کهنه یادداشت

به روایت تاریخ، امام علی(ع) پس از آنکه به اصرار مردمان بر سر کار آمد، با توجه به بذل و بخشش‌های گذشته، فرمود: «به خدا اگر بینم که به مهر زنان یا بهاى کنیزکان رفته باشد، آن را باز مى‌گردانم که در عدالت، گشایش است و آن که عدالت را برنتابد، ستم را سخت‌تر می‌یابد»

مرا عقیده بر این است و هر کس بخواهد می تواند بر این عقیده بگرود و اگر احیانا کسی در رأی خود ثابت بماند و مذاکرات فیمابین حافظ و تیمور و نسبت ارتداد به حافظ و بحث دربارۀ چتد شعر حافظ و بازخواست تیمور که چرا حافظ سمرقند و بخارا را به خال هندوی ترکی بخشیده و روایاتی دیگر از همین قبیل در نظرش درست جلوه کند ما را بر او بحثی نیست و اگر چند روایت مجعول دیگر هم بر آن بیفزاید و همه را از ته دل بپذیرد آسمان بر زمین نخواهد ریخت و لشکرکشیها و غارتهای تیمور باری دیگر به وقوع نخواهد پیوست....

در تاریخ حیات بشر موضوع دانش و مذهب و یا به عبارت دیگر رابطۀ بین علم و دین پیوسته مطمح نظر متفکران بزرگ جهان بوده و در این باب آثار درر بار فکری بسیاری بر بیاض کاغذ فروریخته شده است. در بعضی ادوار بین دانش و مذهب اختلافی عمیق رخ داده و بین دانشمندان و علمای دین مباحثات فراوانی در گرفته و در بسیاری از موارد کار به جنگ و جدل کشیده است. لکن با گذشت زمان و پیشرفت و توسعۀ تمدن و دامنۀ فکری بشر این اختلافات رو به نقصان گذاشته و دانش و مذهب تا حدی معقول و مطلوب به همدیگر نزدیک گردیده و در بسیاری از موارد با هم پیوند خورده اند.

ایشان پرچم‌های هدایت و چراغ تاریکی‌ها هستند. آنان یکی پس از دیگری آمدند تا نوبت به امام علی بن موسی‌الرضا‌(ع) رسید. امامی که صاحب این شب است و به برکت ایشان ما گردهم جمع شده‌ایم. در زمان امام، حادثه‌ جدیدی اتفاق افتاد.‌‌

حضرت ابوالحسن علی‌بن موسی(ع) ملقب به «رضا» امام هشتم از ائمه اثنی عشر(ع) و دهمین معصوم از چهارده معصوم(ع) است. سال تولد آن حضرت را ۱۴۸ و ۱۵۳ق و ماه تولدشان را ذوالحجه یا ذوالقعده یا ربیع‌الاول گفته‌اند و مشهور آن است که روز تولد آن حضرت یازدهم ذوالقعده بوده است و البته روزهای دیگری نیز گفته شده است. کنیه آن حضرت ابوالحسن بوده است و چون حضرت امیر(ع) نیز مکنی به ابوالحسن بوده است، حضرت رضا(ع) را «ابوالحسن ثانی» گفته‌اند.

گرچه پیدایش آئین یارسان(اهل حق) بوسیلۀ سلطان کردنژاد در سدۀ هشتم هجری بوده، ولی پیش از او نیز چندتن عارف مسلک اندیشه هائی داشته اند که به منزلۀ پایۀ آئین اهل حق بوده و طالبین را برای ظهور سلطان و پیروی از دستورهای او آماده می ساخته است. یکی از آنان به عقیدۀ اهل حق بهلول دانا شاگرد مکتب حضرت امام جعفر صادق علیه السلام بوده که در سدۀ دوم هجری قمری می زیسته و به سال 219 جهان را بدرود گفته است. شرح هایش به تفصیل در برخی از کتابهای اسلامی نوشته شده و از مقام و منزلتش به درازا سخن رفته است. در اینجا می خواهیم از دیدگاه یارسان او را بشناسانیم و پایۀ بلندش را در کلامهای سرانجام بنمایانیم.....

حمله مغول تحت فرماندهی چنگیزخان به سواحل سیحون در سال 616 هجری بار دیگر سرگذشت ایران را بعد از حمله اعراب در مسیر جریانات و حوادث پیش بینی نشده ای قرار داد. قومی از دوردست ترین منطقۀ شرق اسیا به حرکت درآمد و در مدتی کمتر از 30 سالا سرتا سر آسیا به جز شبه قاره هند را تحت سلطه خود درآورد و پا از رود دانوب فراتر گذاشت و تا ته قلب اروپای مرکزی یورش برد. ایران نیز در مسیر این تهاجم بنیادکن قرار داشت و در آغاز این ایلغار شهرهای آباد غنی و پیشرفته ماوراء النهر خراسان و مرکز ایران لگدکوب سم ستوران تاتار گشت و حاصل زحمات و تجربیات چندین قرنی تمدن و فرهنگ اسلامی این شهر ها دستخوش حوادث گردید...

اگر از منظره ذوق سایم در فضای گلستان ادبیات و اشعار ادوار پیشینه ایران نظر افکنیم اشعه ابصار ما را دیوار ابتدای قرن چهارم هجری محدود ساخته و ماورای خویش را از دیدار حاجب و مانع می شود.

در هزار و چهارصد سال پیش خورشید جهان تاب کشور ایران بر اثر نفاق و اختلاف زمامداران کشوری و لشگری و روحانی غروب و ستارۀ درخشان اسلام از افق تاریک و تیرۀ عربستان بت پرست طالع گردید و لشگر اسلام با شعار خدا یکی است و محمد (ص) پیغمبر او و قرآن کتاب اوست عرض وجود کرد و طولی نکشید که با این شعار مقدس و ایمان حقیقی اسلام، شرق و غرب جهان معمور و آبادان روز را فرا گرفت و سرداران تازی از سوی خاور تا کشور چین و از سمت باختر تا اقیانوس اطلس تاختند و بنای فتح را گذاشتند!!...

از اینکه انجمن فرهنگ ایران باستان بحث درباره هفته خویش در سال 1347 برگزیده اند نگارنده به سهم خود کمال خرسندی را دارد و چنین اندیشه سنجیده ای را که نمودار توجه به فرهنگ اصیل و پایدار ایران از دیدگاهی بلند و افقی وسیعتر از دوران محدودی از فرهنگ و تاریخ چند هزار ساله گرامی میهن است ستایش می نماید.