از فرزندان عبدالرزاق‌بیگ دنبلی، حسینقلی آقادنبلی است، تحصیل‌کرده مدرسه نظامی سن‌سیر در پاریس و آشنا به فرهنگ جهانی است که در اوایل عصر ناصری به ایجاد تجدد در نظام و تفکر و زندگی ایرانیان می‌اندیشید. استاد شادروان دکتر ریاحی از قول کنت گوبینو ـ سفیر وقت فرانسه ـ در کتاب ادیان و فلسفه در آسیای مرکزی، فصل پنجم زیر عنوان «متفکران آزاد و تماس با افکار اروپایی» آورده است که [گوبینو] حسینقلی آقا را ستایش می‌کند و می‌گوید که: «به زبان و فرهنگ فرانسوی آشنایی کامل و در ملیت ایرانی و اعتقاد به تجدید مجد و عظمت ایران تعصب شدید داشته است.
از فرزندان عبدالرزاق‌بیگ دنبلی، حسینقلی آقادنبلی است، تحصیل‌کرده مدرسه نظامی سن‌سیر در پاریس و آشنا به فرهنگ جهانی است که در اوایل عصر ناصری به ایجاد تجدد در نظام و تفکر و زندگی ایرانیان می‌اندیشید. استاد شادروان دکتر ریاحی از قول کنت گوبینو ـ سفیر وقت فرانسه ـ در کتاب ادیان و فلسفه در آسیای مرکزی، فصل پنجم زیر عنوان «متفکران آزاد و تماس با افکار اروپایی» آورده است که [گوبینو] حسینقلی آقا را ستایش می‌کند و می‌گوید که: «به زبان و فرهنگ فرانسوی آشنایی کامل و در ملیت ایرانی و اعتقاد به تجدید مجد و عظمت ایران تعصب شدید داشته است.»۸۱
دیگر محمدآقا که آثاری چون «تفسیر قرآن»، «شرح دیوان انوری» و «شرح مشاعر ملاصدرا» از وی به یادگار مانده است و فرزندانش محمودآقا و علی (متخلص به غریب) از اعضای گروه اعزامی نخستین دوره دارالفنون برای تحصیل به فرانسه بودند که به همراه امیرنظام گروسی اعزام شدند و از دانشگاه سن‌سیر فارغ‌التحصیل گردید و در بازگشت، مأمور فوج کرمان شد. وی شعر می‌سرود و ترجمه «جنگ انگلیس و فرانسه با دولت چین» و نیز تألیف کتابی «در چگونگی اوضاع و ترقی ممالک اروپا و ترتیبات لشکر آنها» را مرحوم تربیت درباره وی ثبت کرده است.۸۲ و برادرش محمودآقا پس از بازگشت از فرانسه، معلم پیاده‌نظام دارالفنون شد.
دنبلی‌های کاشان
از دنبلی‌های شاخه کاشان که ضرابخانه آن شهر و روستاهایی را از دوره صفویه به عنوان تیول داشته و به «ضرابی» معروف بودند، عبدالرحیم کلانتر ضرابی (سهیل کاشانی) است، مؤلف «تاریخ کاشان»؛ نیز مؤتمن‌الاطباء طبیب ناصرالدین شاه و نیای محقق و ادیب نامدار معاصر، زین‌العابدین مؤتمن مؤلف کتاب «تحول شعر فارسی»۸۳ و «گلچین صائب»؛۸۴ دیگر فتحعلی‌خان صبا ملک‌الشعرا (درگذشته ۱۲۳۷ یا ۳۸) شاعر قصیده‌سرای معروف و صاحب «شهنشاه‌نامه» و دیوان اشعار.۸۵ از همین خانواده است دو پسر او: محمدحسین خان (متخلص به عندلیب) و محمد قاسم خان (متخلص به فروغ) و نیز دو پسر اعجوبه عندلیب: محمودخان ملک‌الشعرا۸۶ نماینده هنر نوین نقاشی در ایران و میرزا محمدخان (متخلص به خجسته)، از شاعران عصر قاجار.
همچنین است استاد ابوالحسن صبا موسیقیدان معروف و رکن برجسته تحول این هنر و پرورش‌‌دهنده ستاره‌های درخشان موسیقی ایرانی، و دکتر محسن صبا استاد پیشرو دانش کتابداری کشور، علیرضا صبا شاعر معاصر و سرکار خانم ملوک ضرابی خواننده بلندآوازه و… میرزا احمدخان (متخلص به صبور) و معروف به «شهید» که در رکاب عباس میرزای ولیعهد در جنگ ایران و روس به شهادت رسید. دیوان کامل او حدود پنج‌هزار بیت به خط خودش در اختیار نواده‌اش زین‌العابدین مؤتمن بوده است. میرزا محمدکاظم صبوری ملک‌الشعرای آستان قدس رضوی که تخلص خود را از «میرزا احمد صبور شهید» گرفته است. و سخن از استاد محمدتقی ملک‌الشعرای بهار فرزند صبوری و ثمره برومندش دکتر مهرداد بهار، سخن گفتن از خورشید است! این بخش از نوشتار را با این ابیات از بهار بزرگ به پایان می‌برم که فرمود:
… مولدم طوس، ولیکن گهر از کاشان است
نغمه آمد ز نی، اما هنر از نایی بود
جد من هست «صبور» آن که به کاشان او را
با عم خویش «صبا» دعوی همتایی بود
می‌رسد از پسِ سی پشت به آل‌برمــک
وین نسب آن روز اسباب خودآرایی بود
نایب‌السلطنه را بـود دبیر مخصوص
زانکه شیرین خط او شهره به زیبایی بود
با چنین حال شد اندر صف پیکار و جهاد
که وطن دستخوش دشمن یغمایی بـود
در صف رزم شد از غیرت اسلام شهید
زانکه با طبع غیور و سر سودایی بود۸۷
دومین جد من آمد به خراسان از کاش۸۸
کاندرین مرحله‌اش بویه عقبایی بود
کار دنیاش به سامان شد از آن روی که او
صاحب کارگه مخمل و دارایی بود
پسرانش همه صنعتگر و فرزند کهین
کاظمش نام و به دل طالب دانایی بود
به تقاضای نسب گشت «صبوری»ش لقب
طوطیی گشت که شهره به شکرخایی بود۸۹
این نوشتار از «سنجار» تا «بهار»، گوشه‌ای از مهر ایران و ایران‌مهری دست در دست اندیشه فرازمند اسلامی و اهورایی، از نشیب و فراز پیشینه مردمی به نام کُرد از ایزدپرستی تا پرستش الله که با خون و خاک ایران، از آذربایجان تا اروند و همدان به هم آمیخته است و در اندیشه صاحب این قلم عنوان روزنامه نوبهار و تخلص آن بزرگوار تداعی معابد بلخ و برمکیان است! گرچه آن را از بهار شیروانی استاد شعر فارسی شاعران کردستان می‌دانند.۹۰
نتیجه
دریافتهای تازه و نتیجه پژوهشی سلسله نوشتار یادشده، شامل نکاتی است که برای نخستین بار در این حوزه مورد بررسی و روشنگری قرار گرفته است:
۱ـ ارتباط ریشه‌ای جغرافیایی، تاریخی، سیاسی و اعتقادی کُردهای ایزدی با ایران و جغرافیایی واحد مبدأ حضرت ابراهیم‌خلیل(ع) با زیستگاه مهرپرستان ایرانی کُردهای ایزدی (شنگال) و شناسایی و شناساندن مختصر و مفید و همگانی آنها.
۲ـ توضیح تاریخی تقدس تبریز در آیین کُردهای ایزدی و چرایی آن.
۳ـ تفسیر واژه میر (مهر) و ارتباط لغوی و کاربردی آن در یگانگی و پیوستگی تاریخی کردهای ایزدی و سلاسل عرفانی ایران و اینکه این واژه ایرانی (میر: مهر) در عرصه عرفان، سیاست و سیادت ارتباطی به واژه «امیرِ» عربی ندارد.
۴ـ تنقیح و توضیح تصحیح احمد کسروی از عبارت «صفوه‌الصفا»ی ابن‌بزاز درباره خاندان صفوی.
۵ ـ منشأ واحد صفویان، دنابله، علویان و کُردهای ایزدی.
۶ـ وجوه اشتراک کردهای ایزدی و سلاسل عرفانی ایران.
۷ـ ردیابی و پیدایش شخصیت کلیدی ابراهیم ادهم در آیین ایزدیان و سلاسل صفوی، علوی، یارِسان و جلالی.
WWW. MOHAMMADALISOLTANI. IR
پی‌نوشتها:
۸۱ ـ اقبال، عباس، مجله یادگار، سال۳، شماره۳، صص۶۸ ۶۹؛ حسین محبوبی اردکانی، تاریخ مؤسسات تمدن جدید در ایران، ج۱، صص۱۸۹ـ۱۹۲ (ریاحی، همان، ص۲۶۷).
۸۲ ـ تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، صص۲۸۵ـ ۲۸۶ ( همان، ص۲۶۸).
۸۳ ـ مؤتمن، زین‌العابدین، تحول شعر فارسی، کتابخانه طهوری، تهران، ۱۳۷۱.
۸۴ ـ گلچین صائب، به خط استاد علی‌اکبر کاوه، مطبوعاتی افشاری، تهران، ۱۳۳۳.
۸۵ ـ ملک‌الشعرا، فتحعلی‌خان صبا، دیوان اشعار تصحیح و اهتمام محمدعلی نجاتی، نشر اقبال، تهران، ۱۳۴۱.
۸۶ ـ اینکه واژه «اعجوبه» آورده‌ایم، از آن روست که محمودخان ملک‌الشعرا جز فضل و ادب و سیاست، در نقاشی و منبت و خوشنویسی و شعر، سرآمد روزگار خود بود که گامی بلند در مسیر تحو نقاشی برداشته‌اند و… رک: بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، کتابفروشی زوار، ۱۳۵۷، ج۵، ص۲۸۱.
۸۷ ـ میرزا احمد صبور فرزند میرزا محمدعلی وزیر لطفعلی‌خان زند بود. میرزا احمد در کاشان در محضر پدر و عمویش (صبا) تربیت یافت و به مقامی والا در شعر و ادب رسید و همیشه به عبدالرزاق‌بیگ دنبلی می‌گفت: «جد ما از سلسله شما بود. از بلده خوی به کاشان آمده، در آن دیار خلد آثار توطن کرده است.» (نگارستان دارا، ص۱۰۲) بعد از استقرار عباس‌میرزا در تبریز، چنان که استاد شادروان دکتر ریاحی نوشته‌اند، میرزا احمد به آذربایجان شتافت و در سلک دبیران و منشیان و مستوفیان درآمد. سرانجام شوق جهاد با دشمن مهاجم دامنگیرش شد و به «نظام جدید» عباس‌میرزا پیوست. نایب‌السلطنه از اسیران روسی یا فراریان آنها که نزدیک به ده‌هزار نفر بودند و مسلمان شده بودند، فوجی به نام «فوج بهادران» یا «فوج خاصه» تشکیل داد و می‌گفت: «سرهنگ و سردار این فوج منم» و میرزااحمد را نایب خود قرار داد. در ۱۲۲۶ میرزا احمد به فرماندهی آن فوج از ارس گذشت و به دشمن حمله کرد و پیروزی یافت(ناسخ‌التواریخ، چاپ قائم‌مقامی، صص۱۲۷ـ ۱۲۸)؛ ولی در اوایل محرم ۱۲۲۸ در جنگ ارگوان (بین طالش و آستارا) که ایرانیان شکست خوردند، او [میرزا احمد خان صبور دنبلی] پایداری کرد و در میان جنگلی به دست روسها به شهادت رسید. (روضـه‌الصفا، ج۹، ص ۴۸۶؛ منتظم ناصری، ج۳، ص۱۵۰۶) (ریاحی، محمدامین، همان، ص۲۷۰)
۸۸ ـ مقصود کاشان است.
۸۹ ـ بهار، محمدتقی، دیوان بهار، انتشارات توس، ۱۳۶۸، ج۱، صص ۷۳۳ـ۷۳۷٫ (ریاحی، همان، ص۲۷۲)
۹۰ـ آرین‌پور، یحیی، از صبا تا نیما، ج۲، فرانکلین، تهران، ۱۳۵۵، ص۱۲۴، ۲۲۸.
روزنامه اطلاعات