فرس نامه

از «بزرگترین وزیر اسکندر قانیوس و از کتاب‌های فرزانگان، ارسطاطالیس و دیگران» و تجربه‌های خود این کتاب را ساخت ]دیباچه[ در دیباچۀ 91 سطری آن از قانیوس حکیم، وزیر اسکندر که پیشگام این دانش بود و بایستی این کتاب را از او دانست و از کتاب‌های دیگر و نیز کتابی که در خزانۀ امیر ابوالحسن (بی‌نشانۀ دیگر) بوده و بهره برده است یاد می‌کند.
نسخه‌ای دیگر از این کتاب در فهرستواره نشان داده شد، که در آنجا آمده، که در 77 «باب» است و از آغاز آن برمی‌آید که از آن ارسطو است.
پیش از نمایه، 70 «باب» از نشر دانش که «دریایی» و از دریا برخاسته سخن می‌گوید و 7 شرط: اگر پلید باشند بر وی ننشینند، 2. زنان بر وی ننشیند، 3. از پلیدی او را به دور دارند، 4. بی‌نعلش نگذارند، 5. گوش و نامۀ او را ناقص نکنند... .
نسخۀ در دست در 70 «باب» است که تا باب 26 اسب‌شناسی و آداب پرورش اسب است، و از باب 27 بیماری‌ها و درمان‌ها آغاز می‌شود. باب 1. چون خواهی اسب نیک را از بد بدانی، 2. در معرفت دندان اسب، 3. معرفت عیب‌های اسبان، 4. اسبی که ملوک را نشاید، 5. اسبی که ملوک را شاید، 6. در اختلاف رایضان، 7. اندر معرفت اسب نو زین، 8. چند ریاضت باید کرد اسب را نو زین باشد، 9. اندر آموختن عُنق، 10. اندر نور کشتن دایره…، 15. اندر آنکه نشاید هرکس بر اسب کره نشستن، 20. اندر رفتن و نارفتن، 25. اندر آنچه لجام بر نتوان نهادن…، 30. در علاج آنکه در چشم سفیدی باشد، 40. اندر علاج اسبی که مخالفت زن باشد، 50. اندر علاج اسبی که علت قارون دارد، 60. اندر علاج ازج دارد، 65. اندر علاج اسبی که شیربند باشد، 70. اندر علاج اسبی که غله دارد.
آغاز:   کتاب فرس‌نامه از انشای قانیوس حکیم (رح). الحمد لله الذی قدرالاقدار و خلق اللیل والنهار لاتدرکه الابصار… آغاز کتاب نفیس اندر شناختن ستوران: اندر کون‌های اسبان و اندر لون‌های ایشان از نیک و بد و عیب و هنر و علت‌ها و بیماری‌ها که اسبان را افتد… از کتب حکیمان بیرون آوردیم و شرح آن بیاوریم… از کتب حکمای صاحب تجربه، بزرگترین وزرای سکندر قانیوس و ]...[ و ارسطاطالیس حکیم که بزرگترین وزرای اسکندر بودند از کتب دیگر از خزانۀ امیرابوالحسن دیدم اول کسی که این کتاب را جمع کرد قانیوس حکیم بود.
انجام:  بباید افسار خویشتن را به دست خود نگاه دارد. والله اعلم بالصواب.