دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

ابن ابی داوود | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث اِبْنِ‌اَبی‌داوود (جایگزین مقالۀ دبا)، ابوبکر عبدالله بن سلیمان بن اشعث اَزْدی سجستانی (230-316 ق/ 845- 928 م)، محدث، فقیه و مقری. وی در سیستان زاده شد و نخستین‌بار در 241 ق/ 855 م در کنار پدر در طوس به مجلس حدیث محمد بن اسلم طوسی نشست و حدیث نوشت (خطیب، 9/ 464-465). از آن پس همراه پدر به سرزمینهای مختلف سفر ...
ابن ابی دینار | صادق سجادی اِبْنِ اَبی دینار، ابوعبدالله محمّد بن ابی القاسم رُعَینی قیروانی، (زنده در 1110ق / 1698م) منسوب به ابوالمهاجر دینار، فاتح معروف (مؤنس، 316)، ادیب، شاعر، قاضی و مورخ تونسی. از تاریخ ولادت و مرگ و زندگی او آگاهی در دست نیست، اما گفته‌اند كه از خاندانی نژاده برخاست كه دارای مناصب دولتی و مقامات علمی بودند (همان...
ابن ابی ذئب | اکبر یحیی آبادی اِبْنِ اَبی ذِئْب، ابوحارث، محمد بن عبدالرحمن بن مغیرة‌بن حارث‌بن ابی‌ذئب (80- 159ق / 699-776م)، محدث، فقیه و قاضی مدنی. وی از طائفۀ قریش بود و مادرش بُرَیهَة بنت عبدالرحمن‌بن حارث بود (خطیب بغدادی، 2 / 296-297). به گفتۀ ابن خلكان ابن‌ابی ذئب از جمله مشاهیر و راویان حدیث هم عصر مالك بن انس بود و بین آن دو الف...
ابن ابی ربیعه* |
ابن ابی رندقه | کاظم برگ نیسی اِبْنِ اَبی رَنْدَقه، ابوبكر محمد بن ولید بن محمد خلف بن سلیمان فهری طُرطُوشی (451-510ق / 1059-1126م)، فقیه مالكی مذهب، محدث، ادیب ‌اندلسی از مردم طُرطُوشه (آبادی مرزی مسلمان‌نشین در شمال ‌اندلس). شهرت وی در بیش‌تر مآخذ به صورت ابن ابی رندقه آمده است، اما صورتهای دیگر: ابن ابی وندقه (ابن بشكوال، 2 / 575)، ابن...
ابن ابی رکائب* |
ابن ابی زرع | محمد آصف فکرت اِبْنِ اَبی زَرْع، ابوالحسن علی بن عبدالله یا علی بن محمد بن احمد بن عمر فاسی، مورخ مغربی (د پس از 726ق / 1326م). از احوال او همین قدر می‌دانیم كه در فاس به توثیق و ارزیابی احادیث اشتغال داشت و در آن كار وی را به عدل ستوده‌اند (فروخ، 6 / 407). اثر معروف و موجود او الانیس المطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوك المغ...
ابن ابی زمنین | احمد بادکوبه هزاوه اِبْنِ اَبی زَمَنَین، ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن عیسی بن محمد ابراهیم مُرّی (324- 399ق / 936- 1009م)، فقیه مالكی، محدّث، واعظ، ادیب و شاعر اندلسی. وی در اِلبیره زاده شد. ابن بشكوال (2 / 458) تبار او را از تَنَس (شهری در الجزایر امروزی) و قاضی عیاض (4 / 672) از ناحیۀ عَدْوه (منطقه‌ای در مغرب) از قبیلۀ نَفْز...
ابن ابی زید | محمد آصف فکرت اِبْنِ اَبی زَید، ابومحمد عبدالله بن ابی زید عبدالرحمن قیروانی (310-386ق / 922-996م)، پیشوای مذهب مالكی عصر خود در قیروان. وی از نَفْزۀ ‌اندلس بود (یاقوت، 5 / 296). بروكلمان زادگاه او را نِفزاوه (واقع در افریقیه: یاقوت، همانجا) و تولدش را (316ق / 928م) می‌داند (GAL, I / 187; GAL, S, I / 301). بنابر آنچه مشهور...
ابن ابی زینب | حسن یوسفی اشکوری اِبْنِ اَبی زِینَب، ابوعبدالله محمد بن ابراهیم نعمانی، كاتب (د 360ق / 971م)، متكلم، مفسر و محدّث شیعی. تاریخ تولد وی معلوم نیست. زادگاه او را برخی شهر نُعمانیۀ مصر یا یمن و یا حجاز دانسته‌اند (مامقانی، 2 / 55)، اما آنچه درست می‌نماید این است كه نعمانی از شهر نعمانیۀ عراق (در میان واسط و بغداد) بوده است (خوانس...
ابن ابی سرایا* |
ابن ابی سرح* |
ابن ابی سری عسقلانی | حسن یوسفی اشکوری اِبْنِ اَبی سَری عَسْقَلانی، محمد بن متوكل بن عبدالرحمن بن حسان هاشمی (د 238ق / 852م)، محدث و حافظِ مشهور فلسطینی در سدۀ 3ق / 9م. او به دلیل شهرت پدر یا پیوند خانوادگی با خاندان ابوعبدالله بن ابی سری حافظ عسقلانی (ابن حجر، تهذیب، 9 / 424) «ابن ابی سری» خوانده شده و نسبت «هاشمی» به سبب وابستگی خانواده‌اش به بن...
ابن ابی سری عسقلانی، حسين | حسن یوسفی اشکوری
ابن ابی سری عسقلانی، محمد | حسن یوسفی اشکوری
ابن ابی سمال | حسن یوسفی اشکوری اِبْن اَبی سَمّال، عنوان دو تن از محدثان شیعی در سدۀ 2ق / 8م به نامهای ابراهیم و اسماعیل، فرزندان ابوبكر محمد بن ربیع بن سِمْعان بن هُبَیرة بن مُساحقِ اَزْدی اسدی. سلسله نسب این خاندان به قبیلۀ بنی اسد می‌رسد (ابن حزم، 194-195). این خاندان در كوفه از كهن‌ترین خاندانهای شیعی بوده و در سده‌های نخستین اسلامی راو...
ابن ابی شریف | علی رفیعی علامرودشتی اِبْنِ اَبی شَریف، ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن ابی‌بكربن علی بن مسعود بن رضوان مرّی، ملقب به برهان‌الدین، فقیه و قاضی شافعی مقدسی قاهری. وی در 18 ذیقعدۀ 836ق / 6 ژوئیه 1433م در بیت‌المقدس زاده شد (سخاوی، 1 / 134) و در محرم 923ق / 1517م در قاهره درگذشت (ابن ایاس، 5 / 161). علوم مختلف را در زادگاه خویش و نزد بر...
ابن ابی شنب | آذرتاش آذرنوش اِبْنِ اَبی شَنَب، محمّدبن عربی (1286-1347ق / 1869- 1929م)، ادیب و پژوهشگر الجزایری. نام او به‌صورت الجزایری آن ابن شنب است كه در میان فرانسویان و از آنجا در زبانهای دیگر، به‌صورت بن شنب شهرت یافته است. گویا نیاكان محمد از افسران ترك بودند كه به مصر اعزام شده بودند. بعدها شاخه‌ای از آنان، به الجزایر كوچید. پد...
ابن ابی شیبه | حسن یوسفی اشکوری اِبْنِ اَبی شَیبه، ابوبكر عبدالله بن محمد بن ابراهیم (ابوشیبه) بن عثمان عیسی كوفی (159-235ق / 776-850م)، محدّث، حافظ، فقیه، مفسّر و موّرخ. اصلِ ابن ابی شیبه از واسط، و نیایش ابوشیبه ابراهیم، قاضی آن شهر بود (ابن حجر، تقریب، 1 / 445؛ همو، لسان، 7 / 468). برادرش عثمان بن ابی شیبه از محدّثان صاحب تصنیف بوده (ابن...
ابن ابی صادق | غلامرضا جمشیدنژاد اِبن اَبی صادِق، ابوالقاسم، عبدالرّحمن بن علی بن احمد ابن ابی صادق نیشابوری (ح 385-470ق / 995-1077م)، پزشك، كالبدشناس و شارح آثار بقراط و جالینوس و ملقّب به بقراط دوم. تاریخ تولد و سال فوت ابن ابی صادق را در منابع متقدّم به صراحت تعیین نكرده‌اند، اما به طور مسلّم در 460ق / 1068م وی زنده بوده است (ابن ابی اصیب...
ابن ابی صلت* |
ابن ابی طاهر طیفور | آذرتاش آذرنوش اِبْنِ اَبی‌طاهِـرِ طَیفور، ابوالفضل احمد (204-26 جمادی‌الاول 280ق / 819-13 اوت 893م)، نویسنده، شاعر، اَخباری. طیفور نام پدر اوست، از این رو گاه او را به اختصار ابن طیفور نیز خوانده‌اند. نیاكانش از خراسان، یا به عبارت دقیق‌تر، از مرو الروذ (ابن ندیم، 163؛ خطیب، 4 / 211) به بغداد آمده بودند و از جملۀ كسانی بود...
ابن ابی طی | محمد آصف فکرت اِبْنِ اَبی طَیّ، یحیی بن حمید (یا حُمَیدة: حاجی خلیفه، 1 / 27) ابن ظافر طائی حلبی غسّانی (575- ح 630ق / 1179-1233م)، مورخ و ادیب شیعی. یاقوت او را در 619ق / 1222م در حلب دیده است (ابن حجر، لسان، 6 / 264). وی در حلب زاده شد. كتبی از یاقوت نقل می‌‌كند كه پدر یحیی را فرزندی نمی‌‌ماند و شبی كه یحیی به دنیا آمد، ...
ابن ابی عاصم | ابوالفتح حکیمیان اِبْنِ اَبی عاصِم، ابوبكر احمد بن عمروبن ابی عاصم ضحاك شیبانی (206-287ق / 821-900م)، از فقها و حافظان بزرگ حدیث. وی بر مذهب ظاهری بود و قیاس را باور نداشت و بر پایۀ آن رفتار نمی‌كرد (ذهبی، تذكره، 2 / 640-641). ابن تغری بردی (2 / 122) او را از مصنفان حدیث و عالمی چیره‌دست شمرده است. در پاره‌ای از منابع از وی ب...
ابن ابی عتیق | آذرتاش آذرنوش , ابوالفتح حکیمیان اِبْنِ اَبی عَتیق، عبدالله بن محمد بن عبدالرحمن بن ابی بكر، از ظرفای سدۀ 1ق / 7م در مدینه. شهرت او به ابن ابی عتیق از باب انتساب به نیای بزرگش خلیفه ابوبكر است كه عَتیق لقب داشت و پدرش محمد نیز ابوعتیق خوانده می‌شد (زیبری، 278؛ ابن اثیر، مرصع، 62-63) و در توجیه این انتساب گفته‌اند كه نوادگان ابوبكر، بیش‌تر از...
ابن ابی عذیبه | محمد آصف فکرت اِبْنِ اَبی عُذَیبْه، شهاب‌الدین احمد بن محمد بن عمر مقدسی، مورخ، ادیب، راوی و فقیه شافعی (819-856ق / 1416-1452م)، كه در بیت‌المقدس به دنیا آمد و در همان شهر بزرگ شد (مجیرالدین، 2 / 184؛ سخاوی، التبر المسبوك، 396). وی به جهت انتساب به همسر مادرش خواجه محمد مشهور به ابوعذیبه، به ابن ابی عذیبه شهرت یافته است، ب...
ابن ابی عصرون | بخش معارف اِبْنِ اَبی عَصْرون، ابوسعد شرف‌الدین عبدالله بن ابی‌السّری محمد ابن هبةالله علی بن المُطَهّر بن علی تمیمی موصلی دمشقی (429 یا 493-585ق / 1099 یا 1100- 1189م)، از بزرگ‌ترین فقیهان شافعی و قاضی القضاة دمشق در سدۀ 6ق / 12م. وی در موصل متولد شد (سُبكی، 7 / 132؛ ذهبی، 21 / 125؛ عمادالدین، 2 / 315) و قرآن را نزد ا...
ابن ابی عقیل | حسن یوسفی اشکوری اِبْنِ اَبی عَقیل، ابومحمد حسن بن علی، حَذّاءِ عُمانی یا عَمّانی، محدّث، فقیه و متكلّم شیعی سدۀ 4ق / 10م. با اینكه غالب فقیهان و محدّثان شیعی در آثار خود از وی سخن گفته‌اند، تاریخ تولد و وفات او معلوم نیست، حتی نمی‌دانیم كه او منسوب به كدام عمان است. نظر به اینكه ابن قولویه از وی روایت كرده (نك‍ ‍: نجاشی، 36)...
ابن ابی عمر | سیمین محقق اِبْنِ‌اَبی‌عُمَر، ابو‌عبدالله محمد بن یحیى عدنی (د 243 ‌ق/ 857 م)، محدث مکی. گزارشی دربارۀ تاریخ ولادت او در دست نیست، اما به روایت ذهبی (12/ 97) وی 90 سال عمر کرده بوده است و بر‌پایۀ این گزارش می‌بایست تولد ابن‌ابی‌عمر حدود سال 153 ق رخ داده باشد.
ابن ابی عمیر | احمد بادکوبه هزاوه اِبْنِ اَبی عُمَیر، ابواحمد محمد بن ابی عمیر زیاد بن عیسی اَزْدی (د 217ق / 832م)، از محدثان بزرگ امامیه و از اصحاب اجماع در قرن 3ق / 8م كه به درك محضر 3 تن از امامان شیعه (ع) نائل آمد. وی در بغداد اقامت داشت و خدمت امام موسی بن جعفر (ع) رسید و از ایشان حدیث شنید. در برخی از این احادیث، امام او را با كنیۀ ابوا...
ابن ابی عون | ابوالفتح حکیمیان اِبْنِ اَبی عَوْن، ابراهیم بن محمد بن احمد بن ابی عون بن هلالِ ابی النّجم، ادیب و نویسنده (مق‍ 322ق / 934م). كنیۀ او را ابواسحاق (یاقوت، 1 / 234)، ابوعمران (بغدادی، 160) و ابوعمرو (عبدالمعید خان، «مقدمه»، 19) یاد كرده‌اند. پدرش نیز در شعر و ادب و كتابت معروف بوده است (همانجا؛ قس: یاقوت، 1 / 237). ابن ابی‌عون ...
ابن ابی عیینه | آذرتاش آذرنوش اِبْنِ اَبی عُیینه، نام دو شاعر بصری در سدۀ 2ق / 8م كه برادر بودند. نام برادر بزرگ‌تر ابوجعفر عبدالله بن محمد بن ابی‌عیینه و نام برادر كوچك‌تر ابوالمنهال ابوعیینة بن محمد بن ابی‌عیینه است. به نظر می‌رسد كه گاهی مؤلفان قدیم این دو برادر را با هم خلط كرده‌اند. مثلاً معلوم نیست كه جاحظ، هنگامی‌كه از ابن ابی عیین...
ابن ابی لیلی |
ابن ابی لیلی | حسن یوسفی اشکوری محمّد بن عبدالرّحمن بن ابی لیلی انصاری كوفی (74- 148ق / 693-765م)، فقیه محدّث، مفتی و قاضی كوفه. پدرش عبدالرّحمن از بزرگان تابعین بوده است (خطیب، 10 / 199). در كودكی پدرش را از دست داد و ازاین‌رو نتوانست از دانش او بهره گیرد (ذهبی، سیر، 6 / 310). ابن ابی لیلی از عالمان و فقیهان و محدّثان بنام روزگار خود، فقه ...
ابن ابی لیلی، ابو عیسی | حسن یوسفی اشکوری
ابن ابی لیلی، محمد | حسن یوسفی اشکوری
ابن ابی مریم | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث اِبْنِ‌اَبی‌مَرْیَم، ابوعبدالله فخرالدین نصر بن علی بن محمد شیرازی فارسی فسوی، مقری و مفسر سدۀ 6 ق/ 12 م. از تاریخ تولد وی گزارشی در منابع دیده نمی‌شود و تنها می‌دانیم که نزد تاج‌القراء برهان‌الدین محمود بن حمزة بن نصر کرمانی (د پس از 500 ق) شاگردی کرده، و کتاب التیسیر فی التفسیر او را نزد وی خوانده بوده است ...
ابن ابی منصور | محمدعلی مولوی اِبْنِ اَبی مَنْصور، ابوعلی یحیی، منجم ایرانی (د پس از 215ق / 830م). نام اصلی وی «بزیست» (ابن اسفندیار، 137) و بر كیش زرتشت بود. او در طبرستان زاده شد و پدرش فیروزان كه در منابع به عنوان ابومنصور از او یاد می‌شود، منجم منصور خلیفه بود (خطیب، 4 / 318؛ ابن خلكان، 6 / 79). بزیست در آغاز كار در خدمت فضل بن سهل وز...
ابن ابی هریره | میرجواد نعمتی اِبْنِ اَبی هُرَیره، ابوعلی حسن بن حسین (د 345ق / 956م)، از بزرگان و مشاهیر شافعیه، قاضی و فقیه عراقی ساكن بغداد (خطیب، 7 / 299؛ سُبكی، 2 / 206) فقه را نزد ابوعباس بن سُرَیج (د 306ق / 918م) و ابواسحاق مروزی (د 340ق / 951م) در بغداد فراگرفت (ابن خلكان، 2 / 75؛ ابن عماد، 2 / 370) و با ابواسحاق سفری به مصر كرد (...
ابن ابی کدیه | نورالله کسایی اِبْنِ اَبی كُدَیه، ابوعبدالله محمد بن عتیق بن محمد بن ابی نصر بن ابی كدیه تمیمی قَیرَوانی (د 512ق / 1118م)، متكلم اشعری، اصولی و مُقری. وی در حدود 420ق / 1029م در قیروان تولد یافت (ابن جزری، 2 / 195)، مقدمات علوم را در زادگاهش فرا گرفت و سپس به اندلس، مصر، شام و عراق سفر كرد. در قیروان نزد ابوعبدالله بن حسین...
ابن ابی یعفور | محمدهادی مؤذن جامی اِبْنِ اَبی یعْفور، ابومحمد، عبدالله بن ابی یعفور عبدی كوفی (د 131ق / 749م)، محدث شیعی و از خواص اصحاب امام جعفر صادق (ع). او را به سبب انتساب به عبدالقیس بن اقصی، از نوادگان ربیعة بن نزار، عبدی گفته‌اند (سمعانی، 9 / 190-192؛ برقی 22). نام پدرش كه به ابویعفور اكبر شهرت داشت (ابن‌حجر، 12 / 281)، واقد و به قولی...
ابن ابی یعلی | علی رفیعی علامرودشتی اِبْن اَبی یعلى، ابوالحسین محمد بن محمد بن حسین بن محمد بن خلف بن فَرّاء (451-526ق / 1059-1131م)، محدّث، اصولی، مورّخ، قاضی و فقیه حنبلی بغدادی (ابن جوزی، مناقب، 529؛ صفدی، 1 / 159). ابن عساكر (7 / 11، 282، 294 به بعد) و یافعی (3 / 251) در بسیاری از موارد او را ابن الفرّاء نامیده‌اند. كلمۀ فَرّاء به معنای پوس...
ابن اثال | غلامرضا جمشیدنژاد اِبْنِ اُثال، پزشک، داروساز و سم‌شناس ماهر مسیحی در سدۀ 1ق / 7م (مق‍ ‍55ق / 675م). وی در دمشق زاده شد، علوم پزشکی را در اسکندریۀ مصر فراگرفت و پس از بازگشت به زادگاهش، در همانجا به طبابت پرداخت (ابن ابی اصیبعه، 2 / 24؛ نامۀ دانشوران، 3 / 425-426). مقارن فتح شهرهای شام به دست مسلمانان (17ق / 638م) و زمان حکومت...
ابن اثردی | منوچهر پزشک اِبْنِ اَثْرَدی، شهرت خاندانی از پزشكان سدۀ 5 و 6ق / 11 و 12 م. تلفظ جزء دوم این نام به طور قطع معلوم نیست و به صورتهای اَثُرْدی، اَثْرَدی و اَثَرْدی آمده است (صفدی، 15 / 247، ضبط از مصحح؛ اولمن، GAL, S, 885; 225). از 5 تن از این خاندان آگاهیهای مختصری در دست است. موطن و محل فعالیت ایشان، آنگونه كه از منابع م...
ابن اثیر | محمدعلی لسانی فشارکی ضیاءالدین، ابوالفتح نصرالله بن ابی الكرم محمد شیبانی جَزَری (558-637ق / 1163- 1239م)، منسوب به جزیرۀ ابن عمر (ه‍ م).
ابن اثیر | حسن یوسفی اشکوری ابوالسّعادات مجدالدّین مبارك بن محمد شیبانی موصلی (544-606ق / 1149- 1209م)، رجالی، مفسر، مُحدِّث و فقیه شافعی در عراق.
ابن اثیر، ابوالحسن | رضا رضازاده لنگرودی اِبْنِ اَثیر، ابوالحسن علیّ بن ابی الكرم محمد بن عبدالكریم بن عبدالله شیبانی (4 جمادی‌الاول 555-630ق / 13 مه 1160-1233م)، ملقب به عزّالدّین و مشهور به ابن اثیر جَزَری، مورخ، ادیب و محدّث. زندگی ابن اثیر در جزیرۀ ابن عُمر (ه‍ م) زاده شد. پدرش در دستگاه آل زنگی بود و در 579ق / 1183م به موصل منتقل شد (ابن‌اثیر، ...
ابن اجا | علی رفیعی اِبْنِ اَجا، یا آجا، ابوعبدالله محمد بن محمود بن خلیل الشّمس قونَوی الأصلِ حلبی حنفی، قاضی عسكر (820-881ق / 1417-1476م)، پدر ابن اجا محبّ‌الدین محمود (ه‍ م). به گفتۀ سخاوی (10 / 43)، اَجا لقب پدر ابوعبداللّه بوده است كه ابن‌حنبلی (2(1) / 327) و برخی از متأخّرین آن را آجا ثبت كرده‌اند و گویا به هر دو وجه صحیح ...
ابن اجا، محب الدین | محمد آصف فکرت اِبْن اَجا، یا آجا، محبّ‌الدّین ابوالثّنا، محمود بن محمّد بن محمود بن خلیل مَقَرّ قونَوّی الأصلِ حلبی حنفی (854-925ق / 1450- 1519م)، قاضی و دبیر. پدرش محمد مردی دانشمند بود (نك‍ : ابن اجا، ابوعبدالله محمد). سخاوی درحالی‌كه از همین شخص و از خال او احمد بن ابی بكر به تفصیل سخن می‌راند، دربارۀ محمود بن اجا كه مو...
ابن اجا، محمدبن محمود | علی رفیعی علامرودشتی

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام