عصر چهارشنبه، پنجم تیرماه سال یکهزار و سیصد و نود و هشت، چهارصد و هفتاد و نهمین شب از مجموعه شب های مجلۀ بخارا با همراهی مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی و نشر فرزان روز به شب «فرهاد دفتری» اختصاص یافت.
پریسا احدیان: عصر چهارشنبه، پنجم تیرماه سال یکهزار و سیصد و نود و هشت، چهارصد و هفتاد و نهمین شب از مجموعه شب های مجلۀ بخارا با همراهی مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی و نشر فرزان روز به شب «فرهاد دفتری» اختصاص یافت.
در این شب که در دائرة المعارف بزرگ اسلامی به مناسبت رونمایی از کتاب «تاریخ تشیع» تألیف فرهاد دفتری با ترجمه فارسی رحیم غلامی برگزار شده بود، سخنرانان: سیدکاظم موسوی بجنوردی، محمدعلی موحد، تورج اتحادیه و دکتر بدخشان و علی دهباشی به سخنرانی پرداختند. همینطور متن پیام فرهاد دفتری و بهاء الدین خرمشاهی قرائت شد.
در ادامه می توانید شرح این گزارش را مطالعه بفرمایید:
در ابتدا علی دهباشی ضمن خوشامدگویی به میهمانان حاضر در این مجلس به بخش هایی از زندگینامه فرهاد دفتری اشاره کرد و گفت:
"دکتر فرهاد دفتری تحصیلات اولیه اشان را در ایران، ایتالیا و انگلستان انجام داد و سپس طی سال های 1337 تا 1350 مطالعات دانشگاهیشان را در آمریکا به انجام رسانیدند. ایشان درجه دکترای خود از دانشگاه کالیفرنیا در برکلی اخذ کردند. پس از اخذ درجۀ دکترا مناصب دانشگاه مختلفی در ایران را داشتند و در سال 1367 به مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی در لندن پیوستند. و اکنون رئیس مؤسسه و همچنین مدیر بخش پژوهش های علمی و انتشارات آن مؤسسه هستند. دکتر دفتری ویراستار مشاور دایرة المعارف ایرانیکا و اسلامیکا به همراه مادلونگ و همچنین ویراستار عمومی سلسله میراث اسماعیلی و سلسله متون و ترجمه های اسماعیلی و سلسله میراث تشیع هستند. ایشان همچنین عضو شورای مشاوران دایرة المعارف اسلام (ویراست سوم) است.
دکتر دفتری در زمینۀ مطالعات اسلامی و تشیع بیش از چهارده کتاب و 200 مقاله تألیف کرده اند و کتاب هایشان به زبان های فارسی، عربی، ترکی، اردو، گجراتی و اکثر زبان های اروپایی ترجمه شده اند.
فرهاد دفتری سرپرست مشترک مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی در لندن و رئیس بخش مطالعات دانشگاهی و انتشارات مؤسسۀ مزبور هستند. از سال های میانی دهه 1960 در زمانی که دورۀ دکترای اقتصاد در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی را طی می کردند، مجذوب مطالعات شیعی به ویژه تاریخ اسماعیلیه شدند و امروزه از مرجعیت علمی در این رشته برخوردارند. دکتر دفتری مدخل های متعددی از دانشنامه ایرانیکا را نوشته و عضو تیم مشورتی دانشنامۀ اسلامی و سردبیر مجموعۀ میراث اسماعیلی و نیز مجموعه متون و ترجمه های اسماعیلی هستند. ایشان مؤلف و مدون و سردبیر کتاب ها و مقالات پرشماری هستند که از جمله آن ها می توان به عنوان های: تاریخ و سنت های اسماعیلیه، تاریخ و اندیشه های اسماعیلی در سده های میانه، اسماعیلی و ایران، مختصری در تاریخ اسماعیلیه و سنت های عقلانی در اسلام و افسانه های حشاشین اشاره کرد."
سپس سردبیرمجلۀ بخارا از سید کاظم موسوی بجنوردی دعوت کرد تا در جایگاه سخنرانی حضور یابد.
کاظم موسوی بجنوردی ضمن خوشامدگویی به میهمانان حاضر در این مجلس و تشکر از مدیر مجلۀ بخارا برای برگزاری این نشست به همکاری های مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی با مؤسسۀ مطالعات اسماعیلیه لندن و همراهی دکتر فرهاد دفتری اشاره کرد و اینچنین گفت:
"دکتر دفتری شخصیت بسیار مفیدی هستند. اولا خدمات شایسته ای به شناسایی تاریخ تشیع کردند که همین کتاب اخیر ایشان – که البته مختصر است و جا دارد تاریخ تشییع چندین جلد شود برای خود یک پرژه است و اگر خداوند عمری دهد باید تلاش کنیم یک چنین اثری منتشر شود- با این همت والایی که دارد و سعه صدر و تسامحی و مدیریت خوبی دارد، منتشر شده و مفید است. مرکز مطالعات اسلامی لندن یک مرکز بسیار پویا و مفیدی است که هم فرهنگ ایرانی را ترویج می دهد و هم فرهنگ تشیع و هم فرهنگ اسلامی را و بسیار سازمان مفیدی است و این را مرهون آقای فرهاد دفتری است.
به یاد دارم در سال های 60 بود که بنا به معرفی آقای دکتر آذرنوش توانستیم ارتباط با آقای فرهاد دفتری بگیریم و سفارش تألیف مقالۀ اسماعیلیه را به ایشان دادیم. در سال 69 مقاله را دریافت کردیم. دکتر محمدعلی موحد به حق گفتند که در تاریخ اسماعیلیه حرف اول را آقای فرهاد دفتری می زند و واقعا همینطور است و هر کتابی را که تألیف می کنند و هر اثری که مؤسسۀ مطالعات اسماعیلیه لندن بیرون می دهد، یکی دو نسخه برای ما می فرستند، ما هم همین کار را می کنیم و رابطۀ تنگاتنگی بین ما و این مؤسسه نزدیک سه دهه است."
وی در ادامه افزود:
"ولی من امرز می خواهم مطلب جدید را بگویم و آن مسألۀ ترجمۀ دایره المعارف بزرگ اسلامی به زبان انگلیسی است. این هم با همت و مدیریت آقای فرهاد دفتری است و چقدر هم زیبا این کار را انجامی می دهد، سرویراستار این اثر ترجمه به نام اسلامیکا است و ناشرش «بریل» است و با سرمایۀ خود این اثر را منتشر و در دنیا توزیع می کند. و این خدمت بسیار بزرگی است چون اولا شیعه را می شناساند و طبق قراردادی که ما با مرکز اسماعیلیه لندن داریم با آقای فرهاد دفتری، بنا شده که برخی مقالات و مدخل ها را انتخاب کنیم و در ترجمۀ انگلیسی همۀ مقالات نمی آید. در نیتجه آنچه مربوط به ایران شناسی و شیعه شناسی و اسلام شناسی است، بیشتر دیده می شود و این بزرگترین تبلیغ برای شناساندن فرهنگ و خدمات شیعه و جهان اسلام و همچنین شناساندن فرهنگ ملی ایران است. تا بحال شش جلد این اثر بسیار بزرگ به نام اسلامیکا بیرون آمده است، ولی متأسفانه باید یک غیبت کوچکی هم بکنم که این ها خیلی کتاب هایشان را گران می دهند. برای ما تنها سه نسخه ارسال می کنند.
امیدوارم این مراسم در خور شأن آقای فرهاد دفتری باشد. من یادی کنم از دکتر مادلونگ که همراه با آقای دفتری سرویراستار اسلامیکا هستند ورئیس تیم ویراستاران ما در انگلیس آقای رضا شاه کاظمی است که با تعدادی از ویراستاران و به همراه بقیه دست اندر کاران اسلامیکا را به صورت خیلی آبرومندانه این اثر رامنتشر می کنند. در تهران هم بخش انگلیسی داریم و من باید یاد کنم از آقای دکتر احمد پاکتچی وآقای شهرام خداوردیان که واقعا برای نسخۀ انگلیسی زحمت می کشند. باید تشکر کنم از حضور آقای بدخشانی که برای همین جلسه به نمایندگی از آقای فرهاد دفتری حضور رساندند."
تورج اتحادیه گزارشی از فعالیت های نشر فرزان روز از آغاز تأسیس تاکنون بیان کرد و به ارتباط این انتشارات با مؤسسۀ مطالعات اسماعیلیه لندن اینچنین سخن گفت:
"ضمنا می خواهم با کمال مسرت اعلام کنم که امسال مصادف است با سالگرد ارائۀ خدمات فرهنگی نشر فرزان روز که پایه گذار این انتشارات استاد همۀ ما، دکتر داریوش شایگان بودند. ایشان همراه با اساتید کامران فانی و بها الدین خرمشاهی در سال 1373 این نشر را با مدیریت دکتر هرمز همایون پور تأسیس کردند. و به همت و مدیریت دکتر همایون پور و پایه گذاری ایشان در مدت خیلی کوتاه توانستند ارکان علم و ادب را به نشر فرزان روز جلب کنند و در همان سال های اول بتوانند سالیانه چهل پنجاه عنوان کتاب در چاپ اول منتشر کنند. حال 25 سال بعد، نشر فرزان روز ناشری است معتبر و شناخته شده با فعالیت فرهنگی مستمر و نزدیک به چهارصد عنوان کتاب های چاپ شده در هفت مجموعه که شامل مطالعات ایران باستان است و تاریخ فلسفه و دین و سیاست و ادبیات و رمان و هنر مطالعات اجتماعی و ادب جهان. غربال شدۀ این چهارصد عنوان حدود دویست و پنجاه عنوان کتاب است که همراه با انتشار عنوان های چاپ اول به طور مکرر در تجدید چاپ هستند. گزارش تفصیلی برنامه ریزی بیست و پنجمین سالگرد نشر فرزان در مهرماه برگزار می شود که یکی از شب های بیشمار بخارا خواهد بود."
وی در ادامه افزود:
"نشر فرزان روز متجاوز از بیست سال است که با مؤسسۀ مطالعات اسماعیلیه در لندن همکاری دارد و این مؤسسۀ در سال 1977 به کوشش آقا خان چهارم تأسیس شد و امروز در یک ساختمان جدیدالاحداث و مدرن و زیبایی که موتیف های مختلف اسلامی تزئین یافته و در لندن مستقر است. مدیر آن دکتر فرهاد دفتری که از شاخص ترین استادان تاریخ اسلامی و بخصوص شیعی و مؤلف مقالات و کتاب های متعددی در این زمینه هستند. و از همه مهم تر این است که با مدیریتی که داشتند یک محیط مساعدی را برا تتبع علمی و فرهنگی در این مرکز پایه گذاری کردند.
این مؤسسه که در سال 77 با تحقیقات علمی و تاریخ و عقاید و ... سنت های شیعی اسماعیلی شروع به کار کرد ولی با سیر زمان این تحقیقات به صورت گسترده شامل کلیۀ جوامع شیعی از صدر اسلام تاکنون شده است که کتاب حاضر حاصل این تحقیقات است. حاصل همکاری ما با مؤسسۀ تحقیقات اسماعیلیه تاکنون 21 عنوان کتابی است که اصل آن ها حاصل تحقیقات در مؤسسه و چاپ به زبان انگلیسی بوده است.
جلسۀ امروز بزرگداشت استاد دفتری و رونمایی از اثر سترگ ایشان کتاب «تاریخ تشیع» است. با این توضیح که این کتاب بیست و دومین کتابی که با همکاری مؤسسۀ مطالعات اسماعیلیه لندن تولید کردیم."
در بخشی دیگر از این نشست محمد علی موحد به تحلیل و نقد کتاب «تاریخ تشیع» فرهاد دفتری پرداخت.
در واپسین لحظات این مجلس دکتر بدخشانی متن پیام دکتر فرهاد دفتری را چنین قرائت کرد:
"با سلام به حضار محترم که در این مجلس گرد آمده اید و با تشکر از آقای کاظم موسوی بجنوردی که با لطف خودشان این مراسم را در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی امکان پذیر ساختند. بسیار متأسفم که به علت تعهدات قبلی شخصا قادر نیستم امروز در میان شما باشم اما لازم می دانم چند نکته را به استحضارتان برسانم.
بنده الان حدود سه دهه است که در مؤسسۀ مطالعات اسماعیلیه لندن به تحقیق در زمینۀ اسلام شناسی و بخصوص سنت های شیعیان مشغول بوده ام و اکنون سمت ریاست این مرکز را به عهده دارم. یکی از مهم ترین هدف های این مؤسسه شناساندن تشیع در اشکال متعدد آن به جوامع غربی است و تحقیقات و تألیفات این جانب نیز در همین زمینه ها بوده است. غربیان، حتی محققان و اسلام شناسان آن ها هنوز به اسلام از دیدگاه های اهل سنت می نگرند و تشیع را همانند انحرافی از صراط مستقیم معرفی می کنند که این بینش از دیدگاه های مستشرقین نشأت می گیرد.
زیرا آن ها تحقیقات اسلام شناسی خود را عمدتا بر اساس منابع و متون اهل سنت انجام می دادند و لذا تعابیر اهل سنت از اسلام را به عنوان تعابیر و تفاسیر درست معرفی می کردند.
کتابی که امروز در این مجلس رونمایی می شود نیر در واقع دربرگیرندۀ همین دیدگاه ها در مورد اسلام شناسی است مضاف براینکه این کتاب به شرح و توضیح تعبیرها و سنت های متنوع حتی داخل خود حوزه تشیع می پردازد. لازم به تذکر است که مؤسسۀ مطالعات اسماعیلیه لندن اکنون به عنوان یک مرکز علمی معتبر در زمینۀ مطالعات اسلامی شیعی مورد شناخت اساتید غربی و دیگر جوامع اروپا و امریکا قرار گرفته است و امید است با تحقیقات و انتشارات بیشتر بالاخره موفق شویم تعابیر و برداشت های نادرست دربارۀ تشیع را اصلاح کرده و سنت های شیعیان اهل بیت را آنطور که لازم است به غربیان بشناسانیم.
در خاتمه بار دیگر از دوستان و همکاران و علاقه مندانی که با شرکت در این مجلس به بنده منت نهاده و اظهار لطف کردند سپاسگزاری می کنم."
سپس دکتربدخشانی از فرازو نشیب های آغاز همکاری دایرة المعارف بزرگ اسلامی با مؤسسۀ مطالعات اسماعیلیه لندن اینچنین بیان داشت:
"شاید برخی دوستان تصور کنند مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی بدون مقدمه آمد و با دایره المعارف شروع به کار کرد؛ نه اینطور نیست! در همان ده سالی که آقای موحد فرمودند مهس ال های سال زندگی ما بود، ما تحقیقات بسیاری در سراسر جهان شروع کردیم تا بیینیم برگزیده مخاطبین مسلمان چه کسانی هستند. چون آقاخان عقیده اش بر این است که اگر ما بخواهیم اسلام را به دنیا بشناسانیم باید اسلام علمی و واقعی را بشناسانیم و اسلامی که بر وهم متکی است، به درد جامعۀ غرب نمی خورد. در این بین بنده افتخار این را داشتم در یکی از مسافرت هایی که به ایران می شد، به خدمت دوستان برسم. وقتی از این مؤسسه بازدید کردم اطلاعاتی از کتابشناسی داشتم و مقداری هم از خانم سلطانی یاد گرفته بودم، دیدم مؤسسه چه کار می کند. خوشبختانه تنها چیزی که توجه مرا جلب کرد پرونده های علمی مؤسسه بود و دیدم با دقت فراوان توانسته اند در مورد هر عنوان کتابی ادبیات آن را جمع کرده اند و بعد به دنبال کسی هستند که شایستگی نوشتن آن را داشته باشد. یکسال طول کشید تا آقای دکتر دفتری را راضی کنیم. ایشان مدیر بسیار خوب و سختگیری هستند. اما یکسال طول کشید تا ایشان را متقاعد کنیم مؤسسۀ ما می تواند با دایره المعارف یک کار اساسی را در جهان داشته باشد. بله آقای شایگان و مسکوب در گذشته بودند اما کاری که با دایره المعارف انجام دادیم در تاریخ خواهد ماند و من این را به تمام اساتیدی که این اثر اسلامیکا را نوشتند تبریک می گویم. به تمام کسانی که در کار ترجمه دست دارند و یادتان باشد کسی که این اثر را در دست می گیرد خیال نمی کند که یک ترجمه است. بلکه فکر می کند که یک محقق بزرگ اسلام شناس این را به زبان انگلیسی نوشته است. امروز اسلامیکا مأخذ است."
در این بخش فیلم مستندی از فرهاد دفتری به نمایش گذاشته شد.
سپس مدیر مجلۀ بخارا متن پیام بهاء الدین خرمشاهی را چنین قرائت کرد:
"کتاب تاریخ تشیع نوشتۀ استاد فرهاد دفتری و ترجمۀ آقای رحیم غلامی جامع ترین کتاب به زبان انگلیسی و ترجمۀ فارسی است که به اختصار تاریخ و اصول عقاید تمام جوامع شیعه را عرضه می دارد این واقعیت علمی و تاریخی را مؤلف دانشمند این اثر برمبنای دویست اثر به زبان های فارسی و عربی و انگلیسی چه کلاسیک و نوین نگاشته و این خبر را در پیشگفتار مؤلف به مناسبت چاپ این ترجمه عرضه داشته است. کتاب شناسی مفصل پایان کتاب هم در خور توجه است. برای این ترجمه شیوا و درست و دقیق پس از مؤلف فرزانه ای که در زمینۀ شیعه شناسی و شیعه پژوهی بزرگترین پژوهشگر جهانی به شمار می آید باید از مدیر عامل نشرفرزان روز تورج اتحادیه سپاسگزار باشیم. بویژه آنکه هوشمندانه و قبل از آنکه چاپ و انتشار ترجمه ناردست اولیه، به زودی و به موقع دریافتند آن ترجمه ناردست است و کار را از نو آغاز کردند؛ این بار ترجمه را آقای رحیم غلامی عهده دار شد که همۀ اعلام و اصطلاحات اسلامی را به درستی بازیابی کرده است. بدون مبالغه و افراط در سیاهنمایی اگر این کتاب گرانقدر که حاصل یک عمر پژوهش های یکی از شیعه شناسان امروز جهان، استاد دفتری است، با ترجمۀ اولش انتشار می یافت، زیان مادی قابل تحمل اما زیان معنوی غیر قابل جبرانی را به بار می آورد. به ویژه آنکه دو تن از همکاران نشر فرزان روز جناب کامران فانی و اینجانب که خود شیعه پژوهش هستند و 35 سال است مفصل ترین دانشنامۀ تشیع را که حاوی بیش از سی هزار مقاله است، در دست تدوین و ویرایش دارند؛ که جلد 15 آن هم در دست چاپ هست.
نظیر این فاجعه در کتاب «اندیشۀ سیاسی در اسلام معاصر» نوشتۀ دکتر حمید عنایت رخ داد و آن را دو مترجم که هر دو سرشناس هستند، ترجمه کردند، که یکی فاجعه آمیز است و چاپ انتشارات امیرکبیر و آن دیگری را برادر و خانواده مؤلف گرامی آن را تأیید کردند و انتشارات خوارزمی منتشر کرد. آقای فانی نقد و نظر در مورد این دو ترجمه را در مجلۀ نشر دانش نوشتند و اکنون سی سال می گذرد.
در این کتاب به مذهب و مکاتب گوناگون شیعه پرداخته شده است و از جمله شیعیان دوازده امامی و اسماعیلیان و زیدیان و علویان نامیده می شوند. یکی از مزایای کتاب حجم مناسب آن است که حجم خوانندگان ذوقی و هم پژوهندگان حرفه ای طالب آن هستند. آنچه این کتاب را از سایر آثار مشابه معدود جدا می کند و به آن برتری می بخشد کثرت استنادهای آن به مراجع مهم و معتبراست؛ به نحوی که یادداشت های شش فصل جمعا 50 صفحه و کتابشناسی کل کتاب 40 صفحه است. این مذیت دیگر آن است که پروفسور مادلونگ از همکاران آقای دفتری بوده اند و ویرایش کتاب نقش داشتند. ترجمۀ فارسی هم روشن و نثر ترجمه هم مانند نشر انگلیسی زیبا و شفاف و روشن است. با سپاس از حروفنگاری و صحافی پاکیزۀ نشر فرزان روز."
در خاتمه از کتاب «تاریخ تشیع» تألیف فرهاد دفتری با ترجمه فارسی رحیم غلامی با حضور سخنرانان رونمایی شد.
مجله بخارا