ژان شاردن(1643- 1713میلادی) جهانگرد، بازرگان و جواهرساز فرانسوی بود. وی با آنکه در یک خانواده پروتستان به دنیا آمد اما در یک جامعه متعصب کاتولیک رشد کرد. در جوانی به‌دلیل فشارهای مذهبی زادگاه خود را ترک کرد و به‌منظور تجارت و جهانگردی به سرزمین‌های دوردست سفر و بیشتر سال‌های جوانی را در مشرق زمین سپری کرد.
.jpg)
ژان شاردن(1643- 1713میلادی) جهانگرد، بازرگان و جواهرساز فرانسوی بود. وی با آنکه در یک خانواده پروتستان به دنیا آمد اما در یک جامعه متعصب کاتولیک رشد کرد. در جوانی به‌دلیل فشارهای مذهبی زادگاه خود را ترک کرد و به‌منظور تجارت و جهانگردی به سرزمین‌های دوردست سفر و بیشتر سال‌های جوانی را در مشرق زمین سپری کرد.
نخستین سفر ژان شاردن به شرق بین سال‌های 1664 تا 1670 اتفاق افتاد. گوهرشناس فرانسوی در نخستین بازدید خود از ایران، شیفته و دلباخته این سرزمین شد و از آن پس همه توان خود را صرف معرفی این کشور به اروپایی‌ها کرد. در جریان نخستین سفر شاردن به ایران بود که شاه عباس دوم درگذشت و فرزندش با نام شاه سلیمان (1) بر سریر سلطنت ایران جلوس کرد.
شاردن پس از بازگشت به پاریس بخشی از خاطرات خود را به رشته تحریر درآورد و کتابی در ارتباط با انتقال قدرت در ایران و تاجگذاری شاه سلیمان(2) منتشر کرد. اقامت وی در زادگاهش بسیار کوتاه بود و در سال 1671 بار دیگر عازم سفر شرق شد. سفر دوم او تا سال 1677 ادامه یافت و بیشتر این سال‌ها را نیز در ایران اقامت داشت. شاردن از ایران به هندوستان و سرانجام به انگلستان رفت و در آنجا با یک دختر فرانسوی پروتستان که همچون خود او در تبعید خود خواسته به سر میبرد ازدواج کرد. شاردن در مجموع حدود نیم قرن جهت جمع‌آوری اطلاعات از ایران و تدوین سفرنامه‌اش کوشید و نهایتاً در سال 1713 در سن هفتاد سالگی در انگلستان درگذشت.
جواهرساز فرانسوی که به‌دلیل فشارهای مذهبی، فرانسه را ترک کرده بود، برخلاف زادگاهش در ایران شیعه مذهب، از شرایط مناسبی برخوردار شد و بسرعت مراحل ترقی را طی کرد، به دربار ایران راه یافت و همنشین درباریان و شاهان صفوی شد. ایرانیان بدون توجه به تفاوت‌های دینی و نژادی ارتباط صمیمانه‌ای با وی برقرار کردند. مردم کوچه و بازار شاردن را بیگانه نمی‌شمردند و با او رفتار گرم و صمیمانه‌ای داشتند، شاردن نیز به‌دلیل آشنایی با زبان فارسی بخوبی با مردم ایران ارتباط برقرار کرد و با اقشار مختلف جامعه در رفت و آمد بود.
شاردن با آثار دیگر اروپایی‌ها که پیش از او به ایران سفر کرده بودند نیز آشنایی داشت و گزارش‌های آنان را به‌دلیل بی‌اطلاعی ایشان از زبان فارسی و کلی گویی ناقص می‌دانست. به‌همین دلیل سفرنامه خود را بر مبنای ذوق و توانایی شخصی و با هدف جبران ضعف‌ها و کاستی‌های آثار پیشینیان تدوین کرد. هرچند نیت اولیه شاردن از سفر به شرق تجارت بود، اما با نگاهی تیزبین و دقیق همه مشاهدات خود از ابعاد مختلف زندگی ایرانیان را به ثبت می‌رساند و داده‌های جمع‌آوری شده را با مهم‌ترین منابع تاریخی می‌سنجید. او در این کار از نکته‌سنجی و دقت نظر کافی برخوردار بود، از این‌رو سفرنامه وی بسیار جامع و دقیق و نزدیک به معیارهای علمی است. از سوی دیگر شاردن سفیر و مأمور هیچ کشوری نبود و به همین دلیل نگاهی مستقل و عاری از سوگیری به ایران داشت که این نیز بر اعتبار نوشته‌های او می‌افزود. آشنایی وی با زبان فارسی و ارتباط نزدیک و بدون واسطه با ایرانیان و نیز دقت نظر او در ثبت مشاهداتش، سفرنامه ژان شاردن را به یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ ایران درباره وضعیت با نیمه دوم قرن یازدهم هجری تبدیل کرده است. این سفرنامه حاوی جامع‌ترین اطلاعات از دوره مذکور بوده و از مهم‌ترین منابع دست اول در تاریخ نگاری ایران به شمار می‌آید.
ژان شاردن در سفرنامه خود اطلاعات فراوانی از تاریخ کهن ایران، تاریخ و جغرافیای بخش‌های مختلف کشور، ساختار و مناسبات سیاسی، پیچیدگی‌های اجتماعی، دستگاه قضایی، ساختار اقتصادی، قوای نظامی، تشکیلات دربار، زندگی روزمره طبقات مختلف جامعه، شاخه‌های مختلف هنر، آداب و رسوم، آموزش و پرورش، شرایط اقلیمی، زیبایی‌های طبیعی و دیگر جنبه‌‌های حیات ایرانیان را به دقت و با در نظر گرفتن جزئیات آنها روایت کرده است. او مشاهدات خود را با شرایط کشورهای غربی مقایسه و با تصاویری بسیار ارزشمند(3) سفرنامه خود را تکمیل کرده است. لذا بدون اغراق می‌توان سفرنامه شاردن را یک «دایرة‌المعارف ایران شناسی» دانست که اطلاعات تاریخی دست اول را در اختیار پژوهشگران قرار داده و به فهم ما از همه ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در سال‌های زوال حکومت صفوی غنا بخشیده است.
هرچند شاردن در سال‌های سکونت در ایران بیشتر با درباریان ارتباط داشت اما هرگز نمی‌توان سفرنامه او را یک اثر درباری دانست. شاردن طی سال‌ها با کنجکاوی سرتاسر پایتخت صفویان را به گشت و‌گذار پرداخته و آزادانه از کوچه‌ها، بازارها، مساجد و زیارتگاه‌های اصفهان بازدید کرده است. در ضیافت‌های درباری و مراسم عمومی شرکت داشته و در تمام این مراحل خواننده سفرنامه‌اش را با خود همراه می‌سازد. روش شاردن در جمع‌آوری اطلاعات، ثبت دقیق مشاهدات عینی و گفت‌و‌گوی بدون واسطه با همه اقشار جامعه ایران (از شاه تا گدا) بود، از این نظر می‌توان خرسند بود که اطلاعاتی کاملاً دست اول، دقیق و بدون واسطه از آن دوران توسط شاردن ثبت و ضبط شده است.
سفرنامه ژان شاردن تا زمان خودش مهم‌ترین و جامع‌ترین اثر اروپایی‌ها در مورد ایران بود و تا امروز نیز در زمره بهترین آثار پژوهشگران غربی درباره ایران به شمار می‌آید و می‌توان آن را آیینه تمام نمای ایران در نیمه دوم قرن یازدهم هجری (همزمان با سال‌های زوال حکومت صفوی) دانست. سفرنامه شاردن الهام بخش و چراغ راه بسیاری دیگر از شرق شناسان اروپایی است. بسیاری از اندیشمندان و نویسندگان غربی از جمله مونتسکیو، روسو، گیبون، براون، مینورسکی و بسیاری دیگر با سفرنامه شاردن مأنوس بودند و از این کتاب ارزشمند تأثیر گرفتند و در خلق آثار خود از آن بهره جستند. از این‌رو ژان شاردن تأثیر بسزایی در تکوین و رشد نظریات مورخان و فلاسفه داشته است. برخی از صاحبنظران به این دلیل که ژان شاردن پرده از رازهای دوره‌ای از تاریخ ایران برداشته است، محتوای بی‌نظیر سفرنامه شاردن را در کنار آثار هرودوت و گزنفون و معدودی از دیگر مورخان بزرگ جهان برمی‌شمارند و برخی دیگر او را با عناوینی چون «محقق و جهانگرد فیلسوف» یا «معتبرترین مورخ بزرگ اروپایی در روزگار صفوی» می‌نامند و به علت اهمیت اثرش او را با «حکیم فردوسی» و سفرنامه‌اش را با «شاهنامه» مقایسه می‌کنند.
متن کامل سفرنامه شاردن با ترجمه «محمد عباسی» در10 جلد منتشر شده و خلاصه‌هایی از سفرنامه شاردن نیز با حجم کمتر به طبع رسیده است. متن کامل سفرنامه شاردن و حتی کتاب‌های تلخیص شده از این سفرنامه برای متخصصان تاریخ ایران و نیز عموم علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ این سرزمین مفید و حائز اهمیت است.
پانویس:
1- پس از مرگ شاه عباس دوم، فرزندش شاه صفی دوم به سلطنت رسید. مدتی بعد به‌دلیل آشفتگی اوضاع کشور، شاه صفی دوم با نیت دور کردن نحسی، مجدداً تاجگذاری کرد و نام خود را به شاه سلیمان تغییر داد.
2- شاردن در هر دو مراسم تاجگذاری شاه سلیمان حضور داشته و هر دو مراسم را شرح داده است.
3- شاردن جهت تهیه تصاویر یک نقاش انگلیسی به‌نام «گرلات» را با خود همراه ساخت.
منبع: روزنامه ایران