نگاهی به مولوی شناسی در روسیه و شوروی سابق

1390/9/26 ۰۳:۳۰

صفر عبدالله از دانشگاه روابط بین‌الملل و زبانهای خارجی، قزاقستان، به عنوان آخرین سخنران همایش مولانا در نخستین روز این همایش در این مرکزبا موضوع «نگاهی به مولوی شناسی در روسیه و شوروی سابق» سخن راند.

به گزارش روابط عمومی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، صفر عبدالله از دانشگاه روابط بین‌الملل و زبانهای خارجی، قزاقستان، به عنوان آخرین سخنران همایش مولانا در نخستین روز این همایشدر این مرکز با موضوع «نگاهی به مولوی شناسی در روسیه و شوروی سابق» سخن راند. وی گفت: مولانا جلال‌الدین بلخی از زمرۀ شاعران و عارفان بزرگ جهان است که آثارشان تأثیر عمیقی در توسعۀ اندیشه‌های فلسفی ـ عرفانی و دیدگاههای شاعران اقوام شرق داشته است.


در ترکیۀ امروز به علت آنکه بخش بزرگی از زندگی مولانا در قونیه سپری شد، به آثار این عارف بزرگ و شاعر بی‌مانند توجه و پرستش خاصی وجود دارد... و بدون تردید خواسته یا ناخواسته مولانا از افرادی بوده است که در پایه‌گذاری ادبیات کلاسیک ترک نقش بسزایی داشته است. به قول دانشمند بزرگ ترکیه آقای «گول پینارلی» مولانا در ترکیه یک شاخۀ بزرگ ادبیات بزرگ کلاسیک فارسی ایجاد کرد و به نظر این محقق ترک از این راه در پدید آمدن ادبیات کتبی ترکیۀ آناطولی زمینه‌ها را مساعد ساخت. در اروپا توجه به آثار مولانا از اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده شروع شد. نخستین ترجمه‌های آثار رومی به زبان فرانسوی از سوی سفیر فرانسه در ترکیه آقای «ژ. د. والنبورگ» انجام شد. بعد از ترجمه‌های «ای. هامر» که در آن به غیر از ترجمۀ اشعار، اطلاعاتی هم در مورد مولانا آمده است، کتابهای دیگری نیز ترجمه شد و در این مدت آثار مولانا تقریباً به تمام زبانهای پیشرفتۀ جهان ترجمه شده است.


غرض از اشارۀ ما به ترجمۀ آثار مولانا به زبانهای اروپایی آن است که آثار مولانا نیز مثل اشعار بسیاری از دیگر شاعران ایرانی به زبان روسی نخست از زبانهای اروپایی ترجمه شده است. دربارۀ مولانا جلال‌الدین بلخی و آثار گرانسنگ او در روسیه و شوروی سابق پژوهشهایی در سطوح مختلف انجام شده است که ما می‌خواهیم برخی از این پژوهشها را در گزارش خود بررسی نماییم. نخستین کاری که نسبتاً به صورت جدی انجام شده اندیشه‌های خاورشناس بزرگ آگافانگل کریمسکی در کتاب «تاریخ ایران، ادبیات و کهن‌ترین عرفان آن» (سال 1914) صورت گرفته است. همچنین اندیشه‌های دربارۀ مولانا در نوشتۀ ایران‌شناسان بزرگ شوروی سابق از جمله «یوگنی برتلس»، «عبدالغنی میرزایف»، «ا. د. جاولیدز»، «رادی فیش»، «ایوسف براگینسکی»، «میخاییل زاند»، «نیکلای مارتینویچ»، «نادر عادل اف»، «ای. پتروشفسکی» و دیگران آمده است. ناگفته نماند که در برخی از نوشته‌ها دانشمندان شوروی مولانا به عنوان شاعر و عارف ترک نیز معرفی شده است.


در تمام دورۀ هفتاد سالۀ شوروی و بیست سالۀ پسا شوروی آثار مولانا همیشه مورد توجه محققان قرار گرفته و دهها تن در موضوعهای گوناگون در مورد آثار مولانا و جهان‌بینی او پایان‌نامه‌های دکترا و فوق دکترا نوشته و از آن دفاع کرده‌اند. در این دوران آثار مولانا بارها در ترجمه‌های مختلف به زبان روسی و زبانهای دیگر شوروی سابق ترجمه و انتشار شده است. در حال حاضر یک پدیدۀ جدید این است که از طریق ترجمۀ آثار محققان غربی مولانا و آثار گرانسنگ او مورد توجه صاحب‌نظران گذشته است. اخیراً کتابهایی را از نویسندگان و محققان ترک به زبان روسی منتشر کرده‌اند که اینجا می‌توان از کتاب «شفیق جان» (محققی که خود را پیرو طریقت مولویه اعلام کرده است) یادآور شد که تحت عنوان «مولانا نی خداوندی» انتشار یافته است. این کتاب نیز به زبان ترکی نوشته شده و با یاری مالی سازمانهای ترکیه از آن زبان به انگلیسی ترجمه شده است. در باکو و تاشکند نیز نوشته‌هایی دربارۀ مولانا منتشر شده است که متأسفانه قضاوتهای مؤلفان مغرضانه بوده، و یک‌جانبه از زاویۀ پان ترکیسم انجام شده است.

به زبان روسی برخی از آثار مولانا از سوی مترجمان بزرگ از قبیل «ولادیمیر دیرژاوین»، «سیمیون لیپکین»، «گیرمن پلیستسکی»، «ایلیا سلوینسکی»، «دیمیتری سامویلوف»، و... ترجمه و انتشار شده است. اخیراً، برای اولین‌بار، مثنوی معنوی در شش جلد از سوی گروهی از خاورشناسان روسی ترجمه و به یاری مالی رایزنی فرهنگی ایران در روسیه انتشار یافت. این ترجمه هرچند آن عظمت و بزرگی اندیشه‌ها و زیبایی کلام مولانا را نتوانسته است انتقال نماید، باز هم کوشش در این راه قابل ستایش است.