1397/4/25 ۰۹:۵۸
تاریخ ایران در سراسر دوران اسلامی یعنی پس از 9 قرن از زمان ورود اسلام به ایران تا قبل از روی کار آمدن سلسله پادشاهی صفوی و برای برهه‌ای کوتاه در زمان آل‌بویه هیچ‌گاه شاهد حاکمیت دولتی شیعی مذهب نبوده است. در دوران صفوی، «مذهب» نقش مهمی در روند مطالعه فرهنگ و هنر داشت، طبعاً از این رهگذر مقوله هنر نیز از تغییر ایدئولوژی و تحولات اجتماعی که در عصر صفوی رخ داده بود بی‌بهره نماند
تاریخ ایران در سراسر دوران اسلامی یعنی پس از 9 قرن از زمان ورود اسلام به ایران تا قبل از روی کار آمدن سلسله پادشاهی صفوی و برای برهه‌ای کوتاه در زمان آل‌بویه هیچ‌گاه شاهد حاکمیت دولتی شیعی مذهب نبوده است. در دوران صفوی، «مذهب» نقش مهمی در روند مطالعه فرهنگ و هنر داشت، طبعاً از این رهگذر مقوله هنر نیز از تغییر ایدئولوژی و تحولات اجتماعی که در عصر صفوی رخ داده بود بی‌بهره نماند و در واقع علاوه بر مردم، هنرمندان ایرانی و شیعه مذهب هم سعی کردند که اندیشه، تفکر، عناصر شیعی، ارادت به خاندان پیامبر(ص) و ائمه اطهار و مخصوصاً شخص «علی بن‌ابیطالب»(ع) و همچنین موضوعات، احادیث و وقایعی همچون حادثه کربلا، معراج پیامبر و... که در حوزه تفکر شیعی بود، در هنر و آثار هنری خود منعکس کنند. بخصوص که گوهر هنر شیعی ایرانی در نگارگری آن تجلی یافته است.
کتاب «جلوه هنر شیعی در نگاره های عصر صفوی» که مبتنی بر تحقیق در دو نسخه خطی حبیب السیر و احسن الکبار است بازگوکننده هنر نگارگری در این دوران است.
«فاطمه رجبی» نویسنده کتاب درباره این اثر گفته است: «این کتاب در اصل موضوع پایان‌نامه من در کارشناسی ارشد بوده است. در واقع من احساس کردم منابع کمی در این زمینه موجود بوده برای همین تحقیق درباره این موضوع را آغاز کردم. من معتقدم هنر نگارگری در ایران برگرفته از هنر شیعی است که در این کتاب با ادله‌های مختلف این موضوع را مورد بررسی قرار داده‌ام.»
و در خصوص منابع مورد استفاده در این کتاب نیز گفته است: «بررسی منابعی چون کتاب‌های "حبیب‌السیر" و "احسن الکبار" که در موزه گلستان نگهداری می‌شود همچنین اسنادی که محمدعلی رجبی استاد نگارگری در اختیار من گذاشت از جمله منابعم برای نگارش کتاب بوده است.»
نگارنده در پیشگفتار اذعان داشته که شمار کثیری از نسخی که مضامین شیعی دارند و سیره و زندگی امامان شیعه (ع) را به تصویر کشیده اند، در موزه های خارج از کشور نگهداری می شوند و دسترسی به آنها امکان پذیر نیست، یا در داخل کشور در موزهها موجود است اما کسی به چاپ آنها مبادرت نمی ورزد. به همین دلیل ما امروز شناخت کامل و دقیقی از نگاره های شیعی و به تبع آن «تاریخ نگارگری شیعی ایران» نداریم. برای مثال، مجموعه نگاره های گران‌بهای قاسم علی، نگارگر و چهره پرداز مشهور عصر تیموری و صفوی، از زندگی یکایک امامان شیعه (ع)، هم اکنون در موزه لنین گراد نگهداری می شود و متأسفانه هیچ کس، نه در روسیه و نه در ایران، خواستار چاپ این آثار ارزشمند نبوده است. همچنین دو نسخه حبیب السیر و احسن الکبار که در کاخ گلستان نگهداری می شوند نیز تاکنون به صورت کامل به چاپ نرسیده اند تا ماندگار شوند و دستخوش تاثیرات زمان در تنزل کیفیت نگردند و شناخت ما را از تاریخ نگارگری کشورمان کامل کنند.
نسخه احسن الکبار، که نخستین کتاب در تاریخ نثر ایران و به زبان فارسی درباره زندگی و کرامات امامان شیعه (ع) است و الهام بخش روضه الشهدای ملا محسن کاشفی سبزواری بوده، هنوز تصحیح و چاپ نشده است و این نیز مشکلی برای تدوین نوشتار حاضر بود که بدون آن تحلیل نگاره ها امکان نداشت. بنابراین، تنها راه ممکن، استفاده از میکروفیلم این نسخه بود که به همین دلیل، در شرح مضامین و نقل قول های این کتاب شماره صفحه ذکر نشده است.
فهرست این کتاب پس از پیشگفتار و مقدمه در 6 فصل تدوین شده که به قرار زیر است:
فصل 1: شاخصه های قرآنی اعتقاد شیعه
ِولایت و وَلایت (رهبری و سرپرستی = محبت و دوستی)
اهل بیت پیامبر (ص)
فصل 2: تاریخ شیعه در ایران تا عصر صفویان
نخستین ارتباط ایرانیان با امیرالمؤمنین علی (ع)
آغاز قیام های شیعی در ایران و خارج از ایران
آمدن امام هشتم شیعیان به ایران و آرامش موقت
شهادت امام هشتم (ع) و تجدید قیام های شیعی در ایران و عالم اسلام
حکومت نیرومند شیعه در ایران و شکوفایی فرهنگی و ادبی
حاکمیت تعصب ضدشیعی در ایران
عصر ایلخانی و تیموری، تداوم شکوفایی فرهنگی
عصر صفویان، اوج شکوفایی فرهنگی
فصل 3: هنر ولایی ماهیت هنر شیعی
هنر اسلامی یا هنر ولایی
حضرت علی بن ابیطالب (ع) مبدأ هنر ولایی
قداست هنر ولایی
جایگاه «انسان کامل» در هنر ولایی
هنر شیعی، وجه خاص هنر ولایی
وجه تفارق هنر ولایی شیعی با هنر ولایی غیر شیعی
جلوههای عمومی هنر ولایی
فصل 4: بررسی مضامین شیعی در نگارگری ایران
مضامین شیعیِ دارای مشابهت نسبی صوری و معنوی با مضامین اسطورهای
مضامین شیعیِ دارای مشابهت کامل با مضامین اسطورهای
رمزگرایی شیعی
تصویرگری زندگی ائمه معصومین (ع)
فصل 5: تصویرگری زندگی معصومین (ع) در نگارگری عصر صفوی
مضامین شیعی نگاره های عصر صفوی
فصل 6: نسخه خطی مصور حبیب السیر (جلد اول و دوم) و نسخه خطی مصور احسن الکبار
کتاب حبیب السیر
خواندمیر، مؤلف حبیب السیر
ویژگی های جلد اول نسخه خطی مصور حبیب السیر
ویژگی های جلد دوم نسخه خطی مصور حبیب السیر
بررسی نگاره های جلد اول نسخه خطی حبیب السیر
بررسی نگاره های جلد دوم نسخه خطی حبیب السیر
نسخه خطی مصور احسن الکبار
ویژگی های نسخه خطی مصور احسن الکبار
بررسی نگاره های نسخه خطی احسن الکبار
در آخر، منابع و مآخذ فارسی و لاتین و فهرست منابع تصویر و نمایه آورده شده.
این کتاب به همت انتشارات سوره مهر (وابسته به حوزه هنری) در 419 صفحه و با شمارگان 2500 نسخه و به قیمت 21000 تومان منتشر شده است.
منبع: کتابخانه مجلس
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید