هویت مستقل فلسفه اسلامی در مقابل فلسفه یونان

1401/7/27 ۰۹:۴۷

مجلد نخست كتاب «تاریخ عمومی فلسفه اسلامی بالمعنی‌الاعم یا برآمده تفاعل اسلامیات و یونانیات» اثر منوچهر صدوقی سها، با شمارگان ۱۵۰ نسخه، ۹۲۸ صفحه و بهای ۲۰۰ هزار تومان از سوی انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی روانه بازار نشر شده است.

درآمد: مجلد نخست كتاب «تاریخ عمومی فلسفه اسلامی بالمعنی‌الاعم یا برآمده تفاعل اسلامیات و یونانیات» اثر منوچهر صدوقی سها، با شمارگان ۱۵۰ نسخه، ۹۲۸ صفحه و بهای ۲۰۰ هزار تومان از سوی انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی روانه بازار نشر شده است. حسن سید عرب عضو هیات علمی دانشنامه جهان اسلام طی نوشتاری به معرفی این كتاب پرداخته است كه در ادامه آن را می‌خوانید.

حسن سید عرب: كتاب «تاریخ عمومی فلسفه اسلامی بالمعنی الاعم یا برآمده تفاعل اسلامیات و یونانیات» اثر منوچهر صدوقی سها از آخرین تقریرهایی است كه درباره هویت و رویدادهای فلسفه اسلامی صورت گرفته و از این حیث اهمیت فراوان دارد و از دو جنبه صورت و محتوا بررسی آن بسیار ضروری است. قبل از این رویكرد، آنچه بیش از همه اهمیت فراوان دارد اساس رویكرد هویتی این كتاب به فلسفه اسلامی است كه می‌توان آن را از معدود منابع هویت‌محور در گزارش از تاریخ فلسفه اسلامی دانست. بنابراین این تمایل ذاتی كتاب حاضر باید در دو بخش صورت و محتوا مورد توجه قرار گیرد كه در حقیقت راهگشای محتوا و نیز درك دقیق عنوان ظاهر كتاب خواهد بود. قلمرو هویت در این كتاب اساس تالیف آن و نیز جوهره دیدگاه مولف است كه تمام فروع مطالب نیز بر آن استوار است. كتاب در میان منابع تالیفی و ترجمه شده از تاریخ فلسفه اسلامی، از معدود منابعی است كه در آن هویت تاریخ فلسفه اسلامی برگرفته از متون برجای مانده از آن است.

اهمیت مقدمه كتاب

ادعای اصلی پژوهش به وضوح و مطابق معیارهای مطرح شده در كتاب بیان شده است. مهم‌ترین قسمت كتاب، مقدمه نسبتا مفصل آن است كه مولف محترم اساس دیدگاه‌های خود را در آن طرح كرده و خوانش مطالب بعدی مقدمه و حتی متونی كه به عنوان نمونه به آن استناد شده، بدون درك مقدمه كتاب ممكن نیست.

اساس ادعای اصلی كتاب این است كه فلسفه اسلامی و ماهیت آن برگرفته از دیدگاه متمایز حكیمان مسلمان از فلسفه یونان است و از این رو می‌توان به اصالت فلسفه اسلامی قائل شد. این دیدگاه مرز فلسفه اسلامی یعنی هویت آن را با بزرگ‌ترین كانون تاریخی فلسفه در جهان یعنی فلسفه یونان معلوم می‌كند. بر این اساس می‌توان یكی از مهم‌ترین اقدامات مولف محترم را در تعیین این مرز دانست كه به عنوان دیدگاه اصلی خود در آن طرح كرده است.

بندها یا پاراگراف‌ها دست‌كم در مقدمه كتاب، به‌طور منطقی تفكیك شده و مخاطب، در هریك از بندها كتاب با مطلبی نو و در عین حال متصل به مطالب قبل آشنا می‌شود. این روش تالیف، موجب شده تا مولف محترم به راحتی بتواند دیدگاه خود را در قالب بندهای گوناگون طرح و تدوین كند. بندهای كتاب از این حیث سلسله‌پیوسته به متونی است كه برگزیده‌های آن در متن كتاب نقل و طرح شده است.

هر بند یا پاراگراف جمله اصلی، دارای وحدت و انسجام است و از این حیث در هر بند می‌توان نظم منطقی و فكری مولف محترم را در قالب جملات و مطالب به خوبی قابل بررسی دانست.

از این رو به نظر می‌رسد طرح تالیفی كتاب در قالب این بندها به صورت وحدت غیر قابل گسست طرح شده و در عین كثرت، دارای وحدت موضوعی ویژه است و نشان می‌دهد كه چگونه می‌توان در هر بند و نیز در پیوست و درك وحدت هر یك از بندهای مقدمه، به بررسی عنوان اصلی كتاب پرداخت.

 بنابراین وحدت تالیفی هر یك از این بندها، گویای انسجام تالیفی كتاب است.

آنچه بیش از همه در ساختار صوری كتاب اهمیت دارد مویدهای هر بند به ویژه در مقدمه آن است. به گونه‌ای كه تمام مطالب مقدمه به شیوه‌ای خاص دارای مویدهایی است كه در خلال آن محتوای بندهای پیشین تایید شده یا آن را از استحكام برخوردار می‌كند.

از این رو محتوای صوری كتاب دارای نظر مولف محترم و نیز مویدهایی است كه بر اساس آرای طرح شده در كتاب قابل تایید می‌شود.

هویت مستقل فلسفه اسلامی

نمی‌توان با نظر مولف محترم كتاب مخالف بود زیرا تایید هویت مستقل فلسفه اسلامی موجب تحكیم هویت عقلی و نظری مسلمانان به ویژه ایرانیان در طول تاریخ می‌شود و نسبت آنان را با انواع و اقسام علوم در طول تاریخ معلوم می‌كند. استدلال مولف محترم در خلال مقدمه‌ای كه به كتاب حاضر نوشته به وضوح معلوم است و نمی‌توان بدون بررسی آن درباره كتاب داوری كرد. ادعای اصلی كتاب هویت مستقل فلسفه اسلامی در مقابل فلسفه یونان است اما مولف محترم تنها به این ادعا اكتفا نكرده و با چندین استدلال به اثبات نظر خود در این باره پرداخته است.

 بعلاوه بخش دوم كتاب یعنی متون برگرفته از آثار حكیمان مسلمان نشان می‌دهد كه چگونه برای اثبات ادعای اصلی و مستدل طرح شده در كتاب از آن متون كمك می‌گیرد.

ادعا و استدلال مولف محترم در این كتاب درباره هویت فلسفه اسلامی همسوی با مطالب مقدمه و نیز متون برگزیده در آن است.

از این رو نمی‌توان با ادعای او مخالفت كرد اما استدلال‌های او را پذیرفت. بنابراین طرح تدوین كتاب از این حیث برگرفته از همسویی ادعا و استدلال است و یكی بر دیگری رجحان ندارد زیرا یك غایت را دنبال می‌كند و حتی در متون استشهای و استنادی نیز می‌توان چنین رویه‌ای را دید و شاید بتوان ادعا كرد طرح مقدمه مفصل كتاب حاضر برگرفته از شیوه قدما در اثبات هویت فلسفه اسلامی است و در طریق استدلال‌های نو تدوین یافته است.

كتاب حاضر تحقیق معیار در تفسیر هویت فلسفه اسلامی است. از این جهت می‌توان آن را معیار دانست كه از اساس، برگرفته از متون است و برای تبیین اصالت و هویت یك پدیده تاریخی به متون و منابع دست اول و كهن آن استناد می‌كند.

منابع دست اول

بخش دوم كتاب حاضر كه بسیار مهم است از بخش‌هایی محسوب می‌شود كه جزو منابع دست اول آن است. یعنی مولف محترم برای تبیین نظریه خود درباره هویت مستقل فلسفه اسلامی به این منابع استناد كرده و البته استناد او بیش از این است و در اصل متون آمده است. از این دیدگاه می‌توان نوع ارجاع و استنادات آن را درون كتابی دانست زیرا براساس این نظریه ضمن اینكه در مقدمه نظریه‌پردازی شده در بخش دوم به صورت استنادی و ارجاعی مطرح شده است.

برداشت مولف محترم از منابع كاملا درست است زیرا حتی نگاه مختصر به منابع به لحاظ محتوایی در بخش دوم نشان می‌دهد كه چگونه محتوای آن با نظریه مولف همسو است. از این رو یكی از مهم‌ترین قسمت‌های كتاب كه به راحتی نظریه مولف محترم را تایید می‌كند، محتوای متون دست اولی است كه در خلال طرح و انتخاب آن درباره هویت مستقل فلسفه اسلامی درباره آن سخن گفته شده است. مولف محترم در گزینش این منابع، سلیقه‌ای عمل نكرده بلكه روند تاریخی آن نشان می‌دهد كه هویت مستقل تاریخی فلسفه اسلامی را به ترتیب تاریخی از متون فلسفه اسلامی گزینش كرده و معتقد است كه این هویت به‌طور تاریخی از آغاز تاكنون رو به كمال بوده است.

نقل قول‌ها، مستند به منابع است و نه تنها مستند بلكه بر اساس گزیده متون جمع‌آوری شده و بر این اساس می‌توان آن را موید نظریه مولف محترم در طرح نظریه مستقل بودن فلسفه اسلامی دانست. بنابراین به نظر می‌رسد انتخاب متون و گزینش نوشته‌های دست اول در این باره، به وضوح به نظریه مولف محترم كمك ویژه می‌كند و آن را به گونه‌ای مبرهن می‌سازد. از این رو دوستداران فلسفه اسلامی برای اثبات هویت مستقل فلسفه اسلامی باید به شیوه این كتاب تاسی كنند زیرا ادعای مستقل بودن این حوزه معرفتی و عقلی نشان می‌دهد كه چگونه می‌توان با استناد به متون به نسبت تاریخی و هویتی فلسفه اسلامی در نسبت با فلسفه یونان اندیشید.

منبع: روزنامه اعتماد