جبر و اختیار

از حكیم ركنا، مسیحای كاشانی، ركن‌الدین مسعود بن نظام‌الدین علی، متخلص به «مسیح، مسیحی». سراینده در آن می‌گوید: كار نیك و بد، ساختۀ خود ما است: بد ز فعل تست ناید از خدا... بد ز فعل ماست از تقدیر نیست. سپس داستانی: پادشاهی بود، در اقصای روم... سلطنت می‌كرد با عدل و داد... پادشاه كامران از كارشاهی خود باز می‌ماند و كارش به تباهی می‌كشد... و این جز «قضا و قدر» (هف‍‌ ) اوست.
تا بدینجا، تنها از یك نسخۀ دیگر آن نشانی در دست هست. (نسخه‌ها 4/2739).
آغاز:   
داستــانــی دارم از خیــرالبشــر
تا چه فرموده است اندر خیر و شر
در كــلام خـویش رب العــالمین
لعن فــرمـوده بــه قــوم الظالمین
انجام:   
مــرد بــا آزرم شـد مقبــول دل
كـرده‌انــد انســان از مشت گِـل
منابع دیگر:   ذریعه، (2)9/383 «دیوان ركن‌الدین كاشی»، همانجا (3)9/1041 «دیوان مسیح كاشانی»؛ نسخه‌ها، 4/2739 (1 نسخه)؛ اعلام 1/904 ركنا.