هانری ماسه / علی مصریان

آشنایی با ایران‌شناسان
هانری ماسه(Henri masse) خاورشناس و ایران‌شناس معاصر و نامدار فرانسوی، صاحب تألیفات و تحقیقات ارزشمند در زبان، ادبیات و فرهنگ ایران، در ۲ مارس ۱۸۸۶ در شهر لونویل در شرق فرانسه به دنیا آمد و در ۹ نوامبر ۱۹۶۹ر آبان‌ ۱۳۴۸ در هشتاد و چهار سالگی در پاریس درگذشت.
وی پس از پایان تحصیلات دبیرستانی، لیسانس ادبیات گرفت. آنگاه برای یادگیری زبانهای عربی و فارسی و ترکی وارد «مدرسه ملی زبانهای زنده شرقی» شد و همزمان مطالعات خود را در حوزة زبان‌شناسی و تاریخ ادیان (زبانهای سنسکریت و ایرانی باستان و دین اسلام) در «مدرسه عالی تحقیقات علمی ـ کاربردی» پاریس دنبال کرد و سرانجام در سال ۱۹۲۰ به دریافت درجة دکتری دولتی از دانشکده ادبیات پاریس (سوربُن) نایل آمد. «تحقیق دربارة سعدی شاعر» عنوان کتابی است که گویا ماسه آن را به عنوان رسالة دکتری خود نوشته و در سال ۱۹۱۹ در پاریس منتشر کرده است.

فعالیت علمی
عضویت در «مؤسسه فرانسوی باستان‌شناسی شرقی در قاهره»
(۱۹۱۱ ـ ۱۹۴۱) نخستین گام علمی ماسه بود. در آنجا پژوهشهایی دربارة کتاب «فتوح مصر و المغرب» از ابن‌عبدالحکم (درگذشتة ۲۵۷قر۸۷۱م) و کتاب «تاریخ مصر» اثر محمدبن میسر (د۶۷۷قر۱۲۷۸م) به انجام رساند. نتیجه تحقیق اول در سال ۱۹۱۴ و حاصل تحقیق دوم در ۱۹۱۹ منتشر شد.
در دوران جنگ بین‌الملل اول در فرانسه و مراکش در مقام مأمور نظامی خدمت کرد. پس از آن، در سال ۱۹۱۹، تدریس ادبیات عربی و فارسی در دانشکدة ادبیات دانشگاه الجزایر را بر عهده گرفت و در سال ۱۹۲۱، به طور رسمی به استادی دانشکدة ادبیات در آن دانشگاه نایل آمد. در سال ۱۹۲۷ صاحب کرسی زبان فارسی در «مدرسه ملی زبانهای زنده شرقی» پاریس شد و از ۱۹۳۸ تا ۱۹۴۸ با حفظ سمت استادی تاریخ ایران، معاونت آنجا را بر عهده داشت و سرانجام بازنشسته شد.
ماسه در دوران حیات علمی خود به عضویت سازمانهای تحقیقاتی دیگری نیز درآمد. او عضو هیأت مدیره انجمن آسیایی پاریس (۱۹۳۹) و معاون این مؤسسه (از ۱۹۵۱)، عضو وابستة فرهنگستان غرب در دمشق (۱۹۲۴) عضو وابستة فرهنگستان ایران (۱۹۳۸ر۱۳۱۶ش) و عضو فرهنگستان کتیبه‌ها و ادبیات فرانسه (۱۹۴۰) بود.

در ایران
هانری ماسه برای تحقیقات و حضور در مناسبتهای علمی پنج ‌بار به ایران سفر کرد. در سفر نخست (۱۹۲۲ ـ ۱۹۲۳) اطلاعاتی دربارة معتقدات و آداب و رسوم ایرانی گرد آورد و همین مبنای تألیف کتابی شد که در سال ۱۹۳۸ در پاریس انتشار یافت.
سفر دوم او در سالهای ۱۹۳۱ ـ ۱۹۳۲ صورت گرفت و سفر سوم در سال ۱۹۳۴ر۱۳۱۳ش برای شرکت در جشن هزارة فردوسی بود که در آن مقاله‌ای با عنوان «اوصاف مناظر طبیعت در شاهنامه» و خطابه‌ای راجع به «سجایای شخصی فردوسی» ایراد کرد. «فردوسی و حماسة ملی» و کتاب کوچک «به سوی خراسان» که اندکی پس از جشن هزارة فردوسی در پاریس انتشار یافت، دستاورد این سفر است.
سفر چهارم او در سال ۱۹۳۷ صورت گرفت که هدف او از آن، تکمیل اطلاعات پیشین خود دربارة «معتقدات و آداب ایرانی» بود.
آخرین سفر او به ایران در سال ۱۹۵۴ر ۱۳۳۳ش برای ایراد سخنرانی در کنگره هزارة بوعلی‌سینا (۱ ـ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۳۳شر ۲۱ ـ۳۰ آوریل ۱۹۵۴) در تهران و همدان بود. در این جشن، ماسه خطابه‌ای با عنوان «اصطلاحات فلسفی ابن‌سینا در زبان فارسی ایراد کرد و در ۲۸ آوریل نیز خطابه دیگری به هنگام پرده‌برداری از مجسمه ابن‌سینا در همدان ارائه کرد.

آثار علمی
آثار ماسه در دو حوزه تحقیقات عربی و تحقیقات ایرانی جای می‌گیرد. اما زمینه اصلی مطالعاتی که او در آن شهرت و برجستگی یافته، تحقیق در ادب فارسی است. او بیشتر سالهای عمر خود را صرف بازشناسی و معرفی درست ادبیات غنی فارسی به اروپاییان، به ویژه فرانسویان ‌کرد و در این میان، ‌راه را برای پژوهشهای علمی ـ ادبی دقیق و پرمایه در این حوزه هموار ساخت.
کتاب «معتقدات و آداب ایرانی» او مشهورترین و جامعترین کتاب در زمینه فولکلور و آداب و رسوم محلی ایران است.
سعی او در ترجمه آثار کهنسال ادب فارسی به زبان فرانسه نیز چشمگیر و بی‌رقیب است. «بهارستان» جامی، «ویس و رامین» گرگانی، آثاری از ابن‌سینا و جلد دوم «گرشاسپ‌‌نامه» اسدی طوسی از ترجمه‌های مهم اوست. آراگون و مونترلان ـ از برجستگان شعر و ادب فرانسه ـ از این ترجمه‌ها تأثیر پذیرفته‌اند.
در میان ترجمه‌های ماسه، کتاب پر حجم «برگزیده نظم و نثر فارسی» (از قرن چهارم تا سیزدهم ق)، که در سال ۱۹۵۰ در پاریس منتشر شد، از اهمیت شایانی برخوردار است. در این کتاب او کوشیده است تا نهصد سال ادبیات فارسی را همراه با زندگینامه سرایندگان و نویسندگان آن، با در نظر گرفتن موضوع و مضمون و با مقدمه‌‌های تاریخی بر اساس نوعی تقسیم‌بندی خاص و مطابق با ذوق و پسند و کنجکاوی فرانسویان، عرضه کند.
تألیفات و تتبعات این دانشمند ایران‌شناس و پرکار برای ایرانیان و آنانی که با فرهنگ و تاریخ و ادبیات ایرانی سروکار دارند، آشناست و از منابع موثق و قابل اطمینان در پژوهشهای ادبی و تاریخی به شمار می‌رود.
پژوهشهای مهم هانری ماسه در ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی عبارت است از: تحقیق درباره سعدی (پاریس، ۱۹۱۹، ترجمه فارسی محمدحسن مهدوی اردبیلی و غلامحسین یوسفی، تهران ۱۳۶۴ش)؛ نظام‌الملک (۱۹۳۱)؛ فردوسی و حماسه ملی (پاریس، ۱۹۳۵)؛ منوچهری (الجزایر، ۱۹۳۵)؛ ادبیات فارسی معاصر (۱۹۳۵)؛ باباطاهر شاعر ایرانی (۱۹۳۷)؛ تمدن ایرانی (پاریس٫ ۱۹۵۲)؛ ترجمه بهارستان عبدالرحمن جامی (پاریس، ۱۹۲۵)؛ ترجمه بیست غزل حافظ (الجزایر، ۱۹۳۲)؛ ترجمه نوروزنامه (الجزایر، ۱۹۳۷)؛ ترجمه دانشنامه علائی ابن سینا (با همکاری محمد آشنا، پاریس،‌۱۹۵۵ـ ‌۱۹۵۸)، ترجمه ویس و رامین (پاریس،‌۱۹۵۹).

نشانهای علمی
اعطای نشانهای علمی و دانش به ماسه برای تجلیل از خدمات علمی او،‌ استادی افتخاری دانشگاه تهران،‌عضویت در فرهنگستان ایران و چاپ مجموعه مقالات تحقیقی خاورشناسی او در سال ۱۳۴۲ به همت دانشگاه تهران، به مناسبت هفتاد وپنجمین سال تولد او، حاکی از حسن قدردانی و احترام‌آمیز ایرانیان نسبت به او بوده است.

منابع:
آموزگار، ژاله، «درگذشت هانری ماسه»، سخن سال ۱۹، شماره۷٫ تهران،‌۱۳۴۸؛ افقه، علی، «هانری ماسه»، وحید، س۷، ش۱، تهران، ۱۳۴۸؛ بدوی،‌ عبدالرحمن، فرهنگ کامل خاورشناسان، قم، ۱۳۷۵؛‌ جشن‌نامه ابن سینا،‌ ج۲، تهران ۱۳۳۴؛ سیاسی، علی‌اکبر،‌ «دیباچه» نک: مقالات تحقیقی خاورشناسی؛ صفا، ذبیح‌‌الله، «مقدمه»، نک: جشن‌نامه ابن‌سینا؛ ماسه،‌هانری، برگزیده شعر فارسی. به کوشش حسن هنرمندی، تهران،‌۱۳۵۱؛ همو، تحقیق درباره سعدی، ترجمه محمد حسن مهدوی اردبیلی و غلامحسین یوسفی، تهران،‌۱۳۶۴؛ همو،‌فردوسی و حماسه ملی، ترجمه مهدی روشن ضمیر، تبریز، ۱۳۵۵؛ همو، معتقدات و آداب ایرانی، ترجمه مهدی روشن ضمیر، تبریز، ۱۳۵۵؛ مجموعه مقالات تحقیقی خاورشناسی تهران، ۱۳۴۲؛ مرتضوی، منوچهر. «دیباچه»، نک: ماسه، معتقدات و آداب ایرانی؛ مهدوی اردبیلی، محمد‌حسن و غلامحسین یوسفی،«مقدمه» نک «ماسه، تحقیق درباره سعدی؛ هزاره فردوسی، تهران، ۱۳۶۲؛ هنرمندی، حسن، «پیشگفتار انتقادی»، نک: ماسه، برگزیده شعر فارسی.
*دانشنامه زبان و ادب فارسی
اطلاعات