دومین نشست هم‌اندیشی گروه‌های گویش‌پژوهی برگزار شد

1402/3/9 ۱۰:۲۹

دومین نشست هم‌اندیشی گروه‌های گویش‌پژوهی با شرکت گروه‌ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه‌های گویش‌شناسی پژوهشگاه علوم‌ انسانی و مطالعات فرهنگی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، چهارشنبه، سوم خرداد ۱۴۰۲، در تالار پارسۀ پژوهشکدۀ میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد.

به گزارش روابط ‌عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ غلامعلی حداد عادل در دومین نشست هم‌اندیشی گروه‌های گویش‌پژوهی گفت: نخستین نشست گویش‌شناسی در هفدهم دی‌ماه ۱۴۰۱، در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد و خوشحالم، دومین نشست همان گونه که پیش‌بینی کرده بودیم، در فصل بهار و در پژوهشکدۀ میراث فرهنگی و گردشگری در حال برگزاری است. خلف‌وعده نکرده ایم و این نویدبخش است که ما اراده کرده‌ایم با هم کار کنیم.

او افزود: به نظرم تجمیع فعالیت‌های این سه سازمان که در زمینۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی فعالیت می‌کنند؛ امری طبیعی و منطقی است و بی‌خبر بودن این سه سازمان از فعالیت‌های یکدیگر مایۀ تعجب است. بنابراین ما با برگزاری این نشست‌ها و همکاری با یکدیگر کاری بدیهی انجام می‌دهیم.

حداد عادل ادامه داد: شاید برخی تصوّر کنند که الان چه ضرورتی دارد که روی مسئلۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی کار کنیم و حتّی این‌گونه فعالیت‌ها را وقت تلف کردن تلقی کنند؛ امّا، ما باید فارغ از این اظهارنظرها کارمان را بکنیم و در همین راستا باید از این مرزهای اداری بگذریم و همسو و‌ هماهنگ با هم در این زمینه کار کنیم چون حفظ و نگهداری زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به نفع همۀ ما و به نفع کشور است.

او ادامه داد: در نوبت گذشته بحث‌های کلّی شد که دیگر امروز نیازی نیست آن‌ها را تکرار کنیم من هم امروز برای شرکت در این نشست تمام یادداشت‌ها و صحبت‌هایی که در نشست پیش طرح شد را مرور کردم. ما امروز در این جلسه باید از کلیّات به سمت عملیات برویم و این جلسه باید به جلسه‌ای کارشناسی مبدل شود چون ما در کلیّات با هم هیچ اختلاف‌‌نظری نداریم.

حداد عادل با بیان این مطلب که در حوزۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در دو عرصۀ داخلی و بین‌المللی می‌توانیم برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی کنیم؛ گفت: ما در عرصۀ ملّی به شناخت کافی در این حوزه رسیده‌ایم و می‌دانیم که چه کارهایی انجام داده‌ایم و چه کارهایی باید انجام بدهیم.

او با اشاره به گزارش یونسکو دربارۀ زبان‌ها و گویش‌های بومی گفت: این گزارش اقتضاعاتی را برای ما به وجود آورده و نباید این گزارش را نادیده بگیریم و بنابراین حداقل دو حوزه پیش روی ما هست. با این دهه‌ای که یونسکو اعلام کرده ما چه نقشی می‌توانیم در این فعالیّت جهانی ایفا کنیم و این مستلزم حضور مسئولان یونسکو ایران هم هست.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: آقای پاکتچی که نمایندۀ ایران در یونسکو هستند برای شرکت در همایش سفرا که در جریان هست از پاریس به تهران آمده‌اند. من نیز در این همایش روز یکشنبۀ آینده سخنرانی خواهم کرد  و در این همایش ضمن دیدار با آقای پاکتچی دربارۀ موضوع زبان‌ها و گویش‌های ایرانی با او سخن خواهم گفت.

او افزود: بسیار خوب است تا زمانی که نمایندۀ یونسکو در ایران هستند نتایج نشست‌هایمان را به ایشان منتقل کنیم و پیگیر باشیم که یونسکو در راستای گویش‌پژوهی چه کمکی می تواند به ما بکند. البته کمک‌های یونسکو جنبۀ مالی نخواهد داشت؛ امّا، از جنبه های دیگر اهمّیّت دارد.

حداد عادل ادامه داد: ضرورت دارد که ما با نمایندۀ یونسکو در ایران و سازمان یونسکو ارتباط مستمر داشته باشیم و باید از کارگروه‌ها گویش‌پژوهی مطلع باشیم و دستاوردهای خودمان را با یکدیگر مبادله کنیم. از نظر ما  در فرهنگستان زبان و ادب فارسی هیچ مشکلی وجود ندارد که کارهایی که در زمینۀ گویش‌پژوهی انجام می‌دهیم به نام هر سه مجموعۀ گویش‌پژوهی منتشر کنیم. برای ما مهم ایران است. اگر امروز‌ اعتباری داریم به خاطر ایران است و ما نباید هیچ‌نوع رقابتی میان خودمان احساس کنیم. ما امیدواریم که فعالیت‌هایمان تنها منحصر به برگزاری این نشست‌ها نباشد و در دل این نشست‌ها نشست‌های متعددی شکل بگیرد و پژوهشگران هر سه مجموعه با هم همکاری و ارتباط تناتنگ کاری داشته باشند و در فصل تابستان میهمان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی باشیم.

حداد عادل ادامه داد: برگزاری و تداوم نشست هم‌اندیشی گروه‌های گویش‌پژوهی موجب نوعی هم‌افزایی فعّالیّت‌های سه گروه، آمادگی برای تقسیم کار و پرهیز از دوباره‌کاری می‌شود و دستاورد آن بی‌شک برای سه گروه ارزشمند خواهد. امیدوارم درآیندۀ نزدیک با برخی از دانشگاه‌ها که علاقه دارند در این زمینه فعّالیّت کنند نیزهمکاری کنیم و پایان‌نامه‌های متعددی نیز در این حوزه نوشته و دفاع شود.

او در ادامه با اشاره به مسئلۀ هویّت ملّی گفت: هویّت ملّی وحدت است و وحدت هم همیشه شامل کثرت می‌شود و سکه‌ای است که دو رو دارد هر وقت شما صحبت از وحدت می‌کنید معلوم است که کثرتی بوده که به وحدت رسیده است و در فلسفه ما بحثی داریم که هر چه تکثّر بیشتر باشد، وحدت قوی‌تر است. بنابراین ما نباید از تکثّر گویش‌ها وحشت کنیم.

حداد عادل ادامه داد: اگر برنامه‌ریزی کنیم می‌توانیم وحدت نیرومندی حول زبان فارسی ایجاد کنیم که هم به زبان فارسی مدد برساند و هم برای گویش‌ها مهم باشد. اما اگر در این حوزه مدیریت نکنیم این تکثّر به ضرر هویّت ملّی تمام  می‌شود. کما‌این‌که در دشمنی‌هایی که تجزیه‌طلبان علیه ایران در قدم اول سراغ تکثّر زبانی می‌روند. بنابراین کاری که ما می‌کنیم صرفاً کاری پژوهشی و دانشگاهی نیست بلکه کاری است که با مسائل مهم کشور مثل امنیّت و هویّت ملّی ارتباط دارد و ما می‌توانیم در چهارچوب مسائل کشور کار خودمان را انجام بدهیم.

محمّد دبیرمقدّم، معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در ادامۀ این نشست گفت: اگر ما نگاهی به سابقۀ فعالیت و مطالعات گویشی این سه نهاد بکنیم می‌بینیم هر کدام مسیری را پیموده‌اند که خوشبختانه نتایج سودمندی هم در بر داشته است. پژوهشگاه علوم انسانی یا مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی پیشین که بخشی از تجربه و امکانات فرهنگستان دوم را در اختیار دارد آثار ارزشمندی را در حوزۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی و‌‌ همچنین زبان‌ها و گویش‌های باستانی ایران منتشر کرده است که این  دو حوزه به باور من ارتباط بسیار تنگاتنگی با هم دارند.

او افزود: مسیری را که خودم در زمینۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی طی کرده‌ام را مسیری امیدآفرین می‌دانم.

این زبان‌شناس در ادامه سخنانش گفت: همکارانی که در گروه زبان‌ها وگویش‌های ایرانی شاغل هستند، بخش زبان‌های کهن‌ ایرانی را منفکّ از مطالعات گویشی نبیند و در نظر نگیرند.

 او ادامه داد: پرسشی همیشه پیش روی ما و هر ایران‌شناسی هست که تعداد زبان‌ها و گویش‌های رایج در ایران چه عددی است. این دست برگی که همکاران میراث فرهنگی تهیه کرده‌اند به ما می‌گوید این تعداد قابل ملاحظه است.

محمد دبیرمقدم در ادامه خاطرنشان کرد: بنابراین موضوع گفت‌‌‌وگو و اهمیّت آن کاملاً روشن است. فرهنگستان در حوزۀ گویش‌پژوهی کتاب‌های ارزشمندی منتشر کرده است. استان فارس را روستا به روستا پیمایش کرده و داده تهیه کرده است.

او ادامه داد: یکی از کارهای مشترکی که این سه نهاد می‌توانند انجام بدهند این است که به جمع‌بندی منسجم برسند که مطالعۀ گویشی باید چه نوع اطلاعاتی را در بر داشته باشد. یعنی به بیان ساده باید در پژوهش‌های گویشی به سمت نوشتن دستور مختصر زبان هر منطقه برویم و برای هر گویش باید صرف و نحو بنوسیم و مثال‌ها متناسب با مطالبی باشد که در پژوهش به آن‌ها پرداخته شده است. در برخی از کتاب‌های گویشی شاهد تنها به زبان حال هستند.

این عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: در کتاب‌های گویشی باید قصه داشته باشیم و همراه کتاب‌های گویشی فایل باید منتشر شود. همراه کتاب‌هایی که در فرهنگستان زبان فارسی منتشر می‌شود لوح فشرده‌ی هم ارائه می‌شود؛ امّا، چون دیگر لوح فشرده رایج نیست، باید کارهای دیگری کرد.

 او افزود: بنابراین یکی از کارهایی که باید انجام بدهیم این است که شیوه‌نامۀ مشترکی برای کارهای گویش‌پژوهی‌مان داشته باشیم. باید بدانیم چه نوع اطلاعاتی و چه حجم از اطلاعات را گردآوری کنیم. از ما انتظار می‌‌‌رود که در این دوره امکانات ضبط و فیلمبرداری وجود دارد؛ از این گویش‌های محلی؛ لحن، صوت، آهنگ، تکیه و مانند آن را ثبت و ضبط کنیم و حفظ کنیم. بنابراین یک کار متمایزی که می‌شود کرد این است که یک کتابخانۀ رقمی دیجیتال از زبان‌ها وگویش‌های محلی ایران شامل قصه‌هایی با صدای گویش‌ورِ خانم و آقا راه‌اندازی کنیم.

او در ادامۀ سخنانش گفت: باید از امکانات سه نهاد برای راه‌اندازی این کتابخانه بهره برد. همچنین ضرورت تدوین شیوه‌نامۀ گویش‌پژوهی احساس می‌شود و این موضوع باید در دستور کار گروه قرار گیرد و با یونسکو برای بررسی زمینۀ همکاری‌ها وارد تعامل و گفت‌وگو شویم.

مژگان اسماعیلی، عضو هیأت علمی پژوهشكدۀ زبان‌شناسی، كتیبه‌ها و گویش گفت: در نخستین نشست گویش‌پژوهی که به میزبانی فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد با ظرفیت‌ها و فعالیت‌های سه گروه گویش‌پژوهی آشنا شدیم و دراین نشست مقرر شد تا فعالیت‌های این سه مجموعه به گونه‌ای همسو با هم پیش برود و از هرگونه دوباره کاری تکراری پرهیز شود.

از این رو مقرر شد که با هم تقسیم کار کنیم تا فعالیت‌های حوزۀ گویش‌پژوهی زودتر به بار بنشیند.

او افزود: با توجه به این که یونسکو دهه ۲۰۲۲-۲۰۳۲ را به‌عنوان «دهۀ زبان‌های بومی» معرفی کرده است تا شرایط بهتری برای نگهداری و احیای این زبان‌ها فراهم آید، ازاین‌رو با  توجه به این که زبان‌ها و گویش‌ها اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است، این وظیفۀ ماست که بیش از گذشته در این زمینه فعالیت‌هایمان را هماهنگ کنیم.

او از زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به‌عنوان ثروت ملّی یاد کرد و گفت: برای این که ما بتوانیم این موضوع را از حالت نظری خارج کنیم؛ ضرورت برگزاری نشست‌های گویش‌پژوهی بیش از گذشته احساس می‌شود تا با بررسی مشکلات و موانع بتوانیم نقشۀ راهی برای گردآوری و به سامان رساندن گنجینۀ گویش‌ها و زبان‌های ایرانی ترسیم کنیم و این نقشۀ راه در دستور کار در برنامۀ سازمان‌ها و نهادهایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند مورد استفاده قرار گیرد و اعتباراتی نیز برای اجرایی شدن این دستور کار در نظر گرفته شود.

اسماعیلی ادامه داد: درحال‌حاضر هفت هزار گویش در ایران وجود دارد که نزدیک به چهل درصد این گویش‌ها در معرض خطر فراموشی هستند و این زنگ خطری برای همه است و باید در جهت حفظ و احیای این زبان‌ها بکوشیم.

او افزود: اگر قرار است که کاری پیشرفت بکند ما نیازمند چهارچوب و اصول مشخصی هستیم و باید با تدوین چهارچوب مشخص در جهت حفظ  زبان‌ها و گویش‌های محلّی بکوشیم و با این شیوه هویّت ملّی‌مان را نیز تقویت کنیم.

درادامه از نرم‌افزار واژه‌گزینی گویش‌بنیاد که فاطمه حیدری در فرهنگستان زبان و ادب فارسی طراحی و تولید کرده است، رونمایی شد.

همچنین در‌‌ این نشست عفّت امانی، پژوهشگر گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، بر ضرورت برگزاری کارگاه‌های آموزشی گویش‌پژوهشی به منظور تربیت کارشناسان علاقه‌مند تأکید کرد.

همچنین در این نشست فریار اخلاقی به‌عنوان نمایندۀ پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، مجید طامّه از فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مسعود قیّومی از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به‌عنوان اعضای کارگروه همکاری‌ای مشترک انتخاب شدند.

این هم‌اندیشی با هدف تبادل تجربیّات و اطلاع گروه‌های گویش‌پژوهی از چندوچون فعّالیّت یکدیگر برگزار شد تا این گروه‌ها بتوانند در پیشبرد مطالعات گویشی در ایران به هم یاری برسانند و در صورت لزوم برخی از طرح‌های پژوهشی و علمی خود را به‌صورت مشترک پی بگیرند.

در این نشست غلامعلی حدّاد عادل، محمّد دبیرمقدّم، مجید طامّه، عفّت امانی از فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ سیروس نصراله‌زاده، مسعود قیّومی و امید طیب‌زاده از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و مژگان اسماعیلی، فریار اخلاقی، رضا امینی از پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری سخن گفتند.

منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی