کهنه یادداشت

بعضى اصلاً معتقد هستند در همه قرآن ناسخ و منسوخ ‏واقعى وجود ندارد، و تازه اگر هم باشد، هرجا که ما مى‏گوییم ناسخ و منسوخ، معنایش این است که این دومى ‏ضد اوّلى باشد و الا اگر دستور اول و دوم به گونه‏اى است‏ که مى‏توانند توضیح‌دهنده و تفسیرکننده یکدیگر باشند و مى‏تواند هر دو دستور در کنار همدیگر باشند، دلیل ندارد که ما یکى را لغو دیگرى تلقى کنیم و نباید هم تلقى کنیم. اینهایى که گفتند این آیه ناسخ آن آیات است، نه اینکه ‏مثلاً از پیغمبر شنیده‏اند که پیغمبر فرمود این آیه آن آیات ‏را نسخ کرد، بلکه استنباطشان به این شکل است، طورى از این آیات استنباط کردند که دیدند بر ضد آن آیات است، بعد هم گفتند این آیات بعد از آن آیات آمده است پس‏ ناسخ آنهاست. و تازه ما آیات دیگرى هم داریم که بعد از اینها آمده است. پس به این دلیل هم نمى‏تواند ناسخ‏ باشد. این آیات مى‏تواند در کنار آن آیات باشد بدون ‏اینکه کوچکترین تنافى و تضادى میان این آیات و آن ‏آیات وجود داشته باشد.

قرآن مفهوم عدالت را در مورد کافران هم لازم‌الاجرا مى‏داند؛ به چیزى قائل است‏که آن ظلم است و آن ظلم و تجاوز درباره کافران ـ حتى‏کافران حربى ـ و مشرکان هم جایز نیست. از این جهت ‏است که ما این مطلب را نمى‏توانیم بگوییم که از نظر اسلام ‏این حرفها مفهوم ندارد؛ عدالت و ظلم نکردن همه در محدوده مسلمانى است، همین قدر که از مرز مسلمانى‏خارج شدیم و طرف غیرمسلمان شد، دیگر اصلاً این‏حرفها درباره او مفهوم ندارد. قرآن مى‏گوید مفهوم دارد.

ممکن است ‏براى یک نفر شیعه در ابتدا این مطلب به همین شکل ‏مطرح شود، بگوید «ما براى کارهایى که بعد از پیغمبر در زمان خلفا شده است، هیچ ارزشى قائل نیستیم و هیچ ‏ضمانتى نداریم که آنها درست باشد؛ کار غلطى بوده که‏کرده‏اند، نمى‏بایست بکنند و کردند، این به اسلام مربوط نیست.»

استاد شهید آیت‌الله مطهری در بیان معارف و حقایق اسلامی، زبان گویا و قلم رسای خویش را به كار می‌گرفت و برتری مكتب اسلام را بر مكاتب قدیم و جدید برملا می‌ساخت. مطلب زیر گواه صادق این مدعاست. استاد شهید در این مطلب، قوت و استحكام منطق اسلام را در برابر مكتب هندی در موضوع خودسازی و مبارزه با نفس به خوبی نشان داده است. شایان ذكر است كه این مطلب مشتمل بر دو جلسه سخنرانی استاد مطهری در زمستان ١٣٥٠ و بهار ١٣٥١ هجری شمسی است و بخشی از كتاب «انسان‌شناسی قرآن» را كه توسط انتشارات صدرا به چاپ رسیده است تشكیل می‌دهد.

نقطه مقابل، مى‏گويند صلح خوب است. ما هم قبول داريم‏كه صلح خوب است؛ اما صلح غير از تسليم است. سلم‏خوب است، ولى تسليم بد است. صلح معنايش اين است: دو نفر يا دو قوم در شرايط متساوى بدون اينكه به تعبير قرآن بعضى بخواهند بعض ديگر را ربّ بگيرند و بعضى‏ بخواهند بعض ديگر را عبد بگيرند (و لا يتّخذ بعضُنا بعضاً ارباباً من دون ‌الله)1 مى‏خواهند با همديگر به اصطلاح‏ امروز همزيستى مسالمت‏آميز يعنى همزيستى با احترام‏ متقابل داشته باشند.

در قرآن سلسله ‏آیاتی داریم که یک دستور کلى و به اصطلاح اصولیین ‏دستور مطلق است در مورد جهاد؛ یعنى اگر ما باشیم و این ‏دستورها، مى‏گوییم اسلام گفته که با کفار و اهل کتاب ‏بجنگید، شرطى نکرده. مطلق است؛ یعنى مشروط به‏ شرط نیست، فقط دستور جهاد است به طور کلى؛ مثل‏اینکه در یک جا مى‏فرماید: «یا ایُّها النّبىُّ جاهد الکُفّار والمُنافقین و اغلُظ علیهم:۱ اى پیامبر، با کافران و منافقان‏ بجنگ و بر آنها سخت بگیر.»

مکتوب حاضر گزیده‌ای از یادداشت‌های آیت‌الله شهید مرتضی مطهری است مربوط به سال‌هایی که در حوزه علمیه قم مشغول تحصیل و تدریس علوم دینی بودند. یادداشت‌های آیت‌الله مطهری شامل «یادداشت‌های الفبایی»، «موضوعی» و «دفاتر یادداشت» می‌شود و تاکنون «یادداشت‌های الفبایی» در 7 جلد، «یادداشت‌های موضوعی» در 5جلد و یک جلد از «دفاتر یادداشت» توسط «شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهید مطهری» انتشار یافته‌است.

کتاب حاضر تنظیم‌شده‌ سه جلسه بحث و انتقاد درباره‏جهاد اسلامى توسط استاد شهید آیت‌الله مطهرى در انجمن اسلامى پزشکان در بهار و تابستان ۱۳۵۰ است. البته قرائن نشان مى‏دهد که بین ‏جلسه دوم و سوم، جلسه یا جلساتى بوده است که ‏متأسفانه نوار صوتى آن در دست نیست. آن متفکر شهید همزمان همین بحث را به مناسبت تفسیر سوره‏ توبه در مسجد الجواد تهران ایراد کرده‏اند که آن‏ مباحث به صورت کتاب «جهاد» در سال ۱۳۶۶ منتشر شده است. طبیعى است که این دو سلسله سخنرانى به‏ دلیل وحدت موضوع، مطالب مشترک نیز دارند. اصولاً این، روش و دأب آن اسلام‏شناس عظیم‏الشأن بود که ‏درباره یک موضوع، خصوصاً موضوعاتى که نیاز به ‏غور و تعمق بیشترى داشت، در دو یا چند محفل سخن ‏مى‏گفت تا زیر و بم مطلب به دست آید و سؤالات ‏مطرح‌شده پاسخ داده شود. طبعاً پس از شهادت آن‏ بزرگمرد، تلفیق این گونه مباحث با یکدیگر، از آنجا که ‏احتمال تغییر ساختار بحث و تغییر معنى متصور است، صواب نیست؛ لذا هر کدام به صورت مجزا منتشر مى‏گردد.

استاد شهید آیت‌الله مطهری در بیان معارف و حقایق اسلامی، زبان گویا و قلم رسای خویش را به كار می‌گرفت و برتری مكتب اسلام را بر مكاتب قدیم و جدید برملا می‌ساخت. مطلب زیر گواه صادق این مدعاست. استاد شهید در این مطلب، قوت و استحكام منطق اسلام را در برابر مكتب هندی در موضوع خودسازی و مبارزه با نفس به خوبی نشان داده است. شایان ذكر است كه این مطلب مشتمل بر دو جلسه سخنرانی استاد مطهری در زمستان ١٣٥٠ و بهار ١٣٥١ هجری شمسی است و بخشی از كتاب «انسان‌شناسی قرآن» را كه توسط انتشارات صدرا به چاپ رسیده است تشكیل می‌دهد.

مطلب زیر بخشی از یادداشت‌های استاد مطهری است که در سال‌هایی که در حوزه علمیه قم مشغول تحصیل و تدریس علوم دینی بوده‌اند، توسط آن استاد فرزانه به رشته تحریر درآمده است. یادداشت‌های استاد مطهری شامل یادداشت‌های الفبایی، موضوعی و دفاتر یادداشت است. تاکنون یادداشت‌های الفبایی در هفت جلد، یادداشت‌های موضوعی در پنج جلد و یک جلد از دفاتر یادداشت توسط «شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهیدمطهری» انتشار یافته است. مطلب زیر از دفاتر یادداشت انتخاب شده است که تاکنون منتشر نشده و به یاری خدا در جلد ١٥ یادداشت‌های استاد مطهری خواهد آمد.