پیشروی فرهنگ ایران در ژاپن / پروفسور ئه‌ایچی ایموتو- بخش پنجم و پایانی

1393/6/12 ۱۰:۵۳

آنچه در پی می‌آید، نمونه‌هایی از تأثیرات فرهنگی ایران است كه از اواخر دوره ساسانی و با عبور گروهی از پناهندگان ایرانی از چین، به ژاپن راه یافت، به روایت كتاب «آسوكا و پارس» (پیشروی فرهنگ ایران به شرق). متن حاضر تلخیصی بسیار فشرده از فصل نخست كتاب است.

ترجمه قدرت‌الله ذاكری /  اشاره: آنچه در پی می‌آید، نمونه‌هایی از تأثیرات فرهنگی ایران است كه از اواخر دوره ساسانی و با عبور گروهی از پناهندگان ایرانی از چین، به ژاپن راه یافت، به روایت كتاب «آسوكا و پارس» (پیشروی فرهنگ ایران به شرق). متن حاضر تلخیصی بسیار فشرده از فصل نخست كتاب است.

عید سال نو

ایرانیان روز اعتدال بهاری را سال نو قرار داده‌اند. از دورة سومریان اعتدال بهاری محل تغییر سال بود. برای استقبال از بهار در طی نود روز بعد از انقلاب زمستانی، آیینهای زمستانی برگزار می‌شد؛ از جمله، چهل روز اول را «چلّه بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چلّه كوچك» می‌گفتند. افزون بر اینها یك ماه دیگر می‌گذرد تا به استقبال عید اعتدال بهاری بروند، با طلب احیای خورشید كه در معرض مرگ قرار گرفته است و همانند چهل روز روزه‌داری در دین مسیحیت زندگی توأم با پرهیز را ادامه می‌دادند. با گذشت چهل روز، «ریشّوُن» فرا می‌رسید و دوباره وارد بیست روز پرهیز می‌شدند تا به ماه قبل از اعتدال بهاری برسند. آخرین ماه را به دو قسمت تقسیم می‌كردند. در دو هفتة پایانی از پرهیز رهایی می‌یافتند و با نظافت خانه و خرید، مقدمات سال نو را فراهم می‌كردند.

«مراسم شوُنی‌ئه»30 نیز مراسمی برای استقبال از اعتدال بهاری با گذراندن دوران پرهیز در جشن زمستانی است. در تقویم قدیم از روز شانزدهم ماه یازدهم تا چهل‌روز بعد (یعنی حدود ریشّون)، در معبد تودای انواع آیینهای مختلف سال ‌نو با رونق تمام انجام می‌شد. این زمان قابل انطباق با مراسم چلّه در آیین زمستانی ایران است. در تقویم خورشیدی، ریشّون چون كمی قبل از سال ‌نو است، اغلب تغییر سال را دو بار جشن می‌گرفتند.

عید سال ‌نو در تقویم قدیم به دو بخش تقسیم می‌شد: از روز اول تا روز هفتم و از روز هشتم تا روز پانزدهم كه «عید كوچك» است. پایان یافتن عید كوچك از روز شانزدهم تا روز چهاردهم ماه دوم (یعنی حدود سی ‌روز)، قابل انطباق با یك ماه بعد از چله كوچك در ایران است.

توری

در دورة آسوُكا تحت تأثیر فرهنگ ایرانی، بناهای مشابهی ساخته شد. بناهای سنگی ساكافوُنه‌ایشی31 در بقایای شهر آسوكا، این چنین‌اند. در سال 602 «معبد كوریوُ» ساخته شد و در سال 605 به نوتوری دستور داده شد تا تندیسی به ارتفاع حدود 8/4 متر بسازد. اسم توری (tori، به معنی پرنده) ممكن است برگرفته از نام حیوانات باشد؛ اما اگر بخواهیم با توجه به نام پدرش گمانه‌زنی نمائیم، می‌توان گفت كه نامی ایرانی است؛ چنان كه مردمان اطراف افغانستان امروزی، تور یا توری / تورانی خوانده می‌شدند. «تور» اشاره به پهلوانی در اشعار حماسی ایران هم دارد. دختر خسروپرویز ساسانی هم توران‌دخت نام داشت. آهنگ «توراندخت» پوچّینی 33 نیز برگرفته از نام ایرانی است. تاسنا (نام پدر توری) برگرفته از تاشناك (از وسایل نجاری) و به معنی هنرمند است.

در خاندان كوراتسوكوری، شخصی به نام فوكوری (Fukuri) وجود دارد كه همراه ایموكو به دربار سوئی چین رفت؛ اما هنگامی كه ایموكو به ژاپن برگشت، فوكوری با او نیامد. فوكوری در زبان فارسی (یعنی زبانی كه خانواده‌اش به آن صحبت می‌كردند) برگردان تلفظ «پوهر» است، شكل قدیمی «پور» به معنی «پسر» كه در اسم شاپور (پسر شاه)، فرمانروای ساسانی هم دیده می‌شود.

مسافران تُُخاری

در سال 654 دو مرد و دو زن از تُخارستان و یك زن از كشور شائه (سغد) به سواحل هیوگا رسیدند. این گروه تخارستانی همراه با زن شائه‌ای در دربار حاضر شدند. تخارا به صورت «توكارا» هم نوشته و تلفظ می‌شود. در سال657 دو مرد و چهار زن از تخارستان به كیوشو32 رسیدند كه با اسبهای چاپاری تا پایتخت استقبال شدند. در همین سال در غرب معبد آسوكا، شومیسن ساخته شد و مراسم اورابون برگزار گردید و از تخاری‌ها پذیرایی به عمل آمد.

این شومیسن نوعی كعبه بود كه در عزاداری هم مورد استفاده قرار می‌گرفت. در سال 588 حكومت پائكچه، استخوانهای بودا را پیشكش كرد و راهبین، سازندگان معبد، سازندگان سفال، نقاشان و... زیادی را به ژاپن فرستاد كه آنها معبد آسوكا را ساختند. نام این صنعتگران در زبان چینی قدیم یا كره‌ای قدیم قابل شرح نیستند؛ اما اگر كسی ایران‌شناسی خوانده باشد، با یك نظر آنها را می‌شناسد.

قبل از سقوط سلسله ساسانی (588م) مهاجران زیادی از تخارستان كه جزء ایران شرقی بود، به شرق آمدند. تخاری‌هایی كه شناور به سواحل كیوشو رسیدند، به نظر می‌آید نسل دوم و سوم كسانی بودند كه به چین مهاجرت كردند و تا حدودی هم با زبان چینی آشنا بودند. گفته می‌شود چون آنها بلافاصله بعد از سقوط ساسانیان آمدند، پس هدفشان تقاضای نیرو بود؛ اما این قابل پذیرش نیست.

در روز اول ماه اول، زن شائه‌ای به همراه یك زن ایرانی دیگر كه همسر دارا بود، پادشاه فراری پائكچه و كاركنان شیلایی، در قصر حاضر شدند و دارو و گنجینه‌هایی تقدیم كردند. این افراد به عنوان افراد حوزة فرهنگ با خاندان شاهی در دربار ملاقات كردند.

در سال 660 «كنزوهاشی داچی‌آ» اهل تخارستان، با اندیشة برگشت به زادگاهش، پیكی را برای ابلاغ پیامش فرستاد كه: «چون دوباره برخواهم گشت و خدمت خواهم كرد، پس همسرم را گروگان می‌گذارم.» او خود همراه با گروهی ده‌نفری به راه دریای غرب رفت. كنزو (Kenzu ) اشاره دارد به هندوك (هندی) در زبان فارسی، هاشی (Hashi) اشاره دارد به پارسیك (ایرانی) و با هم نشان‌دهندة پاكستان و افغانستان امروزی (شامل تخارستان) می‌شوند كه جزئی از قلمرو امپراتوری ساسانی بودند و پس از فروپاشی ساسانیان، جزء قلمرو اسلام شد. «داچی‌آ» برگردان تلفظ «دارآ» و به عبارتی «دارا» است. داریوش بزرگ را در فارسی باستان دارایاواوش می‌خواندند؛ اما در فارسی رایج دارا نامیده می‌شود. نام شاهان تاریخی و پهلوانان را بدون هیچ تردیدی عموم هم استفاده می‌كردند، پس لزومی ندارد داچی‌آ را یكی از خاندان شاهی بدانیم.

تخاری‌هایی را كه در سال 657 به ژاپن آمدند، به صورت اهل دارا (Darajin) نوشته‌اند. آیا اینان نشان‌دهندة گروه دارا نیستند؟ چون داچی‌آ روز بعد از انجام مراسم اورابون ژاپن را ترك كرد، پس می‌توان گفت او شخصیت محوری گروه دارا بود كه سه سال قبل‌تر به ژاپن آمده بودند. آنها هنگامی كه شناور به ساحل ژاپن رسیدند، محل تولد خود را نوشتند و به مأموران دولتی ژاپن نشان دادند.

با توجه به «نیهون شوكی» می‌فهمیم كه از دورة امپراتور سوشون به بعد، بارها ایرانیانی به ژاپن آمدند. قبل از آن هم بی‌شك در دورة هخامنشی، اشكانی و ساسانی، ایرانیانی به ژاپن آمده بودند. یكی از این گروهها، داستان یهودی یعقوب را به ژاپن آورد كه بر افسانه‌های ژاپنی تأثیر گذاشت.

كنزوهاشی داچی‌آ همراه با گروه‌ دهها نفره خود، رو به سوی دریای غرب بر كشتی نشست و به كشور خود بازگشت و این آشكار می‌كند كه ایرانیها، به‌خصوص آنها كه فارسی حرف می‌زدند، زیاد بودند؛ اما اثر زبان سُغدی در منابع ژاپنی تقریباً صفر است. احتمالاً زمانی كه سغدی‌ها به ژاپن آمدند، زبان فارسی را به كار می‌بردند.

پی‌نوشتها:

30 : shunie نام مراسم نیایشی است كه جهت دعا برای رونق و قدرتمند شدن ملت در ماه دوم تقویم قدیم برگزار می‌شد. این مراسم در حال حاضر در فاصلة روز اول تا پانزدهم ماه مارس برگزار می‌شود كه مراسم تالار نیگاتسو معبد تودای بسیار مشهور است.

31: sakafuneishi بناهای سنگی دوران باستان كه در روستای آسوكا در شهرستان نارا كشف شده‌اند.

32. یكی از چهار جزیرة اصلی ژاپن كه به سبب نزدیكی به قاره‌ آسیا، در وهله نخست از كره به این جزیره وارد می‌شوند.