کهنه یادداشت

بررسی تداوم تاریخ در غرب ایران از نخستین اعصار تا حملۀ اعراب و به معنایی تا به امروز موضوع مکرر تاریخ ایران باستان است. به گفتۀ ریچارد فرای، ایرانیان به رغم یورشهای مداوم و ویرانیهای فراگیر همواره در مقابل مصایب، محکم و استوار ایستادگی نموده اند

مطالبی که اینک از نظر خوانندگان می گذرد بخشی از اثر برجستۀ پیگولوسکایا، مورخ دانشمند و فقید شوروی، با عنوان اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده های چهارم تا ششم میلادی است. (سال انتشار کتاب: 1964 م.) وی بالغ بر 30 سال پیرامون مسائل تاریخی خاور نزدیک و میانه در فواصل سده های سوم – هفتم میلادی در طریق جستجوی مطالب نو به تحقیق پرداخت

یکی از مسائل دشوار تاریخ شناخت اندیشه و پندار مردم گذشته است. در این زمینه است که کار به تاریخ فلسفه و هنر و دین می کشد؛ و این بخش از آن بسیار بغرنج است و با بسیاری از مسائل زندگی خردمندانۀ مردم وابستگی دارد.

هر کس در ادبیات کلاسیک زبان فارسی غور و تأملی کرده است نام کتاب «ترجمان البلاغه» را شنیده و بدون تردید آشنایان به ادبیات کلاسیک فارسی – مخصوصا آشنای به دورۀ پیش از هجوم مغول - آرزو کرده اند که ایکاش ما این کتاب را به دست می آوردیم.

گفته اند که تدبیر با تقدیر برنیاید، ولی از این حکایتی ه برای شما نقل خواهم کرد بر شما ثابت می شود که جنس دو پا به قدری زرنگ است که دست تقدیر را هم به زنجیر تدبیر خود می تواند ببندد و گردش آسمان و تأثیر کواکب سعد و نحس را باطل کند.

مقالۀ تیرگان – از آقای دکتر پرویز رجبی – که با نثری زیبا و استوار، دربارۀ این جشن دیرینۀ ایران زمین، تحقیقی جالب و ارزنده به خوانندۀ شمارۀ اول داده بود، مرا بر آن داشت که این مختصر را در تتمیم فایدۀ آن به عرض خوانندگان محترم برسانم.

چنانکه حضار محترم می دانند«جبر و اختیار» از دیر زمان میان فلاسفه و حکماء موضوع بحث و گفت و گو بوده و هنوز هم هست. گروهی از ایشان جبری مذهب هستند و جمعی به اختیار اعتقاد دارند. برای عده ای از جبری مذهبان همۀ امور عالم پیش بینی شده و مقدرند، یعنی مستقیماً از مشیت الهی ناشی شده اند یا از نیروهائی نامعلوم و مرموز به وجود آمده اند و به هر حال بشر در ظهور و بروز آنها هیچ گونه تأثیر و دخالت ندارد.

جالینوس طبیب، حکیم و فیلسوف معروف و بنیادگذار طب تجربی و برجسته ترین پزشک عهد باستان پس از بقراط در سال 130 میلادی در شهر پرگامون از بلاد آسیای صغیر تولد یافت. این شهر در آن روزگار از مراکز مهم علم و دانش بود و کتابخانۀ آن شهر پس از کتابخانۀ اسکندریه در درجۀ دوم اهمیت قرار داشت.

درین گفتار نمی خواهم شما را با جزئیات افکار گویندگان پارسی آشنا کنم زیرا این کار وقتی طولانی می خواهد. منظور من در اینجا بیشتر نظری اجمالی و کلی به سیر افکار در شعر فارسی، یا بهتر بگویم تحول شعر فارسی از لحاظ اشتمال بر افکار است؛ چه بهترین وسیله برای اشنایی کامل با افکار دسته های مختلف شعرای فارسی زبان تحقیق در انواع شعر فارسی و کیفیت کار شاعران به خصوص صاحبان سبکهای اساسی در هر یک از آنهاست.

جامی در نفحات الانس در سرگذشت امیر حسینی سادات غوری گریوه ای هروی از روح الارواح او نام برده ولی دولتشاه سمرقندی و آذربیگدلی از این کتاب او یاد نکرده اند. در سمینار نسخه های خطی افغانستان در کابل نسخه ای را نشان می داده و آن را همین کتاب امیر حسینی می پنداشته اند.