کهنه یادداشت

مسئلۀ «کلمه» یا «واژه» و تعریف آن از مسائلی است که زبانشناسی نوین هنوز در حل آن توفیق کامل نیافته است. البته هیچ کس موجودیت مفهومی به نام «کلمه» را در زبانهای گوناگون نفی نکرده و حتی بسیاری معتقدند که برای گویندگان عادی زبان تنها واحد ملموس معنی دار «کلمه» است ولی دست یابی به واحدی کوچکتر از واژه یعنی «تکواژ» (که گاه معادل یک واژه است و در این صورت واژۀ بسیط نامیده می شود) بررسی کلمه را در قشر جدیدی مطرح ساخت که قبلا بدان نمی پرداختند....

مستشرقین مغرب زمین یعنی اروپا و آمریکا آن طبقه از علملئئ هستند که فن آنها تحقیق و مطالعه و تتبع علمی در آداب (به معنی اعم) ملل شرقی از زبان و تاریخ و ادیان و عادات و عقاید و اساطیر و آثار مکتوب و منقوش آنهاست و همه عمر آنها به غور و بحث و تدقیق و جمع معلومات و اطلاعات در این رشته و استنباط نکات مخفیه و کشف جهات دقیق آن و تکمیل و ترقی و توسعه دادن و بسط علوم مربوطۀ به این قسمت از شئون بشری در نژادها و امم شرقی صرف می شود.

چنانکه عنوان خطابه حکایت می کند دربارۀ ابو علی و ارتباط وی با تصوف که شیخ چنانکه بیاید در بعضی کتب و رسائل خود آنرا تأیید و تقویت نموده و در پاره یی موارد بر خلاف و در تضعیف آن اشاراتی فرموده است.

یکی از آزمایش هایی که در روان شناسی علمی می توان کرد اینست که مردم بیشتر از چیزی دم می زنند که از آن کمتر خبر دارند. یکی از رشته هایی که از آن این روزها بیشتر سخن می رانند ادبیات معاصر است.

در میان کتابهای فارسی بعضی از کتابهاست که یک نام دارند و این اشتراک در نام موجب اشتباه و اشکال بسیار می شود. یکی از این نامهای مشترک «ظفرنامه» است برای یازده کتاب مختلف.

انقلابی که در اوائل قرن معاصر در ایران و کشورهای مجاور رخ داد، مانند انقلاب ایران به سال 1906، عثمانی 1908، منچوری 1911و روسیه 17-1907 که خانواده های سلطنتی رمانف،منچو، آل عثمان و قاجار را با سقوط و تغییر مواجه کرد و سازمان قرون وسطایی آنان را به هم زد، به نمایشهای مذهبی این دول نیز رفورمی داد و یا آن را به نقاط متروک و ولایات دور افتاده تبعید کرد.

جامع التواریخ رشیدی اثری چنان مهم است، که شاید بهتر باشد آنرا دائرةالمعارفی از دورۀ مغول بنامیم، نمی توان گفت که چه قسمت، و چه مطلبی از این کتاب مهمتر از دیگری است. جنبه های مختلفی که در آن مورد بحث قرار گرفته، همه جالب توجه، و با اهمیت اند.

برای شناخت ارزش جامع التواریخ رشیدی، قبل از هر چیز باید منابع آن مورد شناسائی و ارزیابی قرار گیرد. رشیدالدین فضل الله، در مقدمۀ خود بر ااین اثر به تعدادی از این منابع اشاره می کند، که مهمرین انها اسناد تاریخی موجود در خزانۀ سلطنتی«آلتان دبتر»گفته ها و محفوظات بولادچینگسانگ، نویان یا امیر بزرگ دستگاه مغول، محفوظات و دانسته های غازان خان سلطان معاصر و مشوق وی در گردآوری کتاب، و سرانجام به طور کلی «تواریخ مغول» است.

در تحت عنوان«نسخه های مصور جامع التواریخ رشیدی» استاد دانشمند آقای عباس اقبال مدیر محترم مجلۀ یادگار، هفت نسخه از کتبی را که در ربع رشیدی نوشته شده انتشار داده و توجه خوانندگان را به اهمیت تاریخی آنها جلب نموده اند ولی یکی از آنها بالنسبه مهمتر و درخور آنست که جداگانه از نظر صنعت مورد مطالعه قرار گیرد.

خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی(718-645) وزیر غازان خان و الجایتو و مؤلف کتاب جلیل القدر جامع التواریخ اگر بزرگترین مورخین فارسی زبان نباشد بلاشبهه یکی از اعاظم ایشان است. کتاب جامع التواریخ او علاوه بر آنکه در یک قسمت یعنی تاریخ چنگیز خان و اجداد و اولاد او نظیر ندار