تاریخ گمرک و گمرک‌خانه در ایران

1400/8/16 ۰۹:۲۴

گمرک ایران یکی از کهن ترین سازمان‌هایی است که همواره وظیفه اعمال نظارت و ایجاد درآمد در مبادی ورودی و خروجی را عهده دار بوده است. می‌توان گفت که پیشینه این سازمان همزمان با دولتمردان درایران است. براساس منابع موجود از بیست و پنج سده پیش در مرزهای کشور دفاتر گمرکی وجود داشته و دریافت حقوق و عوارض از کالاهای بازرگانی رسم بوده است.

کتاب «تاریخ گمرک و گمرک‌خانه در ایران» به نگارش علیرضا آریان‌پور منتشر شد.

مریم نوری: گمرک ایران یکی از کهن ترین سازمان‌هایی است که همواره وظیفه اعمال نظارت و ایجاد درآمد در مبادی ورودی و خروجی را عهده دار بوده است. می‌توان گفت که پیشینه این سازمان همزمان با دولتمردان درایران است. براساس منابع موجود از بیست و پنج سده پیش در مرزهای کشور دفاتر گمرکی وجود داشته و دریافت حقوق و عوارض از کالاهای بازرگانی رسم بوده است. پس از هخامنشیان در مرزهای حکومت اشکانی نیز کالاهای ورودی و خروجی در لوح‌های مخصوص ثبت و حقوق دریافت می‌شد. در پیمان‌های میان ساسانیان و رومیان بارها از گمرک یاد شده است. در دوره اسلامی نیز در مرزهای ایران همان رسوم و مقرراتی که در زمان ساسانیان رایج بود اجرا می‌شد.

در منابع تاریخی هر دوره از تاریخ ایران به فعالیت این سازمان مالی و نظارتی اشاره شده است. از دوره صفویه به بعد جهانگردان اروپایی هم آگاهی‌های ارزشمندی درباره گمرک و گمرکخانه درایران به دست داده‌اند. ادامه نابسامانی اقتصادی در دوره مظفرالدین‌شاه قاجار دولتمردان را به نقش حساس گمرک آگاه و آنان را ناگزیر ساخت که رایزنانی را از کشور بلژیک برای سازمان دهی، تعیین تعرفه، مدیریت و خدمت در ستاد گمرک ایران و گمرکخانه‌های ایالت‌ها دعوت نمایند و ازاین زمان نقش گمرک در سرنوشت اقتصاد کشور اهمیت و حساسیت بیشتری یافت. در سده اخیر درجهت نوسازی و بهسازی این سازمان گام‌های بلندی برداشته شد.

کتاب «تاریخ گمرک و گمرک‌خانه در ایران» در واقع سرگذشت فعالیت و نقش گمرک و گمرکخانه در طول تاریخ ایران است که می‌تواند مورد بهره برداری پژوهندگان تاریخ اداری و بازرگانی کشور و دیگر علاقه مندان قرارگیرد. آنچه در این کتاب فراهم آمده، مطالبی است که طی سال‌های متمادی، از لابه لای تاریخ‌های عمومی و محلی، منابع جغرافیایی، اسناد، قراردادها، معاهدات، سفرنامه‌ها، لغت نامه‌ها، دیوان‌های شاعران و متونی از این دست بیرون کشیده شده و به رشته تحریر در آمده است. اطلاعات به‌دست آمده بر اساس ترتیب تاریخی تدوین شده است و از کهن ترین روزگار که دولت ایران شکل گرفته و بازرگانی خارجی و داخلی رونق یافته تا این زمان، در حد توان مورد بررسی قرار گرفته است. عکس‌های شخصیت‌ها و بناها و تصویر برخی اسناد، از منابع گوناگون فراهم شده که خود بخش مهمی از این پژوهش است. امید است مورد بهره برداری پژوهشگران , علاقه مندان و اهل نظر قرار گیرد.

فهرست مطالب گنجانده شده در کتاب عبارت است از:

پیشگفتار

انواع مالیات

پیدایش تجارت در نجد ایران

آغاز دولتداری ایرانیان

جهانگشایی هخامنشیان

حکمرانی سلوکیان

شکوه دوباره ایران در دوره اشکانیان

فرمانروایی ساسانیان

گشوده شدن سرزمین ایران به دست سپاهیان عرب

چیره شدن خاندان اموی بر سرزمین‌های اسلامی

استقرار عباسیان به عنوان دومین حکمرانی اعراب

طاهریان نخستین سلسله ایرانی در دوره اسلامی

دولت صفاریان

دیلمیان آل بویه

دوره سامانیان آغاز شکوفایی فرهنگ ملی

سلطنت غزنویان

فرمانروایی سلجوقیان

استقرار اتابکان در جنوب

دوره خوارزم شاهیان

حمله مغول و استقرر دولت ایلخانان

سلسله ملوک الطوایفی

ترکمانان آق قویونلو

فرمانروایی صفویان

یکپارچگی کشور در عصر نادرشاه

سلسله زند

برقراری سلسله قاجار

انقراض قاجاریان و تحولات سده اخیر

مسئولان گمرک ایران از دوره تصدی بلژیکیان تا انقلاب اسلامی

پیروزی انقلاب و استقرار جمهوری اسلامی ایران

رئیسان کل گمرک از سال 1357 خورشیدی تا امروز

نمایه نامه

فهرست نام‌ها

فهرست جای‌ها

پایه‌های نگاشته

کتاب «تاریخ گمرک و گمرک‌خانه در ایران» به نگارش علیرضا آریان‌پور توسط انتشارات طهوری در سال 1399 با 602 صفحه و قیمت 185000 تومان چاپ و روانه بازار گردید.

کتاب حاضر با شماره بازیابی 601937 در کتابخانه مجلس موجود و قابل دسترسی پژوهشگران گرامی است.

منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی