یک اتفاق نادر در تاریخ خوشنویسی

 

به‌بهانه برگزاری نکوداشت عباس اخوین خوشنویس معاصر

افسانه پرچکانی: ارج نهادن و نکوداشت هنرمندان در زمان حیات شان را می‌توان یکی از نشانه‌های رشد اجتماعی و لازمه الگوسازی در جامعه‌ دانست که به گفته متخصصان، گرفتار سردرگمی فرهنگی است و نیاز به شناختن بیشتر خود و باورِ داشته‌ها و هنر خود دارد. موزه خوشنویسی ایران که در تابستان 96 راه‌اندازی شده، در این راستا، سنت خوبی را آغاز کرده و یکشنبه 8 اردیبهشت ماه، نکوداشت استاد عباس اخوین، چهره ماندگار خوشنویسی را به پاس یک عمر خلق آثار ماندگار و اعتلای هنر خوشنویسی برگزار می‌کند؛ چهره‌ای که به شأن و صفای خوشنویسی دست یافته و با روحی پیشتاز، جست‌و‌جوگر و تربیت‌یافته، در سلوک و رفتار، درس اخلاق می‌دهد و از تعریف و تمجید بیجا گریزان است.

 

عباس اخوین در 26 اسفند 1316 در مشهد چشم به جهان گشوده و در رشته شیمی تحصیل کرده، اما تحصیلات دانشگاهی او نیست که از او چهره‌ای چنین یگانه و ماندگار ساخته است؛ آنچه اخوین را در میان قله‌های خط نستعلیق قرار داده، ممارست و تلاش او از کلاس سوم ابتدایی تاکنون در خط و اعتلای خوشنویسی، تلاش هر روزه در سلامت نفس و پشتکار و خلاقیت در هنرش است.

 

او بدون استاد و با تلاش شخصی در سنین جوانی به خطی دست پیدا می‌کند که می‌تواند با آن امرار معاش کند. اولین سفارش به اخوینِ جوان را بیژن جزنی از کانون آگهی پرسپولیس می‌دهد. اخوین -که البته آن زمان از فعالیت‌های سیاسی جزنی خبر نداشته و بعدها به جایگاه سیاسی‌اش پی می‌برد- جزنی را «مردی بسیار انسان» توصیف می‌کند و می‌گوید سفارش جزنی، آدرسی به طول 17 سانتیمتر بود و من بارها آن را با قلم‌ها و ترکیب‌های مختلف نوشتم تا بتوانم در همان اندازه جا بدهم. ظاهراً همین تلاش‌ها، او را به سوی ابداع خطی متفاوت در تبلیغات می‌کشاند. بعدها در روزنامه کیهان به عنوان خوشنویس مشغول می‌شود و دفتری را پایین خیابان فردوسی و بعدها در کوچه برلن راه‌اندازی می‌کند. به گفته هم‌نسلانش، او به سرعت در بازار، صاحبنام می‌شود و همزمان لوگوی فیلم‌ها، تیتراژ، جلد و عنوان کتاب ها و سفارش‌های دفاتر تبلیغاتی را می‌نویسد؛ از جمله فیلم‌هایی که نوشتن تیتراژش را به یاد دارد، فیلم داش آکل مسعود کیمیایی است.

 

اخوین که خط را ابتکاری آموخته و از استادی تعلیم نگرفته بود، به توصیه خسرو زعیمی که مدیریت کلاس‌های آزاد خوشنویسی را داشت (بعدها تبدیل به انجمن خوشنویسان شد)، به کلاس استاد «علی- آقاحسینی» از شاگردان مستقیم عمادالکتاب می‌رود و مدت کوتاهی تعلیم می‌گیرد ولی به خاطر تعویض کلاس، به خطوط قدما و مشق نظری پناه می‌برد؛ به خط استاد کل، «عمادالحسنی» که اخوین می‌گوید بعداً فهمیده همان «میرعماد» است.

 

دقت نظر در خط میرعماد بزرگ، خوشنویس عصر صفوی و رفیع‌ترین قله نستعلیق جهان که به دستور شاه عباس به شهادت رسیده، به نقطه عطفی در شیوه نگارش اخوین تبدیل می‌شود. میرعماد که تناسب منطقی بین حروف و کرسی‌بندی‌ها ایجاد کرده و نظام زیبایی‌شناسی و هندسه طلایی در کار او هویداست، دل اخوینِ جوان را می‌رباید و می‌شود استاد نادیده‌ای که با خطش جادو می‌کند.

 

اخوین با الهام از ظرافت‌های خط میرعماد و ایجاد ابداعاتی در سطح و دور و قوس، به سوی تکمیل این مکتب می‌رود و در دوره‌ای که خط محمدرضا کلهر به عنوان خط معاصر بیشترین توجه را از آن خود کرده بود، در راستای بازشناساندن مکتب میرعماد و بازنگری در خطوط قدما تلاش می‌کند.

 

اخوین خط میرعماد را خط معیار می‌داند و معتقد است میرعماد سرچشمه و معیار خط نستعلیق است و تمام خوشنویسان مطرح قاجاری از جمله محمدرضا کلهر و عمادالکتاب از خط میرعماد مشق کرده‌اند.

 

توجه اخوین به مکتب میرعماد علاوه بر زیبایی‌شناسی و اصول فنی هندسی، از این جهت است که قطعه حمد میرعماد را به عنوان معیار تمام‌نمای فرهنگ و هنر ایرانی و معیاری برای حفظ هویت ایرانی می‌داند.

 

عباس اخوین که بیرون از انجمن خوشنویسان به فعالیت خود ادامه می‌داد و خوشنویس مشهوری بین متخصصان شده بود، به انجمن دعوت می‌شود و در سال 1359 استادان بزرگ، حسن میرخانی، حسین میرخانی، علی‌اکبر کاوه و ابراهیم بوذری گواهینامه استادی او را با کسب بیشترین امتیاز اعطا می‌کنند.

 

اخوین سال‌ها در انجمن تدریس می‌کند اما به تدریج و بعد از درگذشت بنیانگذاران انجمن خوشنویسان، اختلاف‌نظر بین استادان صاحب سبک افزایش می‌یابد. اعتراض به میدان دادن به یک شیوه خاص و بی‌توجهی به دیگر سبک‌های خوشنویسی، موجب می‌شود استاد اخوین، استاد خروش و استاد فرادی، انجمن خوشنویسان را ترک کنند. این خروج، اخوین را به فکر تأسیس مرکزی برای ادامه تدریس می‌اندازد. او در سال 1371 مرکز کتابت و تعلیم ایران را راه اندازی می‌کند و تربیت شاگردان به شیوه خود را از سر می‌گیرد.

 

با وجود ارادت و تلاش استاد عباس اخوین برای بازشناساندن مکتب میرعماد به نسل جدید، خود معتقد است نه تنها شبیه میرعماد بلکه شبیه هیچ خوشنویسِ دیگری نمی‌نویسد و سبک و شیوه خود را در نستعلیق دارد. متخصصان خوشنویسی بر این عقیده‌اند که عباس اخوین با تلفیق و ترکیب شیوه‌های میرعماد و کلهر و تقویت نقاط قوت این خوشنویسان شهیر، توانسته در نستعلیق جایگاه رفیعی برای خود کسب کند.

 

استاد اخوین در طول 61 سال خوشنویسی، آثار ماندگاری را کتابت کرده است. پیش از انقلاب، کتاب‌های گنجینه معرفت، پویه، رها، کتاب ارث، التفاصیل، عجایب الحکایات به خط اخوین به چاپ رسیده و بعد از انقلاب سرمشق‌های نستعلیق در ۳ جلد، یک عمر نستعلیق و مرقع آن، مرقع بحر عشق، یادنامه نمایشگاه خط، گزیده سخنان خواجه عبدالله انصاری، رباعیات اوحدالدین کرمانی، پیام غدیر، دیوان حافظ و رباعیات خیام هر کدام در دو نوبت، مرقع زلف دلبر، سر زلف خط و دفتر اول مثنوی از این خوشنویس منتشر شده‌اند.

 

برخی از این کتاب‌ها نایاب هستند و هنرجویان خوشنویسی به این کتاب‌ها به عنوان منبعی برای سرمشق و آموختن نستعلیق می‌نگرند.

استاد اخوین که به گفته خود هیچگاه قلم را زمین نگذاشته و موفق به تربیت استادان برجسته‌ای در خوشنویسی شده، در سال 1389 نتایج زحماتش را می‌بیند و به عنوان چهره ماندگار خوشنویسی معرفی و تقدیر می‌شود اما این تکریم، تأثیری بر سلوک فردی و تواضع او نمی‌گذارد تا جایی که در یادداشتی به مناسبت زادروزش در اسفند 97 برای شاگردانش می‌نویسد: «بالاخره نمی‌دانم خطم خوب شده یا نه؟!»

 

استاد اخوین با 81 سال سن همچنان دست به قلم است و در مرکز کتابت به تعلیم ادامه می‌دهد. به تازگی نمایشگاهی از آثار دیده نشده و جدید استاد اخوین در گالری جاوید برپاشده که تا 20 اردیبهشت ادامه خواهد داشت. این آثار علاوه بر ارزش هنری آنها، به عنوان نمونه‌ای از نستعلیق تمام عیار شناخته می‌شوند و راهگشای نسل آینده برای ادامه این هنر اصیل ایرانی خواهند بود.

محققان حوزه خوشنویسی، عباس اخوین را یک اتفاق نادر در تاریخ خوشنویسی می‌دانند و چلیپاها و کتابت‌های وی را جزو برترین آثار خوشنویسی معاصر طبقه‌بندی می‌کنند.

منبع: روزنامه ایران