کهنه یادداشت

حقیر سال ۱۳۰۴خورشیدی در قصبه آشتیان(که اکنون به شهری مبدل شده )از مضافات سلطان آباد عراق(اراک)متولد شدم.دوره ابتدایی را در دبستان خاقانی آنجا به پایان رساندم ودر مکتبخانه قدیم گلستان سعدی ونصاب الصبیان وتاریخ معجم وجامع المقدمات در صرف ونحو وقسمتی از دره نادری ونیز قسمتی از کتاب شرح سیوطی را قرائت نمودم. نگارنده در سال ۱۳۲۳خورشیدی به تشویق وراهنمایی ومساعدت روحانی آشتیان به (۱)به داراالعلم قم مسافرت کردم وآن جا کتاب (۲)مغنی ومطول وقسمت زیادی از شرح لمعه را خدمت مرحوم آقای صدوقی یزدی که دارای استعداد وهوشی قابل توجه وحافظه ای قوی وبیانی روان وجذاب بود خواندم .جلد اول کفایه وچند سال قبل از آن شرح شمسیه را خدمت آیت الله حاج میرزا عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی که (به تمام معنا مرد خدا بود )قرائت کردم .

مدتی پیش از استاد نامدار فرهنگ و تاریخ ایران، دكتر ایرج افشار، تقاضا كردیم كه در باب فتوت و جوانمردی، مطلبی عنایت فرمایند تا در دفتر ویژه این موضوع منتشر نماییم. استاد مانند همیشه استقبال كردند، اما كسالت و بیماری و سپس بستری شدن ایشان در بیمارستان، مانع از این كار شد. با این حال اشارت فرمودند كه مطلب ذیل را كه در سال 1359، به مناسبت بزرگداشت شادروان استاد غلامحسین یوسفی نوشته و تدارك دیده بودند در نظر بگیریم و مورد استفاده قرار دهیم. استاد افشار، خردمند و كوشش‌گر بزرگ فرهنگ ایران‌اند و آثار فكری و قلمی ایشان فزون از شمار است. در اینجا برای یادآوری گستره و ارج خدمات ایشان، این مطلب را سرلوحه دفتر ماه قرار داده و از خداوند تبارك و تعالی برای وجود عزیز این دانشور بزرگوار طلب سلامتی و عمر طولانی داریم.

اینجانب علی اکبر فیض معروف به علی مشکینی در سال 1300 هجری شمسی در دهی از دهات بلوک مشکین چشم به جهان گشودم. در اوائل زمان کودکی قریب چهار سال در نجف اشرف که پدرم برای تحصیل علوم دینی در آنجا اقامت داشت به مکتب رفتم و سپس همراه پدر به وطن بازگشته و مقداری از علوم دینی را نزد والد خویش تحصیل نمودم. در همان ایام پدر را از دست داده و برای توصیه اکید آن مرحوم نسبت به اشتغال به علوم دینی به شهرستان اردبیل که در حدود ده فرسخ است پیاده همراه کاروانی در دو روز سفر کردم. چندماهی در آنجا مشغول فراگرفتن علم صرف و نحو شده، در آن اوان به زیارت عالمی متقی موفق شدم.

چنین گوید برزویه ـ مقدم اطبای پارس ـ که: پدر من از لشکریان بود و مادر من از خانه علمای دین زردشت بود، و اول نعمتی که ایزد ـ تعالی و تقدس ـ بر من تازه گردانید، دوستی پدر و مادر بود و شفقت ایشان بر حال من…

هنگام‌ افول‌ دولت‌ سلوكیان‌ در سوریه‌ (ح‌64)، دولت‌ ارشكان‌ (اشكانیان‌) در پارت‌ (پارتیا، پهله‌) یك‌ دوران‌ تقریباً دویست‌ ساله‌ (ازح‌256) را پشت‌ سر گذاشته‌ بود و لااقل‌ در یك‌ قرن‌ اخیر آن‌ دیگر به‌ هیچ‌ وجه‌ از جهت‌ دولت‌ سلوكی‌ دغدغه‌ی‌ خاطری‌ نداشت‌ - چون‌ سلوكیها از ایران‌ به‌ سوریه‌ عقب‌ نشسته‌ بودند. حتی‌ این‌ دولت‌ در این‌ مدت‌ تدریجاً به‌ یك‌ امپراطوری‌ بالنسبه‌ پهناور تبدیل‌ شده‌ بود كه‌ در آن‌ ایام‌ تقریباً جز دولت‌ روم‌ هیچ‌ قدرت‌ دیگری‌ با آن‌ طرف‌ نسبت‌ به‌ نظر نمی‌رسید. روم‌ هم‌ به‌ نظر اعجاب‌، احتیاط‌، و تا حدی‌ وحشت‌ به‌ آن‌ می‌نگریست‌.

متن زیر نامه محمد علی فروغی مشهورترین سیاستمدار عصر پهلوی درباره وضعیت وزارت خارجه ایران در عصر رضاشاه است. فروغی این نامه را در بهمن 1307 زمانی که مسئولیت سفارت ایران در ترکیه را داشت نوشت و مخاطب وی محمد‌علی فرزین کفیل وزارت امور خارجه بوده است.

انالله و اناالیه راجعون. من تاثرات قلبی خودم را نمی توانم اظهار کنم، قلب من در فشار است؛ این چند روزی که مسائل اخیر ایران را شنیده ام خوابم کم شده (گریه حضار) ناراحت هستم، قلبم در فشار است. با تاثرات قلبی روز شماری می کنم که چه وقت مرگ پیش بیاید. (گریه شدید حضار). ایران دیگر عید (گریه حضار) ندارد، عید ایران را عزا کرده اند، (گریه حضار) عزا کردند و چراغانی کردند، عزا کردند و دستجمعی رقصیدند.

مانویت، آیین مانی، پیامبر ایرانی است. این آیین در قرن سوم پس از میلاد در بین النهرین ظهور یافت. زیبایی و تئوری های مربوط به آن در این آیین در قالب های متفاوتی همچون نقاشی، خوشنویسی، موسیقی، کتاب نگاری، شعر و سرود تجلی یافته است. زیبایی شناسی در هنر مانوی ابزاری برای رستگاری روح و رسیدن به بهشت نور است. این نوشته ترجمه و تلخیص از مقاله هانری كربن با عنوان «آیین مانوی و مذهب زیبایی» می باشد، كه نخستین بار در كتاب Herne، شماره ویژه هانری كربن، منتشر گردید و سپس در كتاب «امام غایب» با كوشش كریستیان ژامبه و با مقدمه ای از او، چاپ مجدد گردید.

دبا: از مطالعاتی که در چند سال اخیر در راه جمع آوری مطلب برای تدوین کتابی تحت عنوان "جغرافیا در ایران از صدر اسلام تا دارالفنون" به عمل آورده ام چنین نتیجه می توان گرفت که از نظر توسعۀ علم جغرافیا و علوم وابسته بدان، آنچنانکه ما امروز استنباط می کنیم، قرون سوم و چهارم و پنجم هجری قمری یعنی سالهای بین 200 و 500 هجری پربارترین دوره در تاریخ علم جغرافیا بوده است.

سقوط‌ نهاوند در سال‌ 21 هجری‌، چهارده‌ قرن‌ تاریخ‌ پرحادثه‌ و با شكوه‌ ایران‌ باستان‌ را كه‌ از هفت‌ قرن‌ قبل‌ از میلاد تا هفت‌ قرن‌ بعد از آن‌ كشیده‌ بود پایان‌ بخشید. این‌ حادثه‌ فقط‌ سقوط‌ دولتی‌ با عظمت‌ نبود، سقوط‌ دستگاهی‌ فاسد و تباه‌ بود. زیرا در پایان‌ كار ساسانیان‌ از پریشانی‌ و بی‌سرانجامی‌ در همه‌ كارها فساد و تباهی‌ راه‌ داشت‌. جور و استبداد خسروان‌، آسایش‌ و امنیت‌ مردم‌ را عرضه‌ی‌ خطر می‌كرد و كژخویی‌ و سست‌ رأیی‌ موبدان‌ اختلاف‌ دینی‌ را می‌افزود. از یك‌ سو سخنان‌ مانی‌ و مزدك‌ در عقاید عامه‌ رخنه‌ می‌انداخت‌ و از دیگر سوی‌، نفوذ دین‌ ترسایان‌ در غرب‌ و پیشرفت‌ آیین‌ بودا در شرق‌ قدرت‌ آیین‌ زرتشت‌ را می‌كاست‌. روحانیان‌ نیز چنان‌ در اوهام‌ و تقالید كهن‌ فرو رفته‌ بودند كه‌ جز پروای‌ آتشگاهها و عواید و فواید آن‌ را نمی‌داشتند و از عهده‌ی‌ دفاع‌ آیین‌ خویش‌ هم‌ برنمی‌آمدند.