الاستعارات؛ الرسالة السمرقندیة

این گفتار در مآخذ به دو تن نسبت داده شده است:
1. ابوالقاسم بن ابوبکر لیثی سمرقندی، سدۀ 9ق ]مرعشی[،
2. عصام‌الدین بن محمد، علامه اسفراینی، که یکی از دو نسخۀ زیر به نام عصام‌الدین محمد و نسخۀ دیگر نام نگارنده را ندارد. در انجامۀ نسخۀ (7)1964 گنج‌بخش که عکس آن (ش (7)2277) در دست است آمده: تمت الرسالة المنسوبة الی العلامة الاسفراینی.
عصام‌الدین اسفراینی، ابراهیم بن محمد بن عربشاه سمرقندی (د 943 یا 951ق) تا اینجا دو رساله در این زمینه از وی دانسته شده است: 1. به فارسی به نام «استعارات؛ حقیقت و مجاز» (نسخه‌ها 3/2124؛ مشترک 13/2778)، 2. به عربی که شرحی ست بر این رسالۀ فارسی. پس اگر این یکی نیز از وی باشد، سه کار در این زمینه از وی در دست هست (نک‍ : شرح الاستعارات، هف‍‌ ).
گفتاری ست در 3 «عقد»: 1. فی انواع المجاز، در 6 «فریده»، 2. فی تحقیق معنی الاستعارة، در 5 «فریده»، 3. فی تحقیق قرینة الاستعارة بالکنایة، در 5 «فریده».

آغاز:   بسمله. الحمد لواهب العطیة و الصلاة علی خیر البریة و علی آله ذوی النفوس الزکیة. اما بعد، فان معانی الاستعارات و ما یتعلق بها، قد ذکرت فی کتب مفصلة عسیرة... .
انجام:   ... بالمشبة به، فایهما اقوی اختصاصا و تعلقا به فهو القرینة و ما سواه ترشیح. تمت.
منابع دیگر:  حاجی‌خلیفه1/845 «رسالة الاستعاره»؛ سرکیس، معجم 1/1045، «الرسالةالسمرقندیه»؛ اعلام 1/24؛ کحاله 1/101؟؛ مرعشی4/291 «الاستعاره»، که بایستی این هر سه و نسخه‌های در دست ما یکی باشند.