روایتگر تمدن هخامنشی تا عصر ساسانی/کتابشناسی علی سامی، باستانشناس پیشکسوت

 

از درگذشت علی سامی، استاد نامدار باستانشناسی ایران 25 سال می‌گذرد اما آثار وی همچنان دستمایه پژوهش و تحقیق تاریخ‌پژوهان و باستانشناسان است. به مناسبت سالگرد درگذشت این پژوهشگر، مروری داریم بر فعالیت‌ها و آثار او.

علی سامی خدمات فرهنگی خویش را از سال 1310 شمسی پس از پایان تحصیلات، با سمت دبیری تاریخ و جغرافیا و ادبیات فارسی در دبیرستان‌های شیراز آغاز کرد و پس از آن با تلاش و کوشش خستگی‌ناپذیر فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و ادبی خویش را دنبال کرد و در سمت‌ها و مسئولیت‌های گوناگون به نگهداری میراث پر بهای فرهنگ کشور همت ویژه‌ای داشت. سامی با این‌که مورخی پر کار بود و اکثراً در سمت‌های اداری و آموزشی فعالیت مستمر داشت هرگز مسائل اجتماعی و محافل ادبی را فراموش نمی‌کرد، در بیشتر کارهای عام‌المنفعه‌ای که جامعه از آن بهره می‌گرفت پیش‌گام بود و در جلسات ادبی و فرهنگی حضوری منظم و فعال داشت. به گفته برخی مورخان، متانت و فروتنی و استقامت و پایمردی از صفات برجسته این شخصیت فرهنگی به شمار می‌رفت. وی تا آخرین ساعت حیات دست از تحقیق و مطالعه و نگارش نکشید و سرانجام 22 مرداد 1368 روی در نقاب خاک کشید.

 

1- گزارش کاوش‌های علمی پاسارگاد، چاپ وزارت و فرهنگ به سال 1329 خورشیدی

2- تاریخ پیدایش خط و تحول آن در شرق باستان چاپ شیراز به سال 1329 خورشیدی

3- پاسارگاد یا قدیمی‌ترین پایتخت ایران 1330 خورشیدی

4- جلد دوم گزارش‌های باستانشناسی 1331 خورشیدی

5- شرح آثار تاریخی جلگه مرودشت 1331 خورشیدی

6- فارس در عهد باستان 1332 خورشیدی

7- شرح آثار تخت جمشید (به زبان انگلیسی ترجمه آقای شارپ) 1334 خورشیدی.

8- شرح آثار تخت جمشید به زبان فارسی 1335 خورشیدی

9- شرح کاوش‌ها و آثار باستانی پاسارگاد 1335 خورشیدی

10- شرح آثار تاریخی و باستانی شیراز به زبان انگلیسی 1335 تا 1342 خورشیدی

11- شرح آثار باستانی و تاریخی شیراز 1337 خورشیدی

12- جلد چهارم گزارش‌های باستانشناسی 1338 خورشیدی

13- جلد اول تمدن ایران در دوره هخامنشی شامل: اهمیت فرهنگ آن دوران، پیدایش زبان و خط، نژاد آریا، سنگ نبشته‌های میخی، خط آرامی، خط نبشته‌های تخت جمشید، سیر دانش و فرهنگ ایران در این دوره، آموزش و پرورش قضاوت مورخان قدیم در باره تمدن هخامنشیان، کوشش‌های خاورشناسان در مورد خواندن خط میخی، کشورهای خاورمیانه در عهد باستان و خط میخی پارس، سیاست‌های مذهبی کوورش بزرگ و داریوش بزرگ، تاریخ نیمه خشت‌های گلی نوشته شده در کشورهای باستانی آسیای غربی، دانش در عصر هخامنشی، تاریخ کاوش‌های باستانشناسی در پهنه ایران.

14- جلد اول تمدن ایران در عصر ساسانی، شامل: اهمیت فرهنگ ساسانی، سنگ نبشته‌های پهلوی با ترجمه آن‌ها کوشش خاورشناسان در راه خواندن خط ساسانی و خط اوستایی، سیر دانش ایران در این دوره، پزشکی و دانشکده جندی شاپور، ادبیات و کتاب‌های باقیمانده از این فرهنگ، شعر و موسیقی و آلات نوازندگی در زمان ساسانی، مالیات، بازرگانی، راه‌های شوسه و دریایی، بافندگی پارچه و قالی، نقاشی، سکه، دادگستری و قوانین، ادیان و اقلیت‌های مذهبی، (یهود، صائبین، بودائی، مانوی، مزدکی، زروانی، مهرپرستی) پرستشگاه‌ها در عصر ساسانی، چاپ شیراز.

15- جلد دوم تمدن ایران در عصر هخامنشی؛ حاوی مطالبی درباره وضع امور مالی و اقتصادی هنر زرگری و نقره سازی و پیکره سازی، گنجینه‌های زری که مربوط به آن عهد بود- سکه- و از معادن و بنادر- امور اقتصادی و فعالیت‌های بانک‌ها- نفت- مومیایی- راه‌های بزرگ اصلی- راه‌های دریایی- نیروهای دریایی- کشت غلات- سد بندی و آبیاری و دامداری- موسیقی- صنعت شیشه‌سازی- میناکاری- منبت سازی- مقادیر و مقیاس اوزان و مسافت- واحد زمان و گاه شماری- بافندگی و قالیبافی آن عهد- مهرها- چاپ در سال 1343 در شیراز (345 صفحه)

16- تمدن ایران در عصر ساسانی جلد دوم: حاوی مطالبی درباره وضع دولت و اعزام و پذیرفتن سفرا طبقات و مشاغل دیوانی- روحانیان- سپاه- پرچم- وضع اجتماعی و طبقاتی مردم- تقسیم جامعه ایرانی- تشکیل خانواده- وضع زنان- خوراک‌ها و غذاها- گل‌ها و ریاحین و عطاریات- هنر- معماری- شهرسازی- حجاری و کلیه نقش‌های برجسته عصر ساسانی (در سلماس- طاق بستان- فیروزآباد- نقش رستم مرودشت- نقش رجب- شاپور کازرون- برم دلک و گویم شیراز- داراب- پیکر شاپور در غار بیشابور- مدائن- قصر شیرین- سوسنگرد- شوشتر- استخر- آثار سروستان- کوه استخر- منابع ایران در این قصر- قضاوت و نوشته خاور شناسان و دانشمندان درباره این فرهنگ- چاپ سال 1344 (370 صفحه)

17- تاریخ مشروح شیراز از چاپ سال 1348 حاوی مطالبی درباره تاریخ احداث شیراز از روی خشت نوشته‌های میخی پیدا شده در تخت جمشید- شیراز از دید خاورشناسان و دانشمندان- هنرمندان و نقاشان مشهور شیراز در سدهای نخستین پس از اسلام- شیراز در ادوار گوناگون تاریخی- سعدی حافظ و تاریخ سعدی شناسی و حافظ شناسی در دنیا و نوشته‌های خاور شناسان درباره این دو استاد سخن شرح آثار باستانی شیراز و چند دانشمند به نام سده‌های گذشته شیراز- نوشته خاورشناسان و دانشمندان بیگانه شیراز (646 صفحه)

18- پایتخت‌های شاهنشاهان هخامنشی جلد سوم تمدن هخامنشی در آن عصر: از انتشارات دانشگاه شیراز در سال 1348 حاوی شرح مفصل کاخ‌های همدان و شوش و تخت جمشید ترجمه استوانه کورش (507 صفحه)

19- فرهنگ و هنر ایران در عصر هخامنشی به زبان انگلیسی ترجمه آقای شارپ چاپ شده در سال 1356 در 850 صفحه

CULTURE AND ART IN ACHAEMENAN AGE

20- پارسه یا شرح آثار کاخ‌های تخت جمشید چاپ سال 1348.

21- سنگ نبشته‌ای مفصل بیستون سال 1347 توسط مجله بررسی‌های تاریخی ضمیمه شماره 3 و 4 نشریه کمیته تاریخی نظامی ستاد ارتش.

22- شرح آثار باستانی بیشاپور کازرون و نقش برجسته ها و سنگ نبشته‌های وزارت فرهنگ و هنر در سال 1347.

23- پارس کده: شرح مفصل نخستین پایتخت ایران با نقشه کامل چاپ شده توسط اداره کل فرهنگ و هنر استان فارس در سال 1356 (310 صفحه).

24- روزها و یادها جلد یکم : چاپ سال 1360 حاوی مقالات گوناگون ادبی در 344 صفحه.

25- روزها و یادها جلد دوم: چاپ سال 1362 حاوی نوشتارهای گوناگون ادبی در 408 صفحه.

26- شیراز- شهر جاویدان: چاپ سال 1363 حاوی تاریخ و آثار شخصیت‌های بارز فرهنگی و دانش و نوشته های خاور شناسان و دانشمندان خودی و بیگانه درباره شیراز در888 صفحه.

27- نقش ایران در فرهنگ اسلامی؛ چاپ سال 1365 در 857 صفحه.

 

نوشتارهای پراکنده در مجلات و روزنامه‌ها:

1- یک سلسله نوشتارها در دوره یکم و دوم مجله دانشکده ادبیات شیراز- از آن جمله پژوهشی درباره انتخاب آرم دانشگاه شیراز از روی نقوش تخت جمشید که توسط آقای شارپ به انگلیسی ترجمه شد.

2- تاریخ خاورشناسی و ایرانشناسان در پنج گفتار نشریه شماره 6 دانشگاه شیراز.

3- نوشتارهایی درباره فرهنگ و هنر ایران پیش از اسلام در مجله هنر و مردم از سال 1346 تا 1357.

4- نوشتارهایی در مجله مهر چاپ تهران دوره سوم سال 1344.

5- نوشتارهایی در مجله بررسی‌های تاریخی ستاد ارتش چاپ تهران.

6- نوشتارهایی در مجله وحید چاپ تهران سال 1348 و 1349 درباره تاثیر تمدن ایران در فرهنگ اسلامی.

7- نوشتارهایی در مجله هوخت چاپ تهران سال 1348 و 1349.

8- نوشتارهایی در مجله اطلاعات هفته.

9- نوشتارهایی در نشریه اداره کل فرهنگ و هنر فارس.

10- چند نوشته پژوهشی در مجله شماره یک و دو باستان شناسی سال 1338.

11- چند نوشته پژوهشی در مجله فروغ تربیت.

12- نوشتارهای چندی در روزنامه های پارس- گلستان- بهار ایران- پیک خجسته چاپ شیراز و همچنین در روزنامه اطلاعات و کیهان چاپ تهران.

کارنامه پربار علمی و فرهنگی استاد علی سامی نشان از علاقه ویژه وی به فرهنگ و تاریخ ایران باستان است و می‌تواند الگویی مناسب برای کسانی باشد که می‌خواهند در این عرصه گام بگذارند.

یادش گرامی و نامش جاودان باد

خبرگزاری ایبنا