هادی خانیکی:ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺄﻣﻞ و ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ اﺳﺖ

1392/10/18 ۰۰:۴۷

نشست تخصصی کارگروه ارتباطی طرح تدوین گزارش مسائل و روندهای توسعه‌ ملی در ایران، با حضور هادی خانیکی و جواد اطاعت برگزار شد.

 نشست تخصصی کارگروه ارتباطی طرح تدوین گزارش مسائل و روندهای توسعه‌ ملی در ایران، با حضور هادی خانیکی و جواد اطاعت برگزار شد.

 این نشست که با سخنرانی دکتر هادی خانیکی آغاز شد، پیش‌تر نشست‌های دیگری را با محوریت توسعه در حوزه‌های مختلف از جمله، فرهنگی، اقتصادی، علمی، اجتماعی، با سخنرانی اساتیدی نظیر رضا منصوری، ستاری فر و دکتر نیلی در کارنامه خود به ثبت رسانده بود.

دکتر خانیکی در ابتدای این نشست تخصصی که با موضوع «از توسعه ارتباطات تا ارتباطات توسعه در ایران» برگزار شد، با اشاره به اینکه طی سال‌های اخیر شرایط جتماعی و سیاسی کشور به نحوی بود که اغلب افراد به پژوهش روی آوردند، به معرفی جمعیت رشد و توسعه پرداخت و گفت: ما در جمعیت رشد و توسعه و موسسه رحمان که با همت دکتر معین برپا شده بود، پیشنهادی را تحت عنوان، طرح تدوین گزارش مسائل و روندهای توسعه‌ای در ایران، مطرح کردیم. این طرح بر اساس آن بود که طی چهار دهه اخیر از آغاز دهه ۵۰ تا دهه ۹۰ آنچه در مقوله توسعه در قالب پژوهش‌های منجر به برنامه ریزی و سیاست گذاری گذشته، بازخوانی کنیم.

خانیکی در ادامه با اشاره به زحمات دکتر مجید تهرانیان و مرحوم دکتر کاظم معتمدنژاد گفت: اگر دکتر تهرانیان تاکید داشت که مقوله ارتباط و پژوهش در جامعه ایران را مطرح کنیم، دکتر معتمد نژاد همین کار را از منظر آموزش دنبال می کرد، یعنی مسئله ارتباطات و نسبت آن با توسعه را متمرکز کرده بود و تحقیقاتی را در جامعه ایران انجام داد و معتقد بود که ارتباطات را با درگیر کردن نیروهای ارتباطی و رسانه ای و امر آموزش حرفه ای پیش ببرند.

این استاد علوم ارتباطات در ادامه افزود: دکتر تهرانیان از حوزه سیاست و فعالیت های سیاسی در کنفدراسیون آمریکا و مطالعه اقتصاد سیاسی به اهمیت ارتباطات در توسعه، پی برد و مرحوم معتمدنژاد نیز حقوق را رها کرد و وارد حوزه روزنامه نگاری شد و این ورود یعنی نگاه جانبدارانه نسبت به وضعیت موجود.

خانیکی همچنین با بیان اینکه روزهای آغازین این طرح با افزایش قیمت نفت در اثر شکست اعراب از اسرائیل و تحریم نفتی مصادف بود، گفت: درآمدهای هنگفت نفتی در ایران، رویاهای شاه را برای دستیابی به تمدن بزرگ، بسیار تقویت کرد و نشانه این رویا این بود که به دنبال تبدیل ایران به ژاپن غرب آسیا بود.

وی به بررسی تئوریک ارتباطات و توسعه پرداخت و گفت: آغاز این مسئله به سال های جنگ دوم جهانی باز می گردد و منظور از ارتباطات و توسعه در سطح نظری این است که رسانه های جمعی چه اثری بر روی موضوع کانونی دارند.

این کارشناس رسانه در ادامه سخنرانی خود به تشریح ‌ طرح تدوین گزارش روندهای توسعه‌ای در ایران پرداخت و این مقوله را از منظر ارتباطات و رسانه بررسی و تلاش کرد تمامی جوانب را مورد تحلیل قرار دهد.

وی اظهار داشت: ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺒﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺳﻮﻣﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ ﺑﺴﻴﺎری از ﺣﻮزه ﻫﺎی ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﮔﻔﺘﻤﺎن های ﻫﻨﺠﺎری و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ. ﻧﺴﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﻪ در دوران ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺳﺮ ﺑﺮآورد، ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﺧﻮشﺑﻴﻨﺎﻧﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ در ﻧﻮﺳﺎزی ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ و اﻧﺘﻈﺎری ﻛﻪ از وﺳﺎﻳﻞ  ارﺗﺒﺎطﺟﻤﻌﻲ دارد ﺗﺴﺮﻳﻊ و ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن در ﺟﻮاﻣﻊ در ﺣﺎل ﮔﺬار اﺳﺖ. ﻧﺴﻞ دوم  ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ اﻧﺘﻘﺎدی رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ در ﺗﻮﺳﻌﻪ اوﻟﻮﻳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و در ﭘﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاری ارﺗﺒﺎﻃﺎت در روﻧﺪ ﻫﻮﺷﻴﺎرﺳﺎزی ﺟﻮاﻣﻊ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ، ﺗﺎ ﺳﺮﻣشق های ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺧﺎرج از ﻣﺴﻴﺮ رﺷﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داری ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮد.

خانیکی ادامه داد: اﻛﻨﻮن ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓت های ﭘﺮ ﺷﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ در ﺣﻮزه ﻓﻨﺎوری های اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت رخ داده اﺳﺖ، ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﻧﺴﻞ ﺳﻮﻣﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ روﺑﻪروﺳﺖ ﻛﻪ اوﻻً ﭼﻮن دو ﻧﺴﻞ ﭘﻴﺶ، از ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻏﺎﻟﺐ و ﻳﻜﺴﻮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺑﺎ ﺗﻨﻮع و ﺗﻜﺜﺮ و ﺣﺘﻲ ﺗﻌﺎرض ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ دو ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺧﻮش ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ و اﻧﺘﻘﺎدی ﺗﻮﺳﻌﻪ ای در درون ﺧﻮد رو ﺑﻪروﺳﺖ. دﻛﺘﺮ ﻣﺠﻴﺪ ﺗﻬﺮاﻧﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﺴﻞ از اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را در ﺳﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی می ﻛﻨﺪ؛ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ هایی ﻧﻈﻴﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺗﻜﻴﻪ دارﻧﺪ. دوم ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ورود ﺟﻬﺎن ﺑﻪ دوران ﻓﺮاﺻﻨﻌﺘﻲ، اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ سه ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎی آزادی و ﺑﺮاﺑﺮی در ﺟﺮﻳﺎن اﻃﻼﻋﺎت، ﺧﻮاﺳﺘﺎر وﺿﻊ ﻳﻚ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ارﺗﺒﺎﻃﻲ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﻮم ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎی ﭘﺴﺎﻣﺪرن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﻬﺎن اﺷﺒﺎع ﺷﺪه و ﻓﺮاﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲاز رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ. اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦﻧﺴﻞ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﻤﺘﺮ از دو ﻧﺴﻞ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد، دارای ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ  درﺑﺎره ﻛﺎرﻛﺮد ﺗﻮﺳﻌﻪ ای وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ، اﻣﺎ واﻗﻌﻴﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ابهام های ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺳﻄﻮح ﻛﻼن و ﻛﺎرﺑﺮدی ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺟﺪﻳﺪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮای رواﻳﺖ ﺧﺮد ﺑﻪ ﺟﺎی ﻛﻼن و ﺗﺠﺎرب ﻣﻮردی ﺑﻪ ﺟﺎی ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺴﺘﺮده اﻧﺪ. ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺤﻘﻘﺎن در ﻛﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺸق های ﻧﺴﻞ اول، ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﻲ، ﺟﻬﺎن اول، در ﻛﺎﻧﻮن سرمشق های ﻧﺴﻞ دوم ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ، ﺟﻬﺎن دوم (ﺑﻠﻮک ﺷﺮق) و در ﻛﺎﻧﻮن سرمشق های ﻧﺴﻞ ﺳﻮم ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ، ﺟﻬﺎن ﺳﻮم (آﺳﻴﺎ، آﻣﺮﻳﻜﺎی ﻻﺗﻴﻦ وآﻓﺮﻳﻘﺎ) را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ. اﻣﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﻴﺸﺘﺮ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان «ﺟﻬﺎن ﺳﻮم» ﻳﺎد ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ.

این استاد ارتباطات در پایان با طرح این سوال که آﻳﺎ اﻣﺮوز از ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ در ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮﺧﻮردار هستیم؟ گفت: ﺗﻨﻮع و ﺗﻜﺜﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، اﻗﺘﺼﺎدی و ﻣﻨﻄﻘﻪ ای از ﺳﻮﻳﻲ و وﺟﻮد ﻣﺪارﻫﺎی ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ و ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﮕﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺗﻨﮓ ﻛﺮده اﺳﺖ. ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﻬﻢ و ﻛﺎرﺑﺮدی ﻛﺮدن ﻧﺴﻞ ﺳﻮم ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺄﻣﻞ و ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ اﺳﺖ. اﻛﻨﻮن ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ را در درون ﻣﺮزﻫﺎی ﻣﺒﻬﻢ و ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ رﻫﺎ ﻛﺮد و ﻧﻪ از ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺼﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ.