کهنه یادداشت

مملکت چین که تا این اواخر ابواب آن بر روی متمدنین اروپا مسدود بود و کسی از اوضاع داخلی و اخلاق و عادات مردم آن سرزمین بطوریکه باید اطلاعات مفصل نداشت، پس از افتتاح باب مرابطات و جمع آوری اطلاعات ثابت شد که از ممالک قدیمه است و اهالی آن از خیلی پیش به اختراع بعضی وسایل برای رفع احتیاج مثل فن طبع و نگارش روزنامه و کاغذسازی و باروت و استفاده از قوۀ مغناطیس و کرم ابریشم و غیره نایل آمده، بیش از تمام ملل دیگر از آن اختراعات بهره می برده اند.

اختراعات و کشفیات نوین ملتهای زنده و تحولات و تغییرات شگرف در همه شؤن زندگی‏ که در بسیاری از کشورهای متمدن آغاز گردیده و سپس رفته رفته بمرحلهء کاملتری رسیده است‏ مردم مشرق زمین و بویژه ملت ما را دچار بهت و حیرت کرده است و درین نیم قرن اخیر که بر اثر عوامل گوناگونی ملت ما از کاروان تمدن جهانیان عقب ماندها بود اندیشه‏ هائی افراطی در گروهی‏ پدید آمد

در میان مراسم و تشریفاتی که اقوام مختلف ایرانی برای ایجاد باران و رفع خشکسالی برپا می کردند سنت های خاص و جالبی یافت می شود: از آن جمله تشریفاتی است که در متنی به زبان سغدی، که ما آن را طلسم باران نامگذاری کرده ایم، دیده می شود. از آنجا که متون سغدی تا به حال به فارسی ترجمه نشده اند و موضوع این متن ممکن است به اطلاع عدۀ زیادی در ایران نرسیده باشد ترجمۀ متن سغدی را برای ارائۀ سخنرانی در این هفته خالی از فایده ندیدم. شاید بی مورد نباشد مقدمۀ مختصری دربارۀ زبان سغدی و مدارک آن (که تا به حال کم و بیش در ایران ناشناخته مانده اند) عرض شود.

1- گنوسی چیست؟ گنوسیس – در یونانی Gnosis به معنی معرفت است و اصطلاحاً به معنی معرفت مثبت یا حکمت باطنی آمده و در فارسی می توانیم آنرا به «معرفت» و «شناخت» تعبیر کنیم. گنوستیکس - در یونانی Gnostikos ( در زبان های فرانسوی و انگلیسی Gnostique و Gnostic ) به معانی ذیل آمده:

بازنشر جلسه نقد و بررسی دو کتاب از شاهرخ مسکوب در مجله «کتاب امروز»/ میزگردی با حضور مهرداد بهار، ناصر پاکدامن، امیرحسین جهانبگلو، داریوش شایگان، محمدرضا شفیعی کدکنی و شاهرخ مسکوب

خیام یا خیامی (غیاث الدین ابوالفتح یا ابوحفص عمربن ابراهیم الخیامی) که ظاهرا به واسطه چادر دوز بودن جد یا پدرش به خیامی شهرت یافته از ریاضییون به نام مسلمین در قرن پنجم و اوایل ششم بود. وی در نیشابور متولد شده و در همانجا وفات یافت. تاریخ تولدش معلوم نیست و هم چنین تاریخ وفاتش مشکوک است و 517 و 526 هر دو ماخذی دارد لکن شاید احتمال وفات او در حدود سنه 526 بیشتر قوت داشته باشد.

در میان ما کودکان، هر که زودتر به روزه گرفتن آغاز می‌کرد، سربلندتر و مغرورتر بود. یادم هست در مدرسه و در خانواده ما مسابقه داشتیم که کی بیشتر ماه را روزه گرفته و که زودتر برای سحری‌خوردن از خواب برخاسته و که دعاهای این ماه و مراسم این ماه را بیشتر رعایت کرده است. حتی غروری در میان ما کودکان سیزده و چهارده‌ساله بود که دیرتر از بزرگان افطار بکنیم و شب زودتر از آنها برای سحری خوردن برخیزیم!‌

در اوایل اسلام اموال و غنائم جنگی را مسلمانان به مسجد پیغمبر(ص)، در مدینه می بردند و هر قسم که پیغمبر(ص) مقتضی و مناسب می دانستند تقسیم می کردند. در زمان خلافت ابوبکر نیز به همین نحو عمل می شد و غنائم، طبق مقررات قانون شرع، تقسیم می گردید.

زبان مشترک یکی از خاستگاه‌های احساس‌کردن امری به‌نام وطن است. آیا می‌توان ادبیات مشترک شکل‌گرفته در یک زبان را وطن نامید؟ دکتر محمود افشار در مقالۀ خود، «قلمرو زبان فارسی»، با هم‌زبانی برادر تاجیکی و افغان به وطنی سفر می‌کند که فرمانروایان آن شاعران و نویسندگانند. به‌نظر دکتر افشار هر ملت آن اندازه که در شکل‌گیری یک ادبیات، مشارکت و افزوده داشته‌است، با همۀ افراد دیگری که در آن ادبیات سهیمند، هم‌وطن است، خواه در مرزهای سیاسی دیگری باشند.

نقش دهقانان در سده‌های نخستین دوران اسلامیدهقانان در سده‌های نخستین دوران اسلامی نقش سیاسی، اجتماعی- فرهنگی مهمّی در ایران داشته‌اند. فداکاری‌ها و از خودگذشتگی‌های آنان از سویی و تدابیر خردمندانه آنان، از سوی دیگر، موجب جلوگیری از خونریزی‌ها و تخریب‌های تازیان در بسیاری از نقاط ایران شد. وطن‌دوستی و علاقه‌مندی آنان به آداب و رسوم و زبان ایران بود که فرهنگ این سرزمین پایدار و مستقل ماند و زبان فارسی جای خود را به زبان عربی نسپرد و تعهّد آنان به حفظ روایات کتبی و شفاهی ایران باستان بود که ضامن دوام و بقای داستان‌های حماسی، تاریخی و عشقی ایران باستان شد.