آئین سماع مولویه

1390/9/27 ۰۳:۳۰

سعید کردمافی از مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به عنوان آخرین سخنران همایش مولانا در آخرین روز این همایش با موضوع آئین سماع مولویه به مثابه منبعی برای شناخت موسیقی قدیم ایران این گونه آغاز کرد.

به گزارش روابط عمومی همایش مولانا، سعید کردمافی از مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به عنوان آخرین سخنران همایش مولانا در آخرین روز این همایش با موضوع آئین سماع مولویه به مثابه منبعی برای شناخت موسیقی قدیم ایران این گونه آغاز کرد.

اگرچه دراویش مولویه، فرقه خود و مهمترین منسک این فرقه ــ مراسم آئین ــ را مبتنی بر اندیشه‌های عارف و شاعر ایرانی، مولانا جلال‌الدین بلخی می‌دانند، اما آنچه امروزه به عنوان مراسم آئین سماع مولویه شناخته می‌شود، همچون بسیاری از پدیده‌های دیگر در فرهنگ بشری، حاصل برخورد و آمیختگی عناصر متعدد و گاه متنوع فرهنگی است، که شاید ردیابی دقیق همۀ این عناصر، در آثار و تفکرات مولانا چندان ساده نباشد. البته هریک از رگه‌های مذکور را می‌توان به عنوان یک گزاره فرهنگی مستقل، در یک گفتمان خاص مورد موشکافی قرار داد. مراسم آئینی ـ موسیقایی دراویش چرخان، به واسطۀ ارتباط مستمر و مفید این فرقه با دربار عثمانی، بیش از همه گونه‌های موسیقی مذهبی در آناطولی، با موسیقی کلاسیک درباری پیوند خورده است. این آمیختگی تا حدی است که به سختی می‌توان مرزی مشخص (به لحاظ تاریخی و محتوای موسیقایی) میان این دو تعیین نمود، هرچند موسیقی آئین مولویه به واسطۀ کارکرد ویژه‌ای در مراسم صوفیانه، حاوی معدود شاخصه‌های متمایزکننده نیز هست.

وی گفت : بررسی تاریخی موسیقی‌های کلاسیکِ حوزۀ اسلامی حاکی از استمرار رواج یک فرهنگ موسیقایی عمومی (حداقل تا اواخر دوره تیموری) در این حوزه است؛ فرهنگی که علی‌رغم تفاوتهای میان عوامل سازنده آن (فرهنگهای ایرانی، عربی، ترکی) در مجموع مبتنی بر یک زیباشناسیِ نخبه‌گرای خاص و درنتیجه دارای ساختاری پیچیده و هنری بوده است، اما تحولات اجتماعی، سیاسی و ایدئولوژیک دورۀ صفوی، به تغییراتی تدریجی و در عین حال قابل توجه در ذائقه، ساختار و محتوای موسیقی ایرانی ــ به عنوان یکی از سه ستون اصلی این فرهنگ مشترک ــ انجامید. جدایی تدریجیِ موسیقی ایرانی از جریان بزرگ موسیقی در حوزۀ اسلامی اگرچه به انکشاف یک زیباشناسی متفاوت با ارزشهای هنری منحصر به فرد منجر شد، اما این فرهنگ موسیقایی را از برخی امکانات میراث تاریخی خود ــ به خصوص در زمینه‌هایی چون ریتم، فرم، تلفیق شعر و موسیقی و نگاهِ باز به سیستم مدال ــ محروم ساخت. بررسی فرهنگهای موسیقایی همجوار که در دورۀ معاصر همچنان تا حدی، میراث‌دار فرهنگ فرهنگ موسیقاییِ سترگ حوزۀ اسلامی‌اند، می‌تواند موسیقی ایرانی را در شناخت و احتمالاً احیای امکانات فراموش شدۀ نظام پیشینش یاری رساند. در این راستا موسیقی آئینی دراویش مولویه، به عنوان یکی از مهمترین بخش‌های رپرتوارِ کلاسیک ترک، می‌تواند یکی از منابع مهم این مطالعه محسوب شود.