تأمل در ساحتهای فکری گوناگون، از ایران تا شبه‌قارۀ هند، از هند تا غرب جهان اسلام، پرداختن به زندگی، اندیشه‌ها و آثار بزرگان این سرزمینها، توجه به کتابهای پرارج و جریانات دوران‌ساز تاریخی و فرهنگی، معرفی شماری از شهرهای بزرگی که در آنها حیات فکری و فرهنگی اسلامی با تاریخ و تمدن کهن هندی در‌آمیخته است، موضوعاتی است که در قالب مداخل مشخص دایره‌المعارفی و به طریق اختصار، به قلم دکتر سید فتح‌اللّه مجتبائی نگارش یافته است.
.jpg)
تأمل در ساحتهای فکری گوناگون، از ایران تا شبه‌قارۀ هند، از هند تا غرب جهان اسلام، پرداختن به زندگی، اندیشه‌ها و آثار بزرگان این سرزمینها، توجه به کتابهای پرارج و جریانات دوران‌ساز تاریخی و فرهنگی، معرفی شماری از شهرهای بزرگی که در آنها حیات فکری و فرهنگی اسلامی با تاریخ و تمدن کهن هندی در‌آمیخته است، موضوعاتی است که در قالب مداخل مشخص دایره‌المعارفی و به طریق اختصار، به قلم دکتر سید فتح‌اللّه مجتبائی نگارش یافته است. دکتر مجتبائی از ابتدای تأسیس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در سال 1363 با این مرکز همکاری مداوم داشته و در دوره‌هایی مدیریت بخشهای ادبیات، عرفان و تاریخ ادیان را برعهده داشته است.
مجموعۀ پیش رو گزیده‌ای از مقالات دکتر مجتبائی است که در طی بیش از سه دهه فعالیت ایشان در حوزۀ دانشنامه‌نگاری در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی گردآوری شده است. پیش از این دو مجموعه دیگر از مقالات استاد به نامهای بنگاله در قند پارسی (1392ش) و قال و مقال عالمی (1395ش) توسط انتشارات سخن به چاپ رسیده است که هر دو به فرا‌خور موضوع، شماری از مقالات منتشر شدۀ ایشان در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی را نیز در بر‌دارند. در این مجموعه، مقالات دیگر، و چند مقاله از مقالات آن دو مجموعه انتخاب شده و با اعمال برخی اصلاحات در آنها، از جمله تکمیل برخی ارجاعات و منابع، و بازبینی و تغییر در شیوۀ ارجاعات برای انتشار به صورت جداگانه و مستقل از مجلدات مختلف دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برای استفادۀ دانش‌پژوهان آماده شده‌اند.
گفتارهایی در تاریخ و فرهنگ (مموعه مقالات دکتر سید فتح الله مجتبائی) شامل 32 مقاله است که به کوشش میترا حسنی گردآوری شده و انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی) آن را منتشر کرده است.