دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

زایمان | علی بلوکباشی زایِمان، عمل زاییدن، یا وضع‌حمل و بچه‌آوردن زن آبستن. واژۀ زایمان در زبان فارسی تهرانی و پاره‌ای از دیگر مناطق ایران، زایْمون تلفظ می‌شود. این واژه در لغت‌نامه‌ها و ادبیات کهن فارسی نیامده است؛ اما واژۀ «زایسفان» و «زایسپان»، به معنای «زن تازه بچه به‌دنیا‌آورده» در زبان فارسی، پیشینه‌ای کهن دارد و هم‌معنا با ...
زاهد هروی | مهران نوری زاهِدِ هِـرَوی، محمد زاهد بن محمد اسلم حسینی هروی کابلی، معروف به زاهد هروی و میر زاهد (د 1101 ق/ 1690 م، کابل) متکلم و منطقی سدۀ 11 ق/ 17 م در شبه‌قاره.
زالو | هدی اویارحسین زالو، نام عمومی گونه‌های مختلف از کرمهای حلقوی دوجنسی با لقاح درونی از ردۀ هیرودینئا (زالوییان) که در آبهای شیرین و شور یا زمینهای مرطوب زندگی می‌کنند و در دو سر بدن خود اندامهایی مکنده دارند. از این میان، گونۀ موسوم به زالویِ درمانی در پزشکی کهن برای بیرون‌کشیدن خون فاسد به کار می‌رفته است و اصطلاحاً به این ...
زازا | مهدی سجادی , ارجان چاغلایان زازا، بخشی از مردم کرد که با زبان و آداب‌و‌رسوم خاص خود در آناتولی شرقی زندگی می‌کنند.
زاخو | نزار ایوب گلی زاخو، شهری تاریخی، و مرکز شهرستان زاخو، از توابع استان دهوک در اقلیم کردستان عراق. این شهر میان °42 عرض شمالی و °37 طول شرقی قرار گرفته، و ارتفاع آن از سطح دریا 440 متر اسـت. زاخو در 53کیلومتـری دهوک ــ مرکز استـان ــ قرار دارد و فـاصلۀ آن از مرز عراق و ترکیه در شمال، 10 کمـ ، و از مـرز عراق و سوریه در غرب، 2...
زاخاو | هما میرانصاری , هدی اویارحسین زاخاو، کارل ادوارد (1845-1930 م/ 1224- 1309 ش)، شرق‌شناس آلمانی و پژوهشگر متون دینی، جغرافیایی، تاریخی و زبانهای شرقی.
زابلستان | علی کرم همدانی زابُلِسْتان، یا زابل، سرزمینی کهن در نواحی شرقی جهان ایرانی.
زابل | علی کرم همدانی زابُل، شهرستان و شهری در شمال استان سیستان و بلوچستان ایران؛ همچنین، ولایتی در جنوب شرقی افغانستان.
زاب، رود | شیوا جعفری , یونس صادقی زاب، دو شاخابۀ رود دجله با نامهای زاب بزرگ و زاب کوچک.
ریاضیات | یونس کرامتی ریاضیّات، یکی از شاخه‌های دانش بشری که بنابر تعریف کهن، دانش بررسی کمیتهای گسسته و پیوسته بوده است و به همین مناسبت، چنان‌که خواهد آمد، 4 شاخۀ اصلی حساب، هندسه، نجوم و موسیقی، و چندین شاخۀ فرعی دیگر را در بر می‌گرفته است. در نوشتار حاضر، دربارۀ نجوم و موسیقی (ه‍ م م) ــ باآنکه در همۀ طبقه‌بندیهای کهن دانشها د...
ریاضی | نادره جلالی , مروارید رفوگران ریاضی، نام یا تخلص چند شاعر:
ری | احمد پاکتچی , علی کرم همدانی , پگاه آریایی , قدیر افروند رِی، دشت و شهری کهن در جنوب کوه توچال، و امروزه شهر و شهرستانی در جنوب تهران.
روزی |
روزنتال، فرانتس |
رنگین کمان |
رندی |
رفیع الدین قزوینی | مریم صادقی رَفیعُ‌الدّینِ قَزْوینی، میرزا محمدرفیع (د 1090 ق/ ۱۶۷9 م)، مشهور به واعظ قزوینی، واعظ، شاعر و ادیب عصر صفوی و متخلص به «واعظ».
رغائب |
رصدخانه | بخش علوم , مصطفی یاوری آیین رَصَدْخانه، در لغت به معنی جایی برای رصد است، اما در این مقاله به «نهاد»ی گفته خواهد شد که 3 شرط زیر را داشته باشد:
روم | مهدی مطیع , فاطمه شرکت روم، سی‌امین سورۀ قرآن کریم به ترتیب مصحف، و هشتاد‌وچهارمین سوره در ترتیب نزول، پس از سورۀ انشقاق (84)، و پیش از سورۀ عنکبوت (29).
روزن، فریدریش | عسکر بهرامی روزِن، فریدریش (30 اوت 1856 م/ 8 شهریور 1235 ش)، سیاست‌مدار و خاورشناس آلمانی و نویسندۀ آثار متعددی در زمینه‌های تاریخ ایران، و زبان و ادبیات فارسی.
ریتر، هلموت | عسکر بهرامی ریتِر، هلموت، خاورشناس و اسلام‌شناس برجستۀ آلمانی، دارای تألیفات مهم در عرفان اسلامی.
ز، حرف سیزدهم | ملیحه مهدوی زِ، حرف سیزدهم از الفبای فارسی و یازدهم از الفبای عربی و ابتثی و هفتم از حروف ابجد. نام آن در کتابهای لغت، «زا، زاء، زای، زی، زای هوّز، زای منقوطه، زای نقطه‌دار، زاء معجمه، زای اخت‌الرّای، زاء خالصه» ضبط شده است (نک‍ : برهـان ... ، ذیل زای نقطه‌دار؛ آنندراج، باب زاء معجمه؛ بستانی؛ تاج ‌العروس، باب‌الزای؛ لغت‌...
رئوس ثمانیه | علیرضا محسنی رُئوسِ ثَمانیه، 8 اصل مقدماتی در علوم قدیم، پیش از ورود به مباحث اصلی. کتب قدیم و طلاب علوم را رسم بر این بود که پیش از شروع مطلب یا تحصیل علم، به 8 پرسش پاسخ می‌دادند که به رئوس ثمانیه شهرت دارد. از مبدع و خاستگاه این بحث اطلاع دقیقی در دست نیست و احتمالاً به مرور زمان و از اختلاط موضوعات مختلف شکل گرفته است...
ریف | عاطفه زندی ریف، اصطلاحی جغرافیایی، و نیز نام ناحیه‌ای کوهستانی در شمال مراکش، به‌موازات دریای مدیترانه.
روزن، گئورک | عسکر بهرامی روزِن، گئورگ (21 سپتامبر 1820-30 اکتبر 1891 م/ 23 ذیحجۀ 1236-26 ربیع‌الاول 1309 ق)، دیپلمات و خاورشناس آلمانی، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی و تاریخ و فرهنگ سرزمینهای شرقی.
روزافزونیان | نادره جلالی روزْاَفْزونیان، خاندانی حکومتگر در مازندران در سدۀ 10 ق/ 16 م، که از 810-954 ق/ 1407-1547 م، نقشی مهم در تحولات سیاسی بخشی از مازندران ایفا کردند. دربارۀ این خاندان آگاهیهای مختصر و پراکنده‌ای در منابع تاریخی و برخی پژوهشهای جدید مربوط به تاریخ مرعشیان وجود دارد. مؤلف تاریخ خاندان مرعشی دربارۀ اختلاف شدید این...
روح بن زنباع | علی بهرامیان روحِ بْنِ زِنْباع، ابوزرعه (د 83 ق/ 702 م)، از مردان مشهور در دورۀ اموی.
رکن الدین کاشانی | مسعود فریامنش رُکْنُ‌الدّینِ کاشانی، رکن‌الدین بن عماد دبیر (د پس از 738 ق/ 1337 م)، ملقب به «دبیر معنوی»، صوفی طریقۀ چشتیه در هند، و نویسندۀ چند اثر مهم عرفانی.
زجل | علیرضا باقر زَجَل، از گونه‌های شعر عربی که با ایجاد دگرگونیهایی در نظام عروض و قافیۀ سنتی، و با بهره‌گیری از عوامل محلی و محیطی در اندلس پدیدار شده است. این واژه در لغت به معنای بالارفتن صدا و برپاشدن هیاهو ست (خلیل، 6/ 67)، و ازاین‌رو، به ابر همراه با رعد (سحابٌ ذو زَجَلٍ)، به بارانی که با صدای تندر همراه باشد (غَیثٌ زَ...
زجاجی، ابوالقاسم یوسف | مرتضی موسوی زُجاجی، ابوالقاسم یوسف بن عبدالله (352- رمضان 415 ق/ 963- دسامبر 1024 م)، لغت‌دان، نحوی، شارح و ادیب.
زبره |
زبدة النصرة و نخبة العصرة |
زبدة التواریخ |
زبدة التواریخ |
زبانی |
زبانهای ایرانی |
زبان زنان | پریسا سنجابی زَبانِ زَنان، نشریه‌ای اجتماعی، تربیتی، سیاسی، و از مهم‌ترین نشریات بانوان ایرانی، به صاحب‌امتیازی و مدیریت صدیقه دولت‌آبادی (1258 یا 1264 ش ـ6 مرداد 1341 ش/ 1879 یا 1885- 28 ژوئیۀ 1962 م)، از فعالان حقوق زنان در ایران.
زاید بن شخبوط |
زایجه |
زاویه |
زاوه |
زاهدی، فضل الله | عبدالحسین آذرنگ زاهِدی، فضل‌الله (1271؟-1342 ش/ 1892؟-1963 م)، سپهبد، نخست وزیر (1332-1334 ش/ 1953-1955 م)، فرمانده کودتاگران 28 مرداد 1332.
زاهد گیلانی | ابراهیم احمدیان زاهِدِ گیلانی، تاج‌الدین ابراهیم بن روشن بن امیر بن بابیل ابن شیخ بندار کردی سنجانی (د 700 ق/ 1301 م)، از مشایخ طریقۀ سهروردیه و پیرِ شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی (د 735 ق/ 1335 م).
زاهدان کهنه | محسن احمدی زاهِدانِ کُهْنه، شهری کهن در سیستان که بنابه روایت مردم محلی، تیمور گورکانی آن را ویران کرد و دیگر آباد نشد. ویرانه‌های این شهر در حدود 20کیلومتری جنوب شرقی زابل، در 6کیلومتری راه فرعی بند زهک به زابل جا دارد («زاهدان ... »، 11؛ فرهنگ ... ، 219).
زانوبند |
زامباور | فریبا پات زامْباوْر، ادوارد کارل ماکس ریتر فُن (1866-1947 م/ 1245-1326 ش)، مورخ و سکه‌شناس اتریشی.
زام |
زازاریت باهرا | آندرانیک هویان زازاریتْ باهْرا، نشریۀ مذهبی (ذیحجۀ 1265-1336/ نوامبر 1849- 1918) که توسط مبلغان پروتستان آمریکایی به زبان و خط سریانی (آسوری)، و به مدت 69 سال، در اورمیه انتشار می‌یافت. این نشریه ارگان «هیئت مذهبی آمریکاییان پروتستان شهر بوستن» بود (پروین، 1/ 135).
زاره | مریم همایونی افشار زاره، فریدریش (1865-1945 م/ 1244-1324 ش)، از پیشگامان دانش موزه‌داری، مورخ هنر، باستان‌شناس و مجموعه‌دار آلمانی.

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام