا در آن نقطه می‌تو...
استالینیسم | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستالینیسم \ [e]stālinism\ ، شیوۀ حکومت، یا سیاستهای یوسیف استالین (ه‍ م)، رهبر حزب کمونیست و دولت اتحاد شوروی از 1929م/ 1308ش تا هنگام درگذشتش در 1953م/ 1331ش. استالینیسم تداعی‌کنندۀ حکومت ترس و وحشت، و نظام تمام‌خواه (توتالیتِر) است.
استالاکتیت و استالاگمیت | بخش جغرافیا اِستالاکتیت و اِستالاگمیت [e]stālāktit - o (va)\ \ [e]stālāgmit، اشکال طولی کانیهای مختلف حاصل از انحلال که از چکه‌های آب در فضاهای خالی ایجاد می‌شوند. استالاکتیت همچون قندیل از سقف یا دیوار غارها آویزان می‌شود، ولی استالاگمیت در ظاهر همان استالاکتیت واژگون است که از کف غار به سمت بالا برآمده باشد.
استالیپین، پیوترآرکادیویچ | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستالیپین\ [e]stālipin\ ، پیوتر آرکادیِویچ (1863-1911م/ 1280- 1329ق)، سیاستمدار محافظه‌کار روس.
استال | ادبیات جهان اِستال \ [e]stāl\ ، ژِرمِن دو (نام کامل او: آن ـ لوییزـ ژِرمِن نِکِر، بارون دو اِستـال ـ اُلستَن)، معروف به مادام دو استال (1766-1817م/ 1180-1232ق)، بانوی نویسنده، فعال سیاسی و روشن‌فکر فـرانسوی ـ سوئیسی. او کـه شاید سرشنـاس‌ترین زن زمانۀ خود بود، به‌منزلۀ یکی از پیش‌گامان رُمانتیسم، بر ادبیات فرانسوی تأثیری ...
استالدهید | علوم پایه مهندسی اَسِتـالـدِهید \ asetāldehid\ ، یـا اَسِتـالـدِئـیـد، یـا اِتـانـال (CH3 CHO)، مایعی قابل اشتعال، فرّار و بی‌رنگ، با بوی تند، که به‌سبب وجود گروه CHO در فرمول مولکولی آن، در طبقه‌ای از ترکیبات شیمیایی قرار می‌گیرد که آلدهید (آلدئید) نامیده می‌شوند. استالدهید یکی از مواد مهم پدید آورندۀ طعم در میوه‌هاست. این م...
استالین، یوسف | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستالین \ [e]stālin\ ، یوسیف (نام کامل او در روسی: یوسیف ویسّاریُناویچ استالین؛ در گرجی: یوسِب جوگاشْویلی5) (1879-1953م/ 1258-1331ش)، دبیرکل حزب‌کمونیست (1922-1953م) و نخست وزیر اتحاد شوروی (1941-1953م). او طی ربع قرن دیکتاتوری بر اتحاد شوروی، احتمالاً بیش از هر شخصیت سیاسی دیگری در تاریخ، اِعمال قدرت کرد. ا...
استامینوفن | علوم پزشکی اَسِتامینوفِن \ as[e]tāminofen\ ، یـا پاراسِتامول، داروی جایگزین آسپیرین در تسکین دردهای سبک، مثل سردرد، درد مفاصل و ماهیچه‌ها، و نیز در کاهش تب. این دارو مانند دیگر داروهای ضد درد معمول، با بالا بردن آستانۀ درد و مهار ساخت پروستاگلاندینها در بدن، درد را از میان می‌برد و با اثر بر مرکز تنظیم دمای بدن در مغز، ...
استان |
استاندارد، سازمان بین المللی | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستاندارد، سازمانِ بین‌المللیِ sāzmān-e beyn-\ \ o(a)l-melali-ye estāndārd (ایزو)، سـازمـان بیـن‌المللـی تخصصی استانداردسازی. این سازمان در1947م/ 1326ش در ژنو در کشور سوئیس بنیاد نهاده شد و وظیفۀ آن استانداردسازی در همۀ زمینه‌های فنی و غیرفنی است، جز مهندسی برق و الکترونیک که در حوزۀ مسئولیت کمیسیون بین‌المل...
استاندارد، شورای عالی |
استاند | بخش جغرافیا اُستاند \ ostānd\ (در فـرانسوی؛ در فـلانْـدْری : اُستِنـده)، شهری در استان فلاندر غربی، واقع در شمال ‌غربی بلژیک، در کرانۀ دریای شمال و انتهای آبراه خِنت ـ بروخه (گان ‌ـ بروژ). این‌ ‌‌شهر در سدۀ 9م‌ دهکده‌ای ماهیگیری‌ بـود و اُستِنده ـ تِر ـ استرِپه نام داشت. در 1445م، دیواری پیرامون شهر ساخته شد و در 1583م، ...
استاناوی | بخش جغرافیا اِستاناوُی \ [e]stānāvoy\ ، رشته‌کوهی در جنوب شرقی سیبری در روسیه. استاناوی در طول مرز استان آمور و جمهوری خودگردان ساخا (یاکوت) قرار دارد. این رشته‌کوه به‌طول 620 کیلومتر از غرب به شرق کشیده شده است. و کوههای ماوراء بایکال را به کوههای جوگجور متصل می‌سازد. استاناوی بخشی از آب‌پخشان (خط تقسیم آب) میان اقیانوس...
استاندار | احمد آرین نیا اُستاندار \ ostān-dār\ ، بالاترین مقام سیاسی و اجرایی استان (بزرگ‌ترین واحد تقسیماتی کشور) با مسئولیتهای متعدد.
استامبولیسکی، آلکساندر | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستامبولیسکی \ [e]stāmboliski\ (بلغاری: استامبولییْسکی)، آلِکساندِر (1879-1923م/ 1257-1302ش)، دولتمرد بلغار و رهبر حزب هوادار اصلاحات ارضی بلغارستان. او در جنگ جهانی اول با فردیناند، شاه بلغارستان، که طرف‌دار آلمان بود، مخالفت کرد و به طرف‌داری از متفقین پرداخت. مخالفتش با وارد شدن بلغارستان به جنگ جهانی اول...
استان | ابوالفضل خطیبی اُستان \ostān\، يا اِستان، از بخش‌بندیهای كهن كشوری و اداری ایران.
استانس | علیرضا پلاسید اُستانَس \ ostānas\ ، یا اُستاناس، یکی از شکلهای یونانی نام چند تن از بزرگان و شاهزادگان هخامنشی. این نام به فارسی باستان باید *vištāna- باشد (*višta- شاید هم‌ریشه با اوستایی ، «آماده شدن»، یا شاید ترکیبی از vi- و ریشۀ فارسی باستان و اوستایی ، «نشستن» باشد (کِنت، 209)؛ اما -ana پسوند نوع دوم است که نام خاص می...
استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، موسسه | عبدالحسین آذرنگ استـاندارد و تحقیقـاتِ صنعتیِ ایـران، مؤسسۀ \ moˀassese-ye estāndārd-o(va) tahqiqāt-e sanˀati-ye irān\ ، نهاد رسمی و قانونی مسئول تدوین و تصویب استانداردهای ملی، تحقیق در زمینۀ استانداردها و نظارت بر اجرای آنها در سراسر کشور. در برخی اسناد دولتی از آن با نام «سازمان» یاد می‌شود (روابط عمومی...).
استاندارد اویل، شرکت و تراست | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه استاندارد اویل، شرکت و تراستِ šerkat-o(va)\ \ t[e]rāst-e [e]stāndārd oyl، شرکت و تراست نفتی آمریکایی. این تشکیلات گسترده در ایالات متحده از 1870 تا 1911م، امپراتوری صنعتی جان دِیویسِن راکِفِلِر و شریکانش را تشکیل می‌داد و همۀ جریان تولید، پالایش، فروش و حمل فراورده‌های نفتی را در آن کشور کم‌وبیش در دست داشت.
استامبولف، استفان | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستامبولُف \ [e]stāmbolof\ ، اِستِفـان نیکـولُـف (1854-1895م/ 1270-1313ق)، دولتمرد بلغار و نخست‌وزیر مستبد این کشور(1887-1894م) که او را غالباً «بیسمارک بلغار» می‌خواندند.
استاندال | بخش ادبیات جهان اِستاندال \ [e]stāndāl\ ، یـا اِستَندال، نـام مستعارِ ماری ـ آنری بِیل (1783-1842م/ 1198- 1258ق)، خلاق‌ترین نویسندۀ فرانسوی نیمۀ نخست سدۀ 19م. او بیشتر با کارهای داستانی‌اش شناخته می‌شود که برترین آنها سرخ و سیاه (1830م؛ ترجمۀ فارسی: 1335ش) و صومعۀ پار6 [پارما] (1839م؛ دارای ترجمۀ فارسی) است.
استانبول | علی اکبر دیانت اِستانبول \ estanbu(o)l\ ، نیز اِسلامبول، شهر و استانی در ترکیه. شهر استانبول بزرگ‌ترین شهر و مهم‌ترين ‌مركز اقتصـادی، بازرگانـی‌، صنعتـی‌، فـرهنگـی ـ هنـری و جهانگردی‌ تركیه،‌ و مركـز استان استانبول است‌. این‌ شهر تاریخی‌ مدتها پایتخت‌ امپراتوریهای‌ بیزانس (روم شرقی) و سپس عثمانی (تا 2 ربیع‌الاول 1342ق/ 13 ا...
استانگنلیوس | بخش ادبیات جهان اِستانگنِلیوس \ [e]stā[n]gneliyus\ ، اِریک یوهان (1793-1823م/ 1207- 1238ق)، شاعر سوئدی. شعرهای او در شمار بهترین اشعار رمانتیک ادبیات سوئدی است.
آستانه | احمد آرین نیا آستانه \ āstāne\ ، شهری کهن و تاریخی در شهرستان شازند در استان مرکزی. این شهر با میانگین 020،2 متر ارتفاع از سطح دریا، در ´53 ° 33 عرض شمالی و ´21 °49 طول شرقی، و در 8 کیلومتری جنوب غربی شهر شازند (سربند) ( فرهنگ جغرافیایی آبادیهای...، 8) و 36 کیلومتری جنوب شهر اراک واقع است. راه‌آهن سراسری از کنار این شهر می...
استاوانگر | بخش جغرافیا اِستاوانگِر \ [e]stāvānger\ ، شهـر، بنـدر و مـرکز استـان رُگالان در جنوب غربی نروژ، در ساحل اقیانوس اطلس و در 160کیلومتری جنوب بَرگِن. این شهر در کنارۀ شرقی شبه‌جزیره‌ای قرار دارد و با دریای نروژ در غرب، و آبدرۀ‌ گان، شاخۀ جنوبی آبدرۀ بزرگ بُکن، در شرق، هم‌جوار است. استاونگر در سدۀ 8م مسکونی شد. در سدۀ 12م، ه...
استاوت، جرج فردریک | عزت الله فولادوند اِستاوت\ [e]stāwt\ ، جرج فرِدریک (1860-1944م/ 1238-1323ش)، فیلسوف و روان‌شناس انگلیسی و صاحب آثاری برجسته در روان‌شناسی فلسفی. در دانشگاه کِیمبریج درس خواند و سپس در همان‌جا و در دانشگاههای آکسفِرد و سِنت اَندروز با سمت مدرس و استاد روان‌شناسی و منطق و متافیزیک، تا بازنشستگی در 1936م، درس گفت و سالهای آخر عمر...
استاویسکی، ماجرای | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستاویسکی ، ماجرایِ \ mājarā-ye [e]stāviski\ ، رسوایی مالی و سیاسی‌ای که فرانسه را در 1934م/ 1312ش تکان داد. این رسوایی زمینه را برای تبلیغات جناح راست فراهم آورد و به بحرانی بزرگ در تاریخ جمهوری سوم (1870-1940م) انجامید.
استاورپل | بخش جغرافیا اِستاورُپُل \ [e]stāvropol\ ، شهر و منطقه ای در جنوب غربی روسیه.
استاین | عسکر بهرامی اِستاین \ [e]stāyn\ ، سِر مارک اورِل (1862-1943م/ 1241-1322ش)، ایران‌شناس، باستان‌‌شناس و پژوهشگر زبانهای شرقی. استاین در شهر بوداپست در خانواده‌ای اهل فرهنگ از یهودیان مجارستان به دنیا آمد و پس از آغاز تحصیل در زادگاهش، در 10 سالگی به شهر درِسدِن رفت و در آنجا زبانهای لاتین، یونانی، فرانسوی و انگلیسی را فراگ...
استاین، گرترود | بخش ادبیات جهان اِسـتـایـن \ [e]stāyn\ ، گِـرتـرود (1874-1946م/ 1253-1325ش)، بانوی نویسندۀ آمریکایی. او در پنسیلوانیا زاده شد و در 1898م در رشتۀ روان‌شناسی فارغ‌التحصیل شد. پس از 1903م بیشتر در پاریس می‌زیست و در آنجا محفلی تشکیل داده بود که نویسندگان، آهنگ‌سازان و نقاشان پیشرو، از قبیل پیکاسو، ماتیس و کوکتو، از جملۀ اعضای آ...
استاین بک، جان |
استانیسلاوسکی | بخش هنر و معماری اِستـانیـسلاوسـکـی \ [e]stānislāvski\ (در روسـی: ستانیسلافسکیّ \ stānislāfskiy\ )، کُنستانتین، نام هُنریِ کنستانتین سِرگِیِویچ آلِکسیِف (1863- 1938م/ 1241-1317ش)، بازیگر، کارگردان و تهیه‌کنندۀ تئاتر روس. او بیشتر به‌سبب ابداع روشی در بازیگری و آموزش بازیگران شناخته می‌شود که سیستم یا مِتُد استانیسلاوسکی نام د...
استانیسلاف | بخش تاریخ اِستانیسلاف \ [e]stānislāf\ ، نـیـز در دیـگـر زبـانـهـای اروپایی: استانیسلاس، یا استانیسلاوس، نام دو تن از شاهان لهستان:
استبد | عسکر بهرامی اَستَبِد \ astabed\ ، از مناصب دولتی دربار ساسانیان. از این منصب در منابع معدودی یاد شده است. کریستن‌سن برپایۀ اشارۀ یوشع استیلیتس در ذکر حوادث سالهای 502 و 503م، استبد را در زمرۀ وزیران و «وزیر امور مهمّۀ ایرانیان» می‌داند (کریستن‌سن، 59).
استبرق | یونس کرامتی
استبداد | علی میرانصاری استبداد \ estebdād\ ، هفته‌نامۀ مشروطه‌خواه که انتشار آن به سردبیری و نویسندگی شیخ مهدی قمی، ملقب به شیخ‌الممالک، از 5 جمادی‌الآخر 1325، حدوداً یک سال پس از امضای فرمان مشروطیت، در تهران آغاز شد.
استبدادی، حکومت | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه استبدادی، حکومتِ \ hokumat-e estebdādi\ ، نظامی سیاسی مبتنی بر اقتدار نامحدود و متمرکز، و حکومت مطلقه. ماهیت چنین نظامی این است که قدرت حاکم قانوناً قابل بازخواست یا نظارت از سوی نهادی دیگر، اعم از قضایی، قانون‌گذاری، دینی، اقتصادی یا انتخابی، نیست. معمولاً یک دیکتاتور در رأس حکومتهای مستبد فرمان می‌رانَد. لو...
استپاناکرت |
استپان |
استاینمتس | بخش علوم پایه و مهندسی اِستـاینمِتس \ [e]stāynmets\ ، چـارلـز پـروتیـوس (نـام اصلی او در آلمانی: کارْل آوگوست رودُلف اِشتاینمِتس) (1865-1923م/ 1244-1302ش)، مهندس برق آلمانی ـ آمریکایی.
استپ، منطقه | بخش جغرافیا اِستِپ، منطقۀ \ mantaqe-ye [e]step\ ، منطقه‌ای مرتعی به طول حدود 000‘8 کم‍ در اوراسیا که از مجارستان در غرب تا منچوری در شرق امتداد دارد. استپ واژه‌ای اسلاوی، به معنی سرزمینی کم و بیش هموار و خشک است. رشته‌کوههایی منطقۀ استپ را قطع، و آن را به بخشهای متفاوتی تقسیم می‌کنند؛ اما مردمان سوارکار ساکن استپ پیوسته ...
استبداد صغیر | حسن موسوی زاده استبدادِ صغیر \ estebdād-e saqir\ ، عنوانی برای دورۀ یک‌سالۀ مبارزۀ آشکار محمدعلی‌شاه قاجار با مشروطیت، از به توپ بستن مجلس (23 جمادی‌الاول 1326ق/ 2 تیر 1287ش) تا پیروزی نهایی مشروطه‌خواهان و خلع وی از سلطنت (27 جمادی‌الثانی 1327ق/ 25 تیر 1288ش). در این عصر، پیکارهای خونین میان عوامل استبداد و مشروطه‌خواهان د...
استتار | بخش علوم پایه و مهندسی استتار\ estetār\ ، در اخترشناسی، پنهان شدن نور یک جسم نجومی، غالباً ستاره، توسط جسم نجومی دیگر، مانند سیاره، قمر، یا ستارۀ دنباله‌دار. برای نمونه، خورشیدگرفتگی (کسوف) همان استتار خورشید توسط ماه است. هنگامی که ستاره‌های بزرگْ پشت ماه پنهان می‌شوند، اخترشناسان می‌توانند میزان کاهش نور آنها و قطرشان را (بر حسب ...
استتن، جزیره | بخش جغرافیا اِستَتِن، جزیرۀ \ jazire-ye [e]staten\ ، جزیره و بخشی در شهر نیویورک، واقع در جنوب شرقی ایالت نیویورک در ایالات متحدۀ آمریکا. این جزیره در منطقۀ موسوم به «بندرگاه نیویورک»، واقع در جنوب مَنهَتَن، و میان نیوجِرسی و بروکلین قرار دارد. استتن به‌همراه چند جزیرۀ کوچک‌تر، شهرستان ریچمِند در ایالت نیویورک، و بخش است...
استتوسکوپ |
استجی، عبیدالله |

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام