شریعتی و خلق جهان چهارم به روایت امام موسی صدر

 

امام موسی صدر مخالفان شریعتی را سه دسته می‌نامد: ساواک ایران، لبنانیان راست‌گرا و روحانیون انحصارگرا. امام صدر علت مخالفت گروه سوم با شریعتی را نگاه انحصاری آنان به دین می‌داند و آن را نقد می‌کند و می‌گوید:«گروهی که اسلام را در انحصار خود و میراث خود می‌دانستند و می‌پنداشتند،تنها آنان هستند که دین را می‌فهمند و کسی غیر از آنان حق فهمیدن آن را ندارد، با او مخالفت می‌کردند.»

 

جامعه شناسی، نویسندگی و پژوهشگری دینی، سه مؤلفه فراگیر شخصیت دکتر علی شریعتی را تشکیل داده است. از همین رو به مناسبت سالروز درگذشت این متفکر و مبارز انقلابی، سرویس دین و اندیشه خبرگزاری ایسنا به سومین بعد اندیشگانی معلم شهید دکتر علی شریعتی پرداخته است.

 

امام موسی صدر از جمله متفکرانی به شمار می‌آید که دیدگاه متفاوتی نسبت به طرز تفکر دینی دکتر علی شریعتی داشته است.

 

او در یک سخنرانی با عنوان «مبارز کیست؟» توضیح می‌دهد: «چون خوب به افق می‌نگریم‌، می‌بینیم که مردی به نام دکتر علی شریعتی ظاهر شده است که می‌تواند به خوبی انقلاب اصیل‌، افکار اصیل و ایدئولوژی اصیلِ منطقه ما را توضیح دهد. بنابراین‌، او برای ما ثروتی است که با هیچ قیمتی تعویض نمی‌شود. از افکار بزرگ و اصیل او استفاده می‌کنیم و به او احترام می‌گذاریم‌. افکار او توانسته تجربه عظیم تاریخی‌ِ ما را که تاریکی‌ها را به نور و کفرها را به ایمان و پراکندگی‌ها را به هماهنگی تبدیل کرده‌، نشان‌مان دهد؛ کلمات دکتر علی‌ شریعتی‌ با تمام‌ وضوح‌ ثروت‌ عظیمی‌ در مقابل‌ ما می‌گذارد.»

 

همچنین یکی از اشارات مدام امام موسی صدر در این مجلس، تأکید بر مفهومی به نام «جهان چهارم» است. این جهان در جست‌وجوی کشف راه‌حل‌هایی درونی و خود ویژه برای خروج از بن‌بست‌های دینی، اجتماعی و فرهنگی و سیاسی است و سعی می‌کند از این راه‌حل‌ها پاسخ‌هایی بگیرد که خصلت‌ها و تکثر معرفتی و قومی، قبیله‌ای و خاص هر منطقه را هم در نظر بگیرد.

 

امام موسی صدر شریعتی را «یکی از رهبران اندیشه اسلامی» وصف می‌کند که دعوتش به اسلام «دعوتی ترقی‌خواهانه و انقلابی بود.» مردی که «می‌تواند به‌خوبی انقلاب اصیل‌، افکار اصیل و ایدئولوژی اصیلِ منطقه ما را توضیح دهد.» ایدئولوژی اصیل، همان چیزی است که امام صدر در سخنرانی مراسم چهلم، آن را «جهان چهارم» می‌نامد و می‌گوید ما و شریعتی از این دسته هستیم؛ کسانی که می‌خواهند با تکیه بر عقاید و افکار اصیل خودشان، جامعه را تغییر دهند و اصلاح کنند.

 

در نگاه امام موسی صدر ارزش شریعتی زمانی بیشتر می‌شود که او، در عین انتساب به طبقۀ علمای دینی «دعوتی محافظه‌کارانه» نداشت؛ آسیبی که امام صدر آن را دامنگیر بسیاری از محافلِ دعوتِ اسلامی می‌داند و می‌گوید: «اسلام دکانی نیست که بخواهیم منافع آن را حفظ کنیم و مردم را برای خدمت به آن مُسخر کنیم، یعنی شیوه‌ای که سازمان‌ها و نهادهای دینی پیش گرفته‌اند.»

 

همچنین این عالم شیعه در جای دیگر تأکید دارد: «دکتر شریعتی، همان‌طور که می‌دانید تأثیر فراوانی در جوانان مسلمان و محصلین و حتی در بسیاری از جوان‌های خوب و متدین، از کوچک و بزرگ، دختر و پسر گذاشته است و آنان را که از وابستگی به کمونیست‌ها امتناع دارند و در عین حال نمی‌خواهند همدست و هم‌روش دولت‌ها و دست راستی‌ها باشند و تمایلات اصلاحی دارند، آنان را به اسلحه فکری مناسبی مجهز کرده است و شاید بدانید که کتاب‌هایش دست به دست و چاپ پشت سر چاپ و در جلسات و حوزه‌های جوانان مسلمان خوانده می‌شد. جوانانی که بدون مبالغه در اروپا و آمریکا خودشان را حفظ کرده، عبادت و طاعت و معصیت و هوا و هوس و همه‌چیز را بر طبق اوامر اسلام مراعات می‌کنند و خدا شاهد است که وضع این دختران و پسران را از نزدیک دیده‌ام.» (بخشی از نامه امام موسی صدر به آیت‌الله حاج سید باقر طباطبایی قمی)

 

آنچه از بیانات امام موسی صدر در رابطه با دکتر علی شریعتی برای خلق جهان چهارم می‌توان فهم کرد این است که بر اساس راه چهارمی که خود ایشان و شخصیت‌های همچون دکتر علی شریعتی تعریف می‌کنند؛ قرار است ما در برابر توطئه‌هایی که به واسطه دین یا سیاست بر ما تحمیل می‌شود بمانیم و تسلیم نشویم و تن نسپاریم و درعین‌حال به فردای بهتری بیندیشیم. طبیعتاً این راه‌حل‌ها به‌منظور مقتدر کردن شیعیان و مسلمانان در جهان است نه به قصد اینکه جامعه شیعه را قدرتمند کند تا با جهان وارد جنگ جدیدی بشود بلکه بتواند جامعه‌ای درست کند که امکان رشد همه جوانب انسانی در آن فراهم باشد.

 

پی نوشت:

«سخنرانی امام علی و پویایی رهبری، کتاب انسان آسمان، ص ۵۶ و ۵۷»، «مبارز کیست؟، کتاب ادیان در خدمت انسان، ص ۱۳۰» و «سخنرانی امام علی و پویایی رهبری، کتاب انسان آسمان، ص ۵۷» از جمله منابعی هستند که در نگارش این گزارش از آن‌ها استفاده شده است.

منبع: ایسنا