جواد مجابی: شاید حاجی‌نوری گول شعر سعدی را خورد

 

سی و پنجمین نشست پژوهشی هنر گالری برگ، به بزرگداشت استاد حسن حاجی نوری، مجسمه ساز پیشکسوت اختصاص داشت که با حضور هنرمندانی همچون حسین محجوبی، عباس مشهدی‌زاده، رضا بانگیز و... برگزار شد.در ابتدای این مراسم محمد حسن حامدی به معرفی حسن حاجی نوری و کارنامه هنری این هنرمند پرداخت و گفت: حسن حاج نوری از هنرمندانی است که سلوک خاصی داشت و طی سال‌ها فعالیت همواره تلاش داشت که نگاه به گذشته ایران داشته باشد. او ارتباط خوبی با شعرا داشت و با شاملو، نیما، اخوان ثالث و فروغ فرخزاد همنشینی داشت.

وی افزود: آثاری که حاجی نوری از ستون‌های تخت جمشید ساخت که برخی در داخل و برخی در خارج از کشور هستند، جملگی نشان از توانمندی او در هنر مجسمه‌سازی دارند. این آثار آنقدر پایدار هستند که یکی از ستون‌هایی که حاجی نوری در زمان قبل از انقلاب در میدانی در شهر شیراز ساخته بود را پس از انقلاب عده‌ای به دلیل نگاه درستی که نداشتند می‌خواستند تخریب کنند، اما به دلیل استحکام این اثر با تمام تلاشی که صورت گرفت نتوانستند این اثر را تخریب کنند و همچنان این ستون پابرجاست.

حامدی در ادامه به روند برگزاری نشست‌های پژوهشی که طی این سال‌ها برگزار شده، اشاره کرد و گفت: در این سری برنامه‌های پژوهشی همواره به معرفی هنرمندان فقید پرداختیم و این برای اولین بار است که در این سری نشست‌ها، نکوداشت یک هنرمند در قید حیات را برگزار می‌کنیم. از این موضوع خوشحالم و قصد داریم به همت سازمان زیباسازی شهر تهران این روند را ادامه دهیم.

***

سپس جواد مجابی از شعرا و هنرمندان پیشکسوت به سخنرانی در مورد حاجی‌نوری پرداخت و گفت: مجسمه همگام با تاریخ بشر است، زیرا انسان نخستین همه پیرامونش را همچون مجسمه می‌دید و سپس همین انسان به کشف جهان پرداخت و آن را در قالب مجسمه عرضه کرد. پیش از عصر مدرنیسم، فهم انسان از جهان مجسمه بود و پس از آن انسان به خلق مجسمه برای فهم بیشتر جهان پرداخت. در این دوران معنویت همراه با مجسمه بود و در یک قالب جسمی عرضه می‌شد.

وی افزود: اما در ایران، در زمینه مجسمه‌سازی ما در رقابت با ملل دیگر با کاستی روبه‌رو هستیم زیرا هنرمندان ما به خاطر دید عقیدتی نمی‌توانستند همگام با مجسمه‌سازی در دنیا گام بردارند؛ به همین خاطر هنرمند ایرانی به ساخت آثار انتزاعی و کوچک پرداخت که جنبه کاربردی داشتند. امروزه این آثار را به عنوان صنایع دستی می‌شناسیم که به نظر من واژه بهتر برای آن هنر مردمی است.

او عصر قاجار را دوران ظهور مجسمه سازی در ایران دانست و گفت: سفر شاهان قاجار به اروپا باعث تغییر نگرش به مجسمه‌سازی شد و اولین نمونه مجسمه را می‌توان مجسمه ناصرالدین شاه سوار بر اسب، اثر علی اکبرخان حجار باشی دانست. اما از سال 1300 شمسی عصر ظهور مدرنیست به ایران آغاز شد و در این دوران در هنرهای مختلف رویکرد مدرنیستی خود را نشان داد. در این دوران دو نوع نگاه در مجسمه جریان پیدا کرد یکی همان نگاه سنتی و کلاسیک که هنرمندانی همچون ابوالحسن‌خان صدیقی و علی اکبر صنعتی بودند و دیگرانی همچون پرویز تناولی و بهمن محصص که روند مجسمه سازی مدرنیستی را پی گرفتند.

مجابی با اشاره به کارنامه حسن حاجی نوری گفت: حاجی نوری را از دهه 40 میشناسم. او از هنرمندانی بود که در زمان ظهور نوگرایی هنر در ایران شروع به فعالیت کرد. حاجی نوری از هنرمندانی است که در محافل هنری حضور فعالی داشت و همواره با هیجان در مورد هنر سخن می گفت. وی از جمله هنرمندانی است که شاید گول این شعر سعدی را خورد که «هنرمند در صدر نشیند و قدر ببیند» زیرا او هیچگاه نه از سوی بخش دولتی، خصوصی و یا حتی احزاب سیاسی حمایت نشد و قدر و منزلت او به خوبی در این دوران ناشناخته ماند.

این منتقد هنری آثار حاجی نوری را به دو دسته تقسیم کرد و گفت: حاجی نوری با علاقه‌ای که به ایران داشت آثار در خور توجهی از تاریخ ایران باستان را بازنمایی کرد. دسته دوم آثار او، آفرینش های فردی هستند که هنرمند بر اساس حس و هیجان خود به خلق آنها دست زده، مجسمه ای از نیما یا نیایش و یا زن چادری از این دست آثار هستند.

وی در پایان گفت: حاجی نوری هنرمندی بود که با هنرش به دنبال کسب شهرت و ثروت نبوده است. آثار او نشان دهنده عشق او به ایران و مردم است و نشانگر تفکر اجتماعی و نگاه مردم گرای اوست.

***

در ادامه این مراسم آسیه جوادی (ناستین)، همسر جواد مجابی به ذکر خاطراتی از آشنایی با خانواده حاجی نوری و مجسمه‌هایی که حسن حاجی نوری و پسرش از جواد مجابی ساختند پرداخت.

مهسا تهرانی از منتقدان هنری، سخنران بعدی این مراسم نکوداشت بود که به معرفی ابعاد هنری آثار حسن حاجی نوری پرداخت.

تهرانی با اشاره به کارنامه این مجسمه ساز پیشکسوت گفت: حاجی نوری جزو مجسمه سازان خود آموخته‌ی ایران است و پس از ابوالحسن خان صدیقی که شروع به کپی برداری در زمینه مجسمه سازی کرد، حسن حاجی نوری در این زمینه به فعالیت پرداخت و اجراهای خوب و دقیقی در این زمینه داشت. او در دوران فعالیت هنری به آموزش نقاشی و مجسمه سازی پرداخت و همزمان به استخدام اداره‌ی باستان شناسی درآمد و مشغول به ساخت کپی آثار باستانی ایران شد.

وی ادامه داد: آثار حاج نوری دو دسته هستند؛ آثار کپی برداری باستانی و مجسمه های مشاهیر و بزرگان ایران. آثار کپی برداری قدرتمند او از دوران هخامنشی باعث شد که او سر ستونی را در شهر بوئنس آیرس آرژانتین نیز اجرا کند. در آثار مجسمه بزرگان و مشاهیر نیز دقت در جزئیات وجود دارد و در برخی از آثار خطوطی نیز به اثر اضافه شده است. مانند مجسمه نیما که او را در حال فریاد کشیدن با خطوطی مورب بر شانه ارائه داده است.

تهرانی به اشاره نقش حاجی نوری در زمینه مجسمه سازی شهری گفت: حاجی نوری نقش به‌سزایی در مجسمه‌سازی دارد. او در این دسته آثارش که بیشتر به آثار باستانی ایران اختصاص دارد از عظمت نمایی پرهیز کرده و مجسمه‌های متعددی را در نقاط مختلف ایران نصب کرده است. او به خاطر کاربرد آثار و تعدد نصب کار در شهر جایگاه ویژه ای در زمینه مجسمه سازی شهری دارد.

***

در ادامه این مراسم با حضور حسین محجوبی، عباس مشهدی زاده، رضا بانگیز، اسماعیل مرزاعی و سید مجتبی موسوی با اهدای لوحی از حسن حاجی نوری تقدیر به عمل آمد.

سپس مشهدی زاده در مورد حاجی نوری گفت: مرحوم چنگیز شهوق از دوستان نزدیک من بود که شاگرد استاد حسن حاجی نوری بود. او اگرچه راه استاد را نرفت و هنرمند مدرنیستی شد، اما همیشه از استادش به نیکی یاد می کرد و معتقد بود که از درون سنت مدرنیست متولد شده است؛ به پاس احترامی که شهوق به استادش می‌گذاشت در این مراسم حضور یافتم تا به پاسداشت استاد نوری بپردازم.

سید مجتبی موسوی نیز در پایان گفت: یادآوری مفاخر یکی از وظایف نسل ماست که سازمان زیباسازی شهر تهران بر همین اساس 35 نشست پژوهشی برگزار کرده است و امروز خوشحالم که پس از 34 نشست، بزرگداشت هنرمندی در قید حیات را برگزار می کنیم و سعی داریم این روند ادامه پیدا کند.

وی اوامه داد: یکی دیگر از اهداف برپایی این نشست ها ثبت اسناد و آثار هنرمندان است که تاکنون در قالب 3 جلد کتاب توانستیم مجموعه ای از مقالات را پیرامون هنرمندان فقید ایران گردآوری کنیم که در حال حاضر چهارمین جلد آن نیز در حال آماده شدن است.

این مراسم با نمایش فیلمی از زندگی هنری حسن حاجی نوری به پایان رسید. نمایشگاه آثار این هنرمند تا 18 مهرماه در گالری برگ واقع در میدان هروی، خیابان وفامنش، خیابان جمالی، عمارت عین الدوله میزبان علاقمندان است.