جلال خالقی مطلق، شاهنامه پژوه در نشست رونمایی از كتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» گفت: شادروان خانلری كه به زبان‌های باستان علاقه فراوانی داشت، ترجمه كتاب هُرن را به من پیشنهاد داد ولی من گفتم: این كتاب باید با تألیف هوبشمان ادغام شود تا مبادا فرهنگی غلط در اختیار دانشجویان قرار بگیرد. بنابراین، قرار شد كه اثر هوبشمان و هرن را تركیب كنیم و كاستی‌ها و اشتباهات آن را رفع كنیم. تنظیم و آماده‌سازی این كتاب در حالی كه من در آلمان اقامت داشتم، كار دشواری بود كه به همت دوستان صورت گرفت. من حتی برای نوشتن این كتاب با پیشنهاد دوستان استفاده از كامپیوتر را یاد گرفتم.
.jpg)
باغ بیدی: نام دكتر خالقی مطلق در كنار «شاهنامه» جاودان می‌ماند
جلال خالقی مطلق، شاهنامه پژوه در نشست رونمایی از كتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» گفت: شادروان خانلری كه به زبان‌های باستان علاقه فراوانی داشت، ترجمه كتاب هُرن را به من پیشنهاد داد ولی من گفتم: این كتاب باید با تألیف هوبشمان ادغام شود تا مبادا فرهنگی غلط در اختیار دانشجویان قرار بگیرد. بنابراین، قرار شد كه اثر هوبشمان و هرن را تركیب كنیم و كاستی‌ها و اشتباهات آن را رفع كنیم. تنظیم و آماده‌سازی این كتاب در حالی كه من در آلمان اقامت داشتم، كار دشواری بود كه به همت دوستان صورت گرفت. من حتی برای نوشتن این كتاب با پیشنهاد دوستان استفاده از كامپیوتر را یاد گرفتم.
نشست رونمایی از كتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» نوشته پاول هرن و هاینرش هوبشمان با ترجمه و گواه‌های فارسی و پهلوی دكتر جلال خالقی مطلق عصر دیروز ، شنبه 23 اسفند، در كتابخانه و موزه ملی ملك با حضور دكتر جلال خالقی مطلق، علی‌اشرف صادقی، حسن رضایی باغ‌بیدی و علاقه‌مندان به حوزه ریشه‌شناسی و زبان‌های باستان برگزار شد.
كتابی كه با پیشنهاد دكتر خانلری ترجمه شد
دكتر جلال خالقی مطلق، شاهنامه‌شناس، كه پیش از برپایی این نشست از نسخ خطی و سنگی «شاهنامه» موجود در كتابخانه ملك دیدن كرده بود با اشاره به گنجینه عظیمی كه در این كتابخانه وجود دارد، گفت: برای سخن گفتن از كتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» باید به این شعر اشاره كنم كه «یك سینه سخن دارم، هین شرح دهم یا نِه» هُرن یك ایرانشناس به معنای واقعی شناساننده زبان‌های باستان نبوده است. پیش از هرن نیز كتابی در این زمینه منتشر نشده بود ولی مقالات متعددی در این باره وجود داشت.
وی افزود: ما بخش بزرگی از تلفظ‌های اشتباه در كتاب هُرن و هوبشمان را اصلاح كرده‌ایم. البته هوبشمان نیز به غلط بودن برخی تلفظ‌ها اشاره كرده بود. اگر هوبشمان نبود، كار هرن چندان اهمیتی نداشت. هوبشمان وقتی اشتقاقی را از هرن می‌پذیرد، كمتر زبان‌شناسی در درست بودن آن تردید می‌كند. یكی دیگر از كمبودهای این كتاب نبود شواهد كافی بود كه اكنون در حد امكان اصلاح شده است.
این مصحح «شاهنامه» گفت: گرچه مرحوم شادروان خانلری در حوزه عروض تخصص داشتند ولی به زبان‌های باستان نیز علاقه فراوانی داشت. او ترجمه كتاب هرن را به من پیشنهاد داد ولی من گفتم: این كتاب باید با تألیف هوبشمان ادغام شود تا مبادا فرهنگی غلط در اختیار دانشجویان قرار بگیرد. بنابراین، قرار شد اثر هوبشمان و هرن را تركیب كنیم و كاستی‌ها و اشتباهات آن را رفع كنیم.
نویسنده «گل رنج‌های كهن» درباره صفحه‌بندی و نوع چینش اطلاعات در هر صفحه توضیح داد: كار دشواری بود كه بخواهیم تمام اطلاعات هرن و هوبشمان و خودم را در یك صفحه بگنجانیم. البته این صفحه‌بندی كار همسر من و نیمه بهتر من است.
این پژوهشگر گفت: تنظیم و آماده‌سازی این كتاب در حالی كه من در آلمان اقامت داشتم، كار دشواری بود كه به همت دوستان صورت گرفت. من حتی برای نوشتن این كتاب با پیشنهاد دوستان استفاده از كامپیوتر را یاد گرفتم. یك روز شخصی به من گفت: شما اگر خودتان كامپیوتر یاد بگیرید حتما كارتان سریع‌تر پیش می‌رود. همان موقع خانمی گفت: نه از سن شما گذشته است و نمی‌توانید كامپیوتر را یاد بگیرید. با شنیدن این جمله سریع یك كامپیوتر تهیه كردم و جالب این كه در كمتر از دو هفته استفاده از آن را یاد گرفتم.
شاهدمثال‌های «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» بر اساس تصحیح شاهنامه دكتر خالقی مطلق است
هومن عباسپور، ویراستار، در معرفی این كتاب گفت: از تركیب دو كتاب از پاول هُرن و هاینریش هوبشمان، دكتر جلال خالقی مطلق كتاب «اساس اشتقاق فارسی» را نوشت كه در سال 1356 منتشر شد. جلد نخست این كتاب از «آ» تا «خ» در بنیاد فرهنگ ایران منتشر شد. این كتاب به صورت تایپ دستی و با حروف‌چینی همسر دكتر خالقی تنظیم شده بود كه البته در زمان خود كار بسیار مهمی بود. طی سالیان بعد، دكتر خالقی فیش‌نویسی‌های متعددی بر این كتاب داشتند و بخش‌های متعددی را بر آن افزودند. امروز یعنی در سال 1393، كتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» از «آ» تا «ی» از سوی نشر مهرافروز (اصفهان) منتشر شده است.
عباسپور ضمن اشاره به این نكته كه كتاب‌های‌های ریشه‌شناسی برای كسانی كه اهل چنین مطالعاتی نیستند، معمولا چهره‌ای عبوس و نامفهوم دارد، در اسلایدهای مختلفی، نحوه به كارگیری و استفاده از این كتاب را نشان داد و سپس گفت: دكتر خالقی مطلق در كتاب خود شواهد بسیار برای هر یك از كلمات، البته در حد لازم، بیان كرده است. شاهدمثال‌های شاهنامه در این كتاب، بر خلاف دیگر كتاب‌ها كه بر اساس نسخه تصحیح نیكلسون است، بر اساس تصحیح دكتر خالقی مطلق آورده شده.
لزوم تدوین دوباره فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی
دكتر علی اشرف صادقی، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی، از دیگر سخنرانان این مراسم رونمایی بود كه گفت: از زمانی كه اسناد فارسی میانه تورفان كشف و تقریبا تلفظ زبان فارسی میانه در قرن 3 و 4 میلادی برای ما مشخص شد، تحقیقات به مسیر دیگری سوق یافت. البته بعد از آن پرفسور بیگی نظام آوانویسی زبان پهلوی را كه مبتنی بر خط است، ادامه داد ولی بعد مسلم شد كه آن آوانویسی باید كنار گذاشته شود.
وی با اشاره به اشكالاتی در ضبط كلمات در كتاب هُرن گفت: ایران‌شناسان در آن ایام تلفظ فارسی را به صورتی كه در كشور عثمانی رایج بود، ضبط كردند. برای نمونه «خَریدن» را به شكل «خِریدن» ضبط كرده‌اند. البته این اتفاق منحصر به كتاب مذكور نیست. بلكه دستور زبان‌های آن زمان نیز به همین صورت ضبط شده‌اند.
مصحح «لغت فُرس» اسدی در ادامه افزود: باید كسانی فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی را از نو تدوین كنند. آگاهی ما از زبان گذشته، در حدی متونی است كه حتی اطلاعات مصوت‌ها را در خود منعكس نمی‌كردند. یكی از اولین درس‌هاس زبان شناسی این است كه وقتی از زبان معاصر می‌گذرید و پا به تاریخ می‌گذارید، باید با كلماتی مانند گویا، ظاهرا و امثال آن سخن بگویید. هیچ‌گاه نمی‌توان در این حوزه با قطعیت سخن گفت. زیرا اطلاعات از دوره‌های گذشته زبان فارسی اندك است ولی به تدریج اسنادی كشف می‌شود و بر اطلاعات آن بخش می‌افزاید.
نویسنده «تكوین زبان فارسی» گفت: كتاب دكتر خالقی مطلق دربرگیرنده حدود یك هزار واژه است و جا دارد كه حتی تعداد كلمات آن به چهار یا پنج هزار واژه نیز برسد. دكتر خالقی با افزودن حواشی مختلف، این كتاب را به ابزار مفیدی برای دانشجویان رشته زبان‌های باستان تبدیل كرده‌اند.
در انتظار جلد دوم كتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی»
سخنران دیگر این جلسه دكتر حسن رضایی باغ‌بیدی، استاد زبان‌های باستانی ایران بود كه گفت: كنجكاوی درباره پیدایی زبان از قدیم‌الایام وجود داشته است و افراد مختلف حتی افلاطون و ارسطو درباره آن نظراتی را بیان كرده‌اند. پس از كشف خانواده زبان‌های هند و اروپایی مباحث جدیدی درباره خویشاوندی زبان‌های مختلف با یكدیگر مطرح شد. اتیمولوژی، وادی است كه باید با احتیاط در آن قدم برداشت زیرا گاه با پیدا شدن شواهد جدید، برخی یافته‌های پیشین رد می‌شود.
نویسنده كتاب «مقدمات زبان سانسكریت» افزود: ما همواره منتظر جلد دوم كتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» بوده‌ایم. دكتر خالقی مطلق سال‌های زیادی از عمر خود را صرف پرداختن به شاهنامه زبان فارسی كرده‌اند و این كتاب نوعی خدمت به زبان فارسی است. تا وقتی ایران وجود دارد، نام فردوسی و شاهنامه نیز وجود دارد، و دكتر خالقی مطلق نیز با تصحیح «شاهنامه» نام خود را در كنار این اثر جاودان كرده است.
مهناز مقدسی، سرپرست گروه ویرایش و آماده‌سازی كتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» با یادی از بزرگانی كه در حوزه ریشه‌شناسی تلاش كرده‌اند مانند دكتر محمد معین، مهرداد بهار، احمد تفضلی، كتایون مزداپور و دیگران گفت: امروز زمان آن رسیده است كه كتاب‌های ریشه‌شناسی به ثمر برسند. كتاب دكتر جلال خالقی مطلق 1129 مدخل شماره‌دار دارد. دكتر خالقی در ذیل هر واژه مثالی را آورده‌اند. شواهد به كاررفته نشان می‌دهد كه برخی كلمات تا چه قرنی بین مردم رواج داشته است.
وی در بیان یكی از وجوه تفاوت كتاب هرن و كتاب دكتر خالقی مطلق گفت: هرن در كتاب خود هیچ كتابنامه‌ای را نیاورده و مشخص نكرده كه منابع او برای اطلاعاتی كه ارائه كرده، كدام‌ها بوده است. ولی دكتر خالقی كتابنامه‌ای را به اثر خود افزوده‌اند كه بر اعتبار آن برای كارهای پژوهشی افزوده است.
این نشست با رونمایی از كتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» با حضور میترا دبیری (مدیر انتشارات مهرافروز) و همكارانی كه در تهیه و آماده‌سازی این اثر تلاش كرده بودند، به پایان رسید.
ایبنا