جواهر خمس؛ جواهر خمسه

از خواجه ابوالمؤید محمد بن خطیرالدین بن لطیف بن معین‌الدین قتال بن خطیرالدین بن بایزید بن فریدالدین عطار نیشابوری ]دیباچه[، معروف به محمد غوث گوالیاری (د 970ق/ 1562م). وی از گروه قادریان شطار، از نوادگان عطار نیشابوری است. نیای نگارنده از مردم نیشابور بوده و به هند كوچ كرده است. همایون پادشاه (937-963ق) به وی عقیدت می‌ورزیده است. گوالیاری پس از شكست و گریختن به ایران، به علت «معراجنامه»اش كه در عروج خود نگاشته بود، دچار دردسرهایی شد و سپس به مرگ محكوم شده است (مشترك، 3/1379 «شرح جام جهان‌نما»، همانجا 1392 «جواهر خمسه»).
در پنجاه سالگی، به سال 956ق/1449م،در شهر گجرات، در 5 «جوهر» در افسون و چله‌نشینی و آداب رقص و جذبه نگاشته است. تبار نگارنده و كتاب و تاریخ نگارش و نمایۀ كتاب در دیباچه آمده است، جوهر 1. در عبادت عابدان و طریق آن، 2. در زهد زاهدان و طریق آن، 3. در دعوت داعیان و طریق آن، 4. در اذكار مشرب شطار و طریق آن، 5. در ورثة الحق، عمل محققان و طریق آن (اولئك هم الوارثون).
آغاز:   الحمدلله الاحد الصمد، الذی لم یلد و لم یولد... حمد لابدایت و ثنای بی‌نهایت مالك الملكی را... اما بعد، قال الفقیر اللاجی الی الله... محمدبن خطیر الذی...
انجام:   ...
می‌دار بـه ذات خـود صفـاتم قـایم
قایم به صفات خویش ذات مرا. تمت
منابع دیگر:   فهرستواره 7/277؛ مشترك، 3/1392 (20 نسخه)؛ حاجی‌خلیفه 1/614 «الجواهر الخمس»؛ مشار، فارسی، 2/1613 «جواهر خمسه» در تعویذات، بی‌نام نگارنده، (1 چ).