رسالۀ عبدالواسع؛ قواعد زبان فارسی؛ دستورالعمل؛ جامع قواعد مضبوط

از عبدالواسع هانسوی حسینی، از روزگار اورنگ زیب (1068-1118ق)، متخلص به «خالص»، و از کارهای ادبی او برمی‌آید که معلم بوده است (مشترک).
«به خواهش دوستان، از کتاب‌های لغت، مانند فرهنگ جهانگیری و رشیدی و سروری و مدارالافاضل و مؤیدالفضلا و کتب معانی مثل بحرالدقایق و نزهـةالصنایع و عمان الجواهر و خزانةالمعانی و غیره، مثل شروح بعضی التقاطات متأخرین انتخاب نموده» و افزوده‌هایی از خود، در یک مقدمه، مشتمل بر چند مقدمه و سه «باب» و «خاتمه» ساخته است ]دیباچه[.
مقدمه در چند مقدمه، دربارۀ حروف مفرده، اسمای حروف تهجی، نسبت زبان فارسی به پارس، هفت‌گونه زبان فارسی، هشت حرف ویژۀ زبان فارسی، 28 حرف عربی، حروف متشابه، سپس سه باب: 1. معنی الفاظ، دو فصل: (معانی الفاظ مفردۀ مبسوط، معانی الفاظ مرکبه)، 2. در بیان قواعد کلیه و فواید جزئیه (با سربندهای «قاعده» بی‌شماره)، 3. در اصطلاحات فارسیه و صنایع شعریه. با سربندهای «اصطلاح» سپس «صنعت».
عبدالواسع در کار خود از سروده‌های نامداران ایرانی و شبه‌قارۀ هند گواه بسیار آورده است و بدان نام روشنی نداده است، جز آنکه در خاتمه گوید: جامعۀ صدگونه فیض ازل ـ نسخۀ مقبول «دستورالعمل» ـ نی غلط گفتم مضامین بلند ـ کردم اندر قید لفظ پوچ چند... «خالص» ای مست سخن هشیار شو ـ خواب غفلت تا بکی بیدار شو. و در «انجامه»ی نویسندۀ نسخۀ در دست به نام «جامع قواعد مضبوط» آمده است.
در تذکرۀ روز روشن، ص 195، آمده: «خالص... در علم فارسی مهارتی کامل داشت و رسالۀ دستور القدسی، در صرف و نحو و بلاغت و عروض فارسی از وی به یادگار است» بایستی همین کتاب باشد و نام تحریف شدۀ «دستور فارسی» باشد.
تاریخ نگارش آن بدست نیامد، بایستی پیش از 1150ق که تاریخ کهن‌ترین نسخۀ آن است باشد ]مشترک[.
آغاز:   رب اغفر و ارحم و انت خیرالراحمین و صلّ علی نبیک و... اما بعد، این رساله چند ورقی‌ست معدود و مشتمل بر قواعد و ضوابط کلیه زبان، که فقیر... عبدالواسع هانسوی.
انجام:   و اگر جزء ثانی قید اول نباشد، مرکب امتزاجی گویند، چنانچه در خانه و بر و بام. تمت.